رجب طیب اردوغان رییس جمهور ترکیه – عکس از رویترز

گویی که همه نیازمند شوکی بودند که ترک ها آن را از طریق انتخابات اخیر، در قلب نظام حاکم خود به وجود آوردند. کردها به آن نیاز داشتند تا تأکید کنند، آن گونه که برای آن ها خواسته شده است، آن ها در حاشیه زندگی نمی کنند. نیروهای دیگر سیاسی برای ثابت کردن این که نظام سیاسی شکست نخورده است و همچنان قدرتمند است و قادر به جذب همگان است. خود حزب عدالت و توسعه هم نیازمند چنین شوکی بود، پیش از آن که استبداد یافته و محبوبیت مردمی خود را به این دلیل که روزی مستبد بود از دست بدهد. ترکیه داشت از کشورهای عربی ربوده می شد، در حالی که آن ها نمی خواهند آن را از دست بدهند آن گونه که در برخی دوره های تاریخی از آن دور شدند.

میان همه عرب هایی که علاقمند به هر چیز ترکی هستند، و آن هایی که از هر «اردوغانی» نفرت دارند، حقیقتی باقی است که نمی توان با احساسات یا آرزوها آن را وارونه کرد. بین ترکیه و اردوغان تفاوت بزرگی وجود دارد؛ همانند تفاوت بین خلافت در دولت اسلام، و ریاست در یک جمهوری دموکراتیک. ترکیه از نظر منطقه ای و استراتژیک اهمیت دارد، و نمی توان از آن چشم پوشی کرد، اما رئیس جمهور، با توجه به سیستم کشور متغیر است. به همان اندازه ای که پروژه توسعه ای که اردوغان ارائه داد باعث رونق اقتصادی کشور شد و این امر را نمی توان نادیده گرفت که توانست از لحاظ اقتصادی یک الگو به وجود آورد، به همان اندازه در برقراری روابط استراتژیک بین کشور خود و دیگر کشورهای جهان ناموفق بود. سیاست او باعث انزوای ترکیه شد و آرزوی پیوستن به اتحادیه اروپا را از بین برد. همچنین منجر به ایجاد روابط مضطرب با ایالات متحده شد. اما در محدوده کشورهای عربی، می توان گفت که آنکارا، به جز قطر، با کشور دیگری روابط ویژه ندارد. در حالی که روابط با دیگر کشورها، بین پر تنش یا آشفته و یا روابط تقریباً قطع شده است، همان گونه که در رابطه ترکیه با مصر قابل ملاحظه است. یا این که مانند روابط با کشورهای خلیجی در حالت سردی قرار دارد. با مشارکت آقای اردوغان در تأسیس پروژه ای که بخش عمده آن با منافع اکثر شرکای عرب در تضاد است، و تا زمانی که رئیس جمهور ترکیه ترجیح می دهد به جای ائتلاف با کشورهای بزرگ با گروهها ائتلاف کند، برقراری روابط مفید استراتژیک، برای خود و دیگران، برای آنکارا سخت است .

تمامی شاخص ها نشانی از تغییر در سیاست های خارجی ترکیه در آینده ندارند، و تمایلی واقعی برای مقدم شمردن منافع عالی منطقه ای بر منافع کوچک و آنی و زود گذر دیده نمی شود. به عنوان مثال، کشورهای خلیج نمی توانند این امر را نادیده بگیرند که ائتلاف با ترکیه، که یک دولت سنی دانا است، ائتلافی مهم و ضروری است و منافع این ائتلاف بر بسیاری از پرونده های منطقه ای منعکس خواهد شد. اما مشکل آنکارا این است که ترجیح می دهد آقایی کند تا این که مشارکت داشته باشد. شاید سفر آقای اردوغان به ایران، در اولین روزهای آغاز عملیات «طوفان قاطع»، باعث تعجب و سوء ظن و حتی خشم خلیجی ها شد، البته نه برای این که اردوغان به ایران سفر کرد، زیرا هیچ کس از او نمی خواهد که روابطش را با ایران قطع کند، اما فاجعه در زمان انجام این سفر بود. درست هنگامی که نمایندگان ایران با عربستان سعودی و کشورهای خلیج در جنگ بودند و مرزهای جنوبی را بمباران می کردند. تمامی اندیشه های مثبت هم نمی گذارد که خلیجی ها آن سفر را غیر از ضدیت با منافع خود، به گونه دیگری قرائت کنند، که باعث کاهش فشارها بر دشمن آن ها، یعنی ایران شد.

باید اشاره کنم که علی رغم این که ترکیه خود را به عنوان کشوری دموکراتیک معرفی می کند، که البته همین طور هست ولی مسلماً نه در سطح دمواکراسی غربی؛ اما برخی از روشنفکران ترک وابسته به اردوغان و حزب عدالت و توسعه، به گونه ای نقش بازی می کنند که در خور کشورهای دموکراتیک نیست. آن ها از نظر فکری با نقطه نظرات خلیجی که با سیاست های رهبر آن ها همگرایی ندارد به گونه ای حذفی برخورد می کنند، و هر گونه اختلافی را امری غیر منطقی به حساب می آورند که نباید به سرانجام برسد. منطق آن ها به گونه ای است که کشورهای خلیجی را اصلاً کشورهای دموکراتیک به شمار نمی آورند تا روشنفکران آن ها اجازه اختلاف یا انتقاد از سیاست های ترکیه را داشته باشند. آن ها در این جا فراموش کرده اند که: اولاً کشورهای خلیج خود را به عنوان یک کشور دموکراتیک معرفی نمی کنند، ثانیاً، ترک ها همواره به امور کشورهای خلیج به گونه ای تحریک آمیز و با توهین و استهزا می پردازند، و هیچ کس از آن ها نمی خواهد که از پرداختن به امور کشورهای خلیج دوری کنند.

آن چه اهمیت دارد این است که ترکیه یکی از کشورهای منطقه ای است که نمی توان از آن چشم پوشی کرد، حتی اگر با به کار گیری سیاست های مشخصی از جایگاه خود دور شود، زیرا این امری اورژانسی و موقت است؛ هر چند هم که طول بکشد.