محمود احمدی نژاد رئیس جمهور ایران در کنار خضیر الخزاعی معاون رئیس جمهور عراق در بغداد – عکس از گتی ایمجز

آخرین سفر خارجی محمود احمدی نژاد رئیس جمهور کثیر السفر ایران به عراق در اواخر تیر ماه ١٣٩٢ (هیجدهم و نوزدهم ژوئیه ٢٠١٣) از جهت های مختلف قابل توجه بود.

در این سفر که با سالگرد پذیرش قطعنامه ۵۹۸ از طرف ایران برای پایان دادن به جنگ هشت ساله با عراق همزمان بود، احمدی نژاد با نوری المالکی نخست وزیر عراق دیدار و درباره مسائل مورد علاقه طرفین از جمله روابط دوجانبه گفتگو کرد. امضای موافقت نامه همکاری اقتصادی در زمینه گاز تنها دستاورد این سفر بود.

به گزارش خبرگزاری فارس، در این سفر قرارداد صادرات روزانه ٢۵ میلیون متر مکعب گاز ایران به عراق با حضور وزیر نفت ایران و وزیر انرژی عراق امضا شد.

این سفر در حالی از سوی برخی رسانه های داخلی و خارجی به عنوان آخرین سفر احمدی نژاد اعلام شد که سفر ماه گذشته وی به مسکو برای شرکت در نشست سران کشورهای صادر کننده گازهم به عنوان آخرین سفر وی تلقی شده بود.

مهمتر اینکه از سوی دیگر قبل از انجام این سفر اعلام شده بود که احمدی نژاد بنا به دعوت جلال طالبانی همتای عراقی خود به این کشور سفر می کند. این در حالی بود که طالبانی در زمان این سفر خود در عراق حضور نداشت و دیداری هم بین طرفین صورت نگرفت. گفته می شود طالبانی به علت بیماری در آلمان در حال مداوا است.

مقامات عراقی بیش از این سفر دعوت کننده را خود طرف ایرانی معرفی کرده بودند. علی الموسوی مشاور اطلاع رسانی نوری المالکی نخست وزیر عراق گفته بود که ” رئیس جمهور ایران پیشتر درخواست سفر به عراق را داشت اما بنا به دلایل پروتکلی از جمله اینکه رئیس جمهور (عراق) مسؤول دعوت بوده و اکنون وضعیت جسمانی وی مناسب نیست این سفر انجام نشد و تغییر هم در آن صورت نگرفت.”

منابع عراقی گفته بودند که دعوت نامه ای از سوی خضیر الخراعی جانشین طالبانی که در غیاب وی عهده دار امور است برای احمدی نژاد ارسال شده است.

سفر مقامات کشورها به قدری از حساسیت و اهمیت برخوردار است که اداره ای به نام اداره تشریفات (پروتکل) در وزارت امور خارجه و نهاد ریاست جمهوری بر اجرای آداب دیپلماتیک و اصول تشریفات نظارت دارد. هماهنگی و نظارت بر دیدارها، زمان و مکان آن، شمار حاضران در آن، دستور کار مذاکرات، محل اقامت، تشریفات حین استقبال و بدرقه از جمله وظایف این اداره است.

از نظر پروتکلی، این سفر یادآور سفر سال گذشته احمدی نژاد به برزیل است، سفری که واکنش خشم الود محافل سیاسی و اکادمیک در ایران را در پی داشت. احمدی نژاد برای شرکت در اجلاس جهانی ریو ۲۰ به برزیل رفته بود اما همتای برزیلی از ملاقات با وی امتناع و تنها سفیر ایران در برازیلیا در فرودگاه از وی استقبال کرد.

برخی از مقامات ایرانی از نتایج این سفر ابراز ناخرسندی کردند و “مهدی دواتگری” نماینده مردم مراغه و عجب شیر و رئیس کمیته مطالبات ملی مجلس به باشگاه خبرنگاران گفت: “انتظار می رفت که آقای احمدی نژاد رئیس جمهور کشورمان در سفری که اخیرا به عراق داشتند پیگیر غرامت جنگی ایران شده و آن را در دستور کار خود قرار می دادند”.

در گذشته دیدار مقامات ایران از عراق و بخصوص سفر به شهرهای مذهبی کربلا و نجف همواره با ملاقات با آیات عظام مستقر در این کشور همراه بوده است. ولی این بار هیچ کدام از مراجع نجف و کربلا برای دیدار با احمدی نژاد تمایلی نشان ندادند.

برخی از همراهان رئیس جمهور در این سفر فشردگی سفر و محدودیت زمانی را علت این امر عنوان کردند و برخی دیگر از همین منابع ، همزمانی ماه رمضان را علت امتناع مراجع از دادن وقت به احمدی نژاد ذکر و تاکید کردند که مراجع عموما در ماه رمضان به علت پرداختن به عبادات خاص از پذیرفتن شخصیت ها خودداری می کنند.

سیاست خارجی ایران در قبال عراق در سالهای اخیر بر پایه دفع تهدید ناشی از حضور نیروهای امریکایی در این کشور بوده است. ایران بدین منظور با گروههای مختلف شبه نظامی عراق ارتباط نزدیک داشته است.

روابط ایران و عراق در سالهای اخیر رو به جلو بوده است ولی به ویژه در دوره دوم دولت احمدی نژاد تا حدودی نفوذ ایران در عراق کمتر شد.

