انتخابات عمومی هند که این روزها در حال برگزاری است، باید انتظارات بسیاری را برآورده کند. این بار سرنوشت کشوری رقم می خورد که اقتصادش دستخوش رکود شده، فساد اداری بیداد می کند و امنیت، چه در حوزه داخلی و چه در مرزها مورد تهدید قرار گرفته است. ۸۱۴ میلیون واجد شرایط رای دادن و سه حزب نامدار، بازیگران اصلی این بزرگترین انتخابات دنیا هستند، اما بیرون از مرزهای هند، سیاست خارجی است که بیش از همه مورد توجه قرار می گیرد.

پنج هفته انتخابات در هند از هفتم آوریل آغاز شده و ۱۲ ماه مه پایان می یابد. مانموهان سینگ، نخست وزیر ۸۱ ساله از حزب کنگره که عنوان معمار اقتصاد این کشور بر او نهاده شده، دیگر قصد ندارد در رقابت انتخاباتی شرکت کند. این در حالی است که نارضایتی از عملکرد دولت ائتلاف ملی به رهبری حزب کنگره، شرایط را برای تغییر حزب حاکم این کشور فراهم آورده است.

شاید برخی مشکلات کنونی هند نتیجه طبیعی تغییرات اقتصاد جهانی، رشد سریع شهرنشینی، مهاجرت و… باشد، اما به هرحال آمارها به نفع دولت کنونی نیست. امنیت چه از منظر معضلات اجتماعی و چه از لحاظ نظامی و امنیتی، یکی از مهمترین چالش های هند است. بر اساس آماری که دفتر ملی ثبت جرایم هند منتشر کرده است، تجاوز در جدول جرایم ۱۰ مرحله بالاتر رفته و جرایمی همچون قتل و آدمربایی را پشت سر گذاشته است؛ در سال ۱۹۷۱ تعداد موارد تجاوز دو هزار و ۴۸۷ مورد بود. این در حالی است که در سال ۲۰۱۲ این موارد به ۲۴ هزار و ۹۲۳ مورد رسیده که حدود ۱۰ برابر افزایش نشان می دهد.

حملات تروریستی و تعدی های مرزی که هند در دوره حکومت حزب کنگره شاهد بود، بهانه ای به احزاب رقیب داده تا حزب کنگره را متهم کرده و برنامه های بهتر خود را به رخ بکشند. در سال های ۲۰۰۶، ۲۰۰۸ و ۲۰۱۳ هند شاهد بیشترین تنش های مرزی با پاکستان و چین بوده است. در ماه ژانویه ۲۰۱۳ دو سرباز هندی توسط نیروی زمینی پاکستان در مرز دو کشور کشته شدند. موضوع تلخ تر برای مردم هند آن بود که یکی از سربازان سربریده شد. در ماه اوت همان سال نیز پنج نیروی مرزی هند کشته شدند. هند مدعی است که پاکستان در سال ۲۰۱۳، بیش از ۱۵۰ بار آتش بس مرزی توافق شده در سال ۲۰۰۳ را نقض کرده است.

اقتصاد هند نیز نسبت به سال های اوج شکوفایی خود، اکنون در شرایط خوبی به سر نمی برد. رشد اقتصادی که سال ۲۰۱۴ به ۸ درصد رسیده بود، در سال ۲۰۱۳ به ۵ درصد کاهش یافت. اقتصاددانان این کشور می گویند که ۵۰ درصد درآمد ناخالص ملی این کشور پول سیاه است.

مسلم است که کاندیداهای انتخاباتی برای آنکه رای مردم هند را به دست بیاورند وعده هایی از بهبود شرایط داخلی بدهند که برای آنان ملموس باشد، اما نبض اقتصاد هند در خارج از مرزهای این کشور می تپد. چون این کشور بیش از ۷۰ درصد نیازهای نفتی خود را وارد می کند و همین مسئله، موجب وابسته شدن سیاست خارجی به روابط با کشورهای فروشنده نفت می شود.

سه حزب اصلی که در انتخابات این دوره مجلس عوام هند رقابت می کنند، کنگره ملی هند (INC حزب حاکم کنونی)، بهاتیاراجاناتا (BJP) و عام آدمی (AAP) هستند. نامزد حزب کنگره برای نخست وزیری آینده هند “رائول گاندی”، نامزد حزب بهاتیاراجاناتا “نارندرا مودی” و نامزد حزب عام آدمی “آرویند کیجروال” هستند.

