روزنامه نگاران افغان همزمان با انتشار خبر کشته شدن اجمال نقشبندی در مقابل مجلس این کشور تظاهرات کردند – عکس از رویترز

روزنامه نگارى در افغانستان قدم گذاشتن در میدان مین است. کارى سخت و امنیتى تضمین نشده. گرچه طى سالهاى اخیر شاهد ظهور و گسترش رسانه های آزاد در افغانستان بودیم اما به فراخور آن تضمینی برای حفظ امنیت خبرنگاران در این کشور وجود ندارد و بعضا پس از قتل روزنامه نگاران پیگیری لازم برای یافتن عاملان این قتل ها از سوی مقامات دولتی صورت نمی گیرد.

پنج شنبه گذشته جسد نور احمد نورى، مجرى و خبرنگار محلى افغان در ولایت هلمند در جنوب افغانستان کشف شد. گفته مى شود وى خبرنگار روزنامه نیویورک تایمز نیز بوده است. جسد وى داخل یک گونى در شهر لشگرگاه مرکز ولایت هلمند گذاشته شده بود، در حالیکه آثار ضرب و شتم بر بدن وى هویدا بود. به فاصله تنها سه روز خبرنگار دیگرى در یک حمله انتحارى در شهر کابل جان خود را از دست داد. محمد شاهد نعیمی تهیه کننده و مجری برنامه های اجتماعی و ادبی رادیو غیر دولتی نوا، روز یک شنبه در منطقه کارته نو در شرق کابل مورد حمله قرار گرفت.

با توجه به نزدیک شدن به زمان انتخابات ریاست جمهورى افغانستان و مساله انتقال مسئولیتهاى امنیتى به نیروهاى افغان در پایان سال ٢٠١۴ به نظر مى رسد، سال پیش رو، سال سختى براى اصحاب رسانه در افغانستان خواهد بود.

در این زمینه شرق پارسی گفت و گویى داشته با “رضا معینى”مسئول دفتر ایران و افغانستان سازمان گزارشگران بدون مرز مستقر در پاریس و “مختار وفایى ” روزنامه نگار ساکن افغانستان.

از مختار وفایى روزنامه نگار و مدیر مسئول هفته نامه هویدا در مورد این مشکلات پرسیدیم. وى که از نزدیک با این مشکلات روبرو است در این باره مى گوید: “کار رسانه اى در کشور هایى مثل افغانستان که در فهرست فساد اداری مقام اول را به دست آورده، بدون شک کار راحت و بدون دغدغه اى نیست. در قدم نخست برای هر شهروند افغان نبود امنیت باعث نگرانی است و این مساله براى روزنامه نگاران نیز مصداق دارد اما گذشته از این، عده اى در راس حکومت اخبار را سانسور می کنند. همچنان تصویب نشدن قانون حق دسترسی به اطلاعات از سوی حکومت، به مثابه چالش بزرگی فرا روی خبرنگاران قرار دارد. در کنار اینها، کشته شدن خبرنگاران به دست گروه های مخالف دولت در مناطق مختلف و فساد گسترده اداری کار روزنامه نگاران را در افغانستان با مشکل مواجه کرده است.”

به نظر مى رسد روزنامه نگاران و اصحاب رسانه در افغانستان که معمولا از سوى گروههاى مختلف مورد تهدید قرار مى گیرند، ازدولت افغانستان تقاضاى دادرسى دارند. امنیتى که باید از سوى دولت تضمین شود.

اما این مساله تا چه محقق مى شود؟

رضا معینى مسئول دفتر ایران، افغانستان و تاجیکستان سازمان گزارشگران بدون مرز، ضمن اشاره به اینکه مساله امنیت و تامین این امنیت بر عهده دولتها است، مى گوید: “از سال ٢٠٠٧ به این سوى قطعنامه اى در شوراى امنیت سازمان ملل تصویب شده و در آن دولتها ملزم به حفظ و تامین امنیت روزنامه نگاران بویژه در مناطق جنگ زده شده اند.”

معینى با تاکید بر اینکه وظیفه سازمان گزارشگران بدون مرز گزارش دهى از وضعیت روزنامه نگاران است، مى افزاید: “ما از همان روز که مطلع شدیم نور احمد نورى ربوده شده با مقامات محلى و مقامات دولتى تماس گرفتیم که متاسفانه روز بعد خبر قتل وى آمد. پس از آن نیز با انتشار اطلاعیه اى خواستار تحقیق و بررسى در این مورد شدیم. ”

معینی مى افزاید: “بسیارى از روزنامه نگارانى که با آنها صحبت کرده ام مى گویند آزادی بیان دارند اما امنیت ندارند. این امنیت که در آغاز از سوی طالبان مورد تهدید قرار مى گرفت امروزه از سوی گروههاى تبهکار و مجرم یا سازمانهاى سازمان دهى شده توسط تبهکاران، مسئولین دولتى و برخى از جنگ سالارانى که نیروهاى مسلح خود را دارند، صورت می گیرد. اما نکته اصلى در این رابطه مصونیت از مجازات است. در مورد قتل بسیاری از روزنامه نگاران شاهد بودیم که هیچ تحقیق و بررسی در مورد آنها صورت نگرفت. در اصل هیچ کدام از عاملین این جنایات هم مجازات نشدند.”

نکته اى که رضا معینى به آن اشاره کرد کاملا در صحبتهاى مختار وفایى به شکل ملموسى دیده مى شود. وفایى از باز شدن فضاى رسانه اى در دوران بعد از طالبان مى گوید اما در نهایت با اشاره به مرگ همکاران رسانه اى خود تنها به جرم ابراز عقیده