دکتر مهدی نجف زاده استاد علوم سیاسی در دانشگاه مشهد در این باره به الشرق الاوسط گفت: “ایران برای تامین منافع سیاسی و اقتصادی خود در عراق با گروههای مختلف شیعی که در سلسله مراتب قدرت در نظام سیاسی عراق قرار می گیرند ارتباط دارد”.

وی افزود “به نظر می رسد هر چه به جلوتر رفتیم میزان استقلال عمل احزاب و گروههای عراقی در نظام سیاسی عراق بیشتر شد و این به نوعی بر میزان نفوذ ایران تاثیر گذاشت.”

مهم ترین مواردی که اخیرا بر روابط ایران و عراق تاثیر گذاشته است الزام اجرای تحریم های بین المللی علیه ایران و بحران سوریه بود. عراق می گوید تحریم های بین المللی علیه ایران را اجرا می کند و کمک به ایران را برای دور زدن تحریم ها تکذیب کرده است.

در تازه ترین مورد، دولت عراق هواپیماهای ایرانی در مسیر سوریه را برای بررسی حمل تجهیزات برای دولت سوریه مجبور به فرود کرد، اقدامی که با اعتراض شدید تهران مواجه شد ودر پی آن حتی وزیر دفاع ایران برای اولین بار بعد از جنگ به این کشور سفر کرد.

در همین راستا، مراجع دینی شیعیان در قم و نجف دارای مواضع ناهماهنگی درباره بحران سوریه هستند. مراجع مذهبی در قم مواضع صریح تر و نزدیک تر به موضع رسمی ایران اتخاذ کرده اند.

در قم، آیت الله ناصر مکارم شیرازی ماه گذشته طی نامه ای به شیخ الازهر که خبرگزاری مهر ایران متن آنرا منتشر کرد خواستار عدم درگیری بین شیعیان و اهل تسنن و همچنین مقابله با گروههای مخالف رژیم سوریه شد.

در نجف هم آیت الله علی سیستانی موضع صریحی درباره بحران سوریه اتخاذ نکرده است. در فوریه ٢٠١٢ بیش از یکصد نفر از علمای اسلام از کشورهای مختلف از جمله شیخ یوسف القرضاوی رییس اتحادیه علمای اسلام همکاری با نظام بشار اسد را تحریم کردند و خواستار پیوستن جوانان به صفوف مخالفان شدند. در فهرست علمای یاد شده هیچ عالم اسلامی از عراق به چشم نمی خورد.

مردم عراق عدم حمایت نکردن آیت الله سیستانی از اعزام جوانان شیعی از عراق برای دفاع از رژیم اسد در سوریه را دلیل مخالفت وی با نظام حاکم بر سوریه قلمداد می کنند.

“مصطفی الجبری” ٣۰ ساله و از شیعیان کاظمین عراق و از مقلدان آیت الله سیستانی گفت “تا انجا که من اطلاع دارم آیت الله سیستانی خواستار تغییرات در نظام حاکم بر سوریه شده است و از رفتن جوانان شیعی برای پیوستن به صفوف ارتش سوریه حمایت نکرده است”.

به رغم برخی موارد تاثیر گذار سیاسی در روابط دو کشور، همکاری های اقتصادی تهران و بغداد قابل توجه و رو به رشد بوده است. مصطفی محمد نجار وزیر کشور ایران طی اظهاراتی که خبرگزاری فارس در تیرماه سال ۱۳۹۱ انرا منتشر کرد گفت میزان درآامد کشور عراق از زائران ایرانی بیش از ٢.١ میلیارد دلار است و حجم مبادلات بازرگانی دو کشور به ۷.۹ میلیارد دلار رسیده است که در مقایسه با سال گذشته معادل هشت درصد رشد داشته است.

سفر احمدی نژاد به عراق باید در قالب سفر یک رئیس جمهور کثیر السفر به یک کشور دوست و دم دستی برای “امر زیارت و گردش دسته جمعی اطرافیان” تلقی شود و نتایج سیاسی ملموسی در روابط دو جانبه در پی ندارد.

به نظر می رسد دولت نوری المالکی درموضع گیری در قبال بحران سوریه تحت فشار دو طرف ایرانی و امریکایی باشد ولی دیدگاه دولت های ایران و عراق درباره انچه در سوریه می گذرد یکسان نیست.

روزنامه نیویورک تایمز هفته گذشته نوشت نوری المالکی، نخستوزیر عراق، اوایل ماه جاری میلادی به دولت باراک اوباما خبر داده که ایران مایل است درباره مناقشه هستهای خود به طور مستقیم با آمریکا مذاکره کند.

پایگاه خبری “ایلاف” به نقل از منابع عراقی نوشت حسن روحانی رئیس جمهور منتخب ایران در اولین سفر خارجی خود بعد از آغاز بکار رسمی (طی دو هفته آینده) از عراق دیدن خواهد کرد. هنوز هیچ منبع ایرانی این خبر را تایید نکرده است ولی سایت اینترنتی “دیپلماسی ایرانی” آن را منتشر کرده است. احتمالا نزدیکی سفر حسن روحانی و از سوی دیگر پایان دوره احمدی نژاد نیز موجب تحت الشعاع قرار گرفتن سفر وی به عراق شده است.