حزب کنگره، هند را بیشتر یک پل می بیند تا قدرت

با توجه به اینکه حزب کنگره طی ۱۰ سال اخیر قدرت را به دست داشته، پیش بینی سیاست های خارجی آن چندان دشوار نیست. در مرامنامه حزب کنگره بر نقش هند به عنوان پل میان دنیای توسعه یافته و در حال توسعه تاکید شده است. نام های کشورهایی از جمله چین، برزیل، افریقای جنوبی، پاکستان، افغانستان و سریلانکا در این مرامنامه دیده می شود. همچنین انجمن کشورهای عضو انجمن همکاری های جنوب آسیا،(SAARC) میراث به جامانده از جنبش عدم تعهد(NAM) و ادامه حمایت و حسن نیت نسبت به کشورهای سوسیالیستی مورد توجه این حزب است، اما نامی از کشورهای توسعه یافته از جمله آمریکا نیست. به همین دلیل کارشناسان سیاسی می گویند که حزب کنگره، هند را بیش از آنکه به عنوان یک قدرت ببیند، به عنوان پل درنظر می گیرد.

موضع گیری دولت های هند در مقابل پاکستان و چین، از معیارهای مهم قضاوت سیاست خارجی آنها است. حزب کنگره کارنامه درخشانی در زمینه روابط سیاسی با پاکستان ندارد، اما در دوره حکومت این حزب، روابط هند و پاکستان در زمینه اقتصادی بهبود یافته است.

در حالی که دولت ائتلافی به رهبری حزب کنگره در مقابل تهدیدهای امنیتی پاکستان بیشتر سیاست محروم سازی این کشور را پیش گرفته بود، در مقابل قدرت بزرگتری به نام چین باید وارد عرصه رقابت سنگینی می شد. هزینه های هنگفت نظامی که هند طی سال های اخیر برای تجهیز نظامی و اجرای سیاست بازدارندگی در مقابله با تهدید چین انجام داده، رقبای سیاسی حزب کنگره را بر آن داشت که نسبت به اتلاف انرژی و سرمایه بخش سیاست خارجی برای مقابله با چین اعتراض کنند و بگویند که چین نباید در مرکز سیاست خارجی هند باشد.

با وجود ناآرامی های خاورمیانه در ۱۰ سال اخیر و تحریم های اعمال شده علیه ایران، حزب حاکم هند وظیفه دشواری را در منطقه به عهده داشت. حزب کنگره درباره ایران سیاست بسیار محتاطانه ای را پیش گرفته بود تا آمریکا را راضی نگه دارد. در این دوره، هند کاهش خرید نفت از ایران را با گرایش به بازارهای عراق و عربستان سعودی جبران کرد، با کشورهای حوزه خلیج فارس قراردادهای انرژی به امضا رساند و با توجه به تعداد بسیار کارگران هندی شاغل به کار در این کشورها از موضع گیری در اختلافات سیاسی آنها خودداری کرد. با این همه، شانکار جوشی، محقق هندی موسسه خدمات متحد سلطنتی بریتانیا معتقد است که هند منافع خود در خاورمیانه را افزایش داده، اما نتوانسته به اهدافش دست یابد. او به طور کلی عملکرد دولت ائتلاف ملی را در سیاست خارجی کمتر از پتانسیل هند می داند.

در خارج از منطقه، آمریکا همواره یکی از فاکتورهای اصلی در روابط خارجی هند به شمار می رود. با وجود حمایت های هند از مواضع سیاسی آمریکا در بسیاری از موارد، تحلیلگران سیاست خارجی هند معتقد هستند که روابط هند و آمریکا بخصوص در دوره دوم حکومت حزب کنگره در حوزه اقتصادی کندتر از سایر حوزه ها پیشرفته است.

حزب هندو وعده تقویت اساسی سیاست خارجی را می دهد

این حزب به اعتقادات افراطی هندو و تاکید بیش از اندازه بر اقتصاد معروف است. اخبار و نظرسنجی های منتشر شده از سوی رسانه های هند حاکی از آن است که بهاتیاراجاناتا بیش از دو حزب دیگر شانس برنده شدن در انتخابات را دارد.

تجربه دو دهه گذشته حاکمیت دو حزب بهاتیاراجاناتا و کنگره نشان داده که تفاوت میان دولت های ائتلافی به رهبری این احزاب کمتر از آن است که تصور می شود. با این حال BJP در انتخابات جاری قول تقویت اساسی سیاست خارجی هند را داده است.

بهاتیاراجاناتا بر تقویت موقعیت هند در منطقه، با توجه به موقعیت پاکستان و چین تاکید دارد. عملکرد این حزب با توجه به آن سنجیده می شود که در دوره اتل بیهاری واجپایی، که نخست وزیری از این حزب بود(۲۰۰۴-۱۹۹۸)، هند و پاکستان به توافق آتش بس رسیدند و گفتگوهای خود را آغاز کردند.

واجپایی در سال ۱۹۹۸ دستور آزمایش سلاح هسته ای را صادر کرد و دولت کنگره در پی آن از شرایط هسته ای هند دفاع کرد. مواضع اعلام شده هر دو حزب اصلی هند نشان می دهد که به سیاست عدم استفاده از سلاح هسته ای برای نخستین بار در مقابل پاکستان معتقد هستند. با این حال، حزب بهاتیاراجاناتا در وعده های انتخاباتی خود اعلام کرده که سیاست های هسته ای هند را بر اساس نیازهای دنیای امروز مورد بازنگری قرار می دهد.

بهاتیاراجاناتا به وعده های عقیدتی در سیاست خارجی اعتقادی ندارد

نارندرا مودی، نامزدی که حزب بهاتیاراجاناتا برای پست نخست وزیری انتخاب کرده، سیاست دولت کنونی در قبال چین را زیر سوال برده و می گوید که هند نمی تواند به چین اجازه دهد موضوع غالب سیاست خارجی شود.

حزب بهاتیاراجاناتا در مرامنامه خود قدرت های بزرگ را نادیده گرفته و بر انجمن جنوب آسیا برای همکاری منطقه ای (SARC) انجمن کشورهای جنوب شرق آسیا (ASEAN) و سازمان همکاری شانگهای (SCO) تاکید کرده است.

این حزب اعتقادی به کرسی دایم هند در شورای امنیت سازمان ملل متحد نیز ندارد، چون مطمئن است که اقتصاد هند و دستاوردهای نظامی کشورش در بدست آوردن این کرسی مهمتر از اشتیاق دیپلماتیک صرف است.

BJP به فرمول های حزب کنگره برای حمایت از جنبش عدم تعهد و کشورهای سوسیالیستی اعتقاد ندارد و به جای چنین گرایش های نزدیک به ایدئولوژی جواهرلعل نهرو، مایل است شبکه ای از متحدان هند تشکیل دهد که می توانند به منافع ملی این کشور کمک کنند.

بهاتیاراجاناتا از وعده های برادری عقیدتی با کشورها اجتناب می کند. این سیاست برخلاف رویه “کنگره” است که قول حمایت از فلسطین را می دهد یا از حسن نیت با کشورهای سوسیالیست سخن می گوید.

سیاست خارجی حزب بهاتیاراجاناتا؛ دور از آمریکا و نزدیک به اسراییل

هر چند حزب کنگره یک اقتصاددان را بر ریاست دولت نشانده بود، اهمیت اقتصاد برای حزب بهاتیاراجاناتا حتی بیشتر از کنگره است و همین تاکید بیش از اندازه بر اقتصاد، یکی از مهمترین دلایل انتقاد به این حزب است. نارندرا مودی، نامزد این حزب، سروزیر ایالت گجرات است.

تحلیلگران سیاسی، عملکرد مودی در ایالت گجرات را نشان دهنده محوریت اقتصاد در سیاست خارجی این حزب و تاکید بر تجارت با آسیا و کشورهای حاشیه اقیانوس هند می دانند.

با در نظر گرفتن این معیار که سیاست خارجی حزب بهاتیاراجاناتا بر محور اقتصاد تعریف می شود، تحلیلگران می گویند در صورت به قدرت رسیدن این حزب روابط هند با پاکستان بهتر از آمریکا خواهد بود. به این ترتیب دو همسایه می توانند روابط سازنده تری داشته باشند. با این حال هیچگاه نباید احتمال ایجاد تنش در روابط دو کشور با حوادثی از جمله بمب گذاری را فراموش کرد.

از سوی دیگر، با توجه به گرایش مودی برای آزادسازی بیشتر اقتصاد هند، احتمال جذب سرمایه گذاران آمریکایی به این کشور نیز وجود خواهد داشت.

جدای از معاملات اقتصادی، به دلیل مشکلی که آمریکا با شخص نارندرا مودی دارد، رابطه با آمریکا در سیاست های حزب بهاتیاراجاناتا از حساسیت ویژه ای برخوردار است.

قتل عام مسلمانان ایالت گجرات پس از شورش سال ۲۰۰۲ در دوره سروزیری مودی بر این ایالت اتفاق افتاده و او به علت سکوتش مسوول شناخته می شود. به همین دلیل اتحادیه اروپا، انگلیس و آمریکا به مودی ویزای دیپلماتیک نداده اند.

آمریکا در سال ۲۰۰۵ ویزای مودی را بر اساس ماده ۲۱۲ (a) (2) (G) قانون مهاجرت و ملیت خود رد کرد. این قانون به مقام هایی که مسوول مستقیم یا غیرمستقیم نقض آزادی مذهبی (قانون آزادی های مذهبی سال ۱۹۹۸ آمریکا) هستند اجازه ورود به خاک آمریکا را نمی دهد.

با این وجود به نظر می رسد که مودی در صورت نخست وزیر شدن مشکلی برای دریافت ویزای آمریکا نداشته باشد. چون با افزایش شانس او برای به قدرت رسیدن، حدود یک ماه پیش نانسی پاول، سفیر آمریکا در دهلی نو کنار گذاشته شد. پاول به دوستی با حزب کنگره و تمایل نداشتن به دیدار با مودی شناخته می شود.

ترسیتا شافر و هوارد شافر، در تحلیلی درباره به قدرت رسیدن حزب بهاتیاراجاناتا، به دیدار آمریکا با مقام های ایران که سوابقی در زمینه حقوق بشر و آزادی ها مذهبی دارند اشاره می کنند که کاملا با ارزش های آمریکا مغایر است. این تحلیلگران می گویند: «آمریکا با رهبران مخالفان دولتی کشورها نیز دیدار می کند و تاکید دارد که این دیدارها بمنزله تایید مواضع آنها نیست.»

اختلافات حزب بهاتیاراجاناتا و آمریکا دو جانبه است؛ چون این حزب نیز در چندین مورد مواضع ضد آمریکایی خود را نشان داده است. چنان که در نوامبر ۲۰۱۰ دولت هند را به علت سکوت در برابر صحبت های ناروای اوباما در پارلمان آمریکا متهم کرد. اوباما سیاست خارجی هند در قبال مسایل میانمار و ایران را مورد انتقاد قرار داده بود.

به این ترتیب، احتمال می رود که دولت مودی روابط خوبی با واشنگتن نداشته باشد. هرچند مسلم است که آمریکا نمی تواند روابط خود را با مودی در پایین ترین سطح نگه دارد.

با این حال، تحلیلگران سیاسی معتقدند که حزب بهاتیاراجاناتا روابط بهتری با اسراییل در حوزه های فرهنگی، دیپلماتیک و تجاری خواهد داشت. آنکیت پاندا، روزنامه نگار هندی می گوید: «اسراییل در سال های اخیر یکی از بزرگترین تامین کنندگان تجهیزات نظامی هند شده است. هر چند با توجه به خرید انرژی از کشورهای اسلامی از جمله ایران و عربستان سعودی، هند باید همچون گذشته تعادل را در سیاست خارجی هند برقرار کند. نزدیک شدن زیاد مودی به اسراییل ممکن است بر روابط هند با ایران کشورهای عربی تاثیربگذارد.»

حزب بهاتیاراجانا به طور کلی در سیاست خارجی خود از تعادل پیروی می کند. این حزب نیز همچون دولت کنونی هند به رهبری حزب کنگره سیاست نگاه به شرق را دنبال می کنند. آنها به اهمیت افزایش مشارکت با ژاپن و جنوب شرق آسیا و همچنین اهمیت راهبردی مشارکت با ایران واقف هستند. چون ایران می تواند همراه هند باشد، در حالی که بیشتر کشورهای مسلمان با هند مخالف هستند.

حزب بهاتیاراجاناتا به نکته ای هم اعتراف می کند که کمتر در وعده های سیاستمداران می توان یافت؛ اعتراف به خدمات خارجی نامناسب، اما با توجه به نیاز به تربیت نیروی انسانی ماهر برای این بخش، تامین چنین هدفی زمان می برد.

عام آدمی به اعتمادسازی و خدمات رسانی به همسایگان معتقد است

وعده های انتخاباتی این حزب نوپا که نوامبر ۲۰۱۲ تاسیس شده، بیشتر به مسایل داخلی هند معطوف شده است. آرویند کیجروال، نخست وزیری که این حزب برگزیده، اعتقاد دارد که هند با سه تهدید فساد، گروه بندی های سیاسی و سرمایه داری رفاقتی مواجه است.

این حزب که با نماد جارو برای زدودن فساد در رقابت های انتخاباتی شرکت می کند و وعده پاک کردن سرمایه های هند، بازگرداندن پول های سیاه از خارج و کاهش استفاده از این پول ها در بخش املاک را داده است.

این حزب، سیاست خارجی متعادلی دارد که آن را بدون پرداختن به جزییات تشریح می کند. عام آدمی در عرصه جهانی به وجود دنیای چند قطبی قائل است.

آناند کومار، یکی از سخنگویان این حزب می گوید: «در کنار مشارکت معنی دار با آمریکا، باید به دیگر بلوک های قدرت همچون BRICS (گروه اقتصادهای نوظهور شامل برزیل، روسیه، هند، چین و افریقای جنوبی) و IBSA (گروه سه گانه هند، برزیل و آفریقای جنوبی) نیز توجه کرد.»

او سیاست های این حزب در حوزه منطقه ای را اعتمادسازی با همسایگان و فراهم کردن امکانات توسعه و خدمات ضروری برای آنان عنوان می کند.

پیش ببینی نقش آینده هند در منطقه

هر حزبی که در هند به قدرت برسد باید همچون گذشته، با مسئله ایجاد توازن میان روابط با کشورهای متخاصم روبرو شود؛ هند باید روابط ایران و آمریکا، ایران و عربستان، نزدیکی پاکستان با بیشتر کشورهای خاورمیانه و … را در نظر بگیرد و به ماهیت تنش زای سیاست در منطقه خاورمیانه توجه داشته باشد.

چین نه تنها در مرزها، بلکه در ورای مرزها نیز با هند رقابت می کند؛ منافع هند و چین در افغانستان، بخصوص در بخش معادن، همپوشانی دارد. با این وجود از هند انتظار می رفت که حضور فعال تری در افغانستان داشته باشد.

دولت کنونی هند بارها تصریح کرده که هند خواهان افغانستانی عاری از تروریسم است و از روند صلح و بازسازی این کشور حمایت می کند، اما جوشی، در نشستی که در مرکز تحقیقات جنوب آسیا برگزار شد، اظهار داشت: «وزارت امور خارجه هند که تمایلی به خطر کردن ندارد نخواست که خلاء یک قدرت نوظهور در خاورمیانه را جبران کند. همچنین با توجه به محبوب بودن هند، بخصوص در افغانستان، هند با کمپین های نظامی به رهبری آمریکا در منطقه متحد نشد.»

به اعتقاد این تحلیلگر سیاسی، هند به این اعتقاد چسبیده بود که کسی از حضورش در افغانستان استقبال نمی کند. در حالی که ناتو از افزایش حضور هند در افغانستان استقبال می کرد.

حال پیش بینی می شود که با خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان، بخشی از بار رفع تهدید طالبان برای کشورهای آسیای مرکزی به دوش هند بیافتد. آنکیت پاندا، روزنامه نگار هندی می گوید: «با توجه به تفاوت منافع ناتو با هند در افغانستان، برای هند دشوار است که حضوری همچون نیروهای ناتو در این کشور داشته باشد. بنابراین بهتر است منافع خود را با قدرت های منطقه ای همچون روسیه و ایران که منافع مشابهی دارند هماهنگ کند و به افغانستان برای بازسازی یاری رساند.»

این روزنامه نگار می افزاید: «ایران می تواند شریک منطقه ای مهمی برای هند باشد. دو کشور منافع مشابهی در افغانستان دارند و ایران نیز در گام نهایی طرح کریدور تجارت شمال-جنوب است. این کریدور می تواند حوزه مدیترانه را به دریای عرب، ترکیه، قبرس، افغانستان و آسیای مرکزی متصل کند. ایران شریک مهمی در این پروژه به شمار می رود. ضمن اینکه برای تامین امنیت افغانستان از تهدید طالبان مهم است.»

هند از نظر تامین نفت به شدت به ایران و عربستان سعودی نیازمند است، اما به قدرت رسیدن کاندیدایی همچون مودی که به دشمنی با مسلمانان شناخته می شود، ممکن است مسئله ساز باشد.

تریویدش سینگ ماینی، تحلیلگر سیاسی می گوید: «باید دید مقام های تهران، ریاض و آنکارا چگونه با مودی که بر جایگاه نخست وزیر هند می نشیند برخورد می کنند. من فکر می کنم مقام های ایران، عربستان سعودی و دیگر کشورهای خاورمیانه مودی را خوشایند نمی دانند، اما کار، کار است و روابط هند با این کشورها به احتمال زیاد به قوت قبل باقی می ماند.»

به طور کلی تحلیلگران سیاسی پیش بینی می کنند که نباید منتظر تغییرات بزرگی در سیاست خارجی هند پس از انتخابات بود. چون واقعیتی ورای جناح بندی های روابط بین الملل وجود دارد؛ اینکه سیاست خارجی هند همواره ابزاری برای نیازهای اقتصادی این کشور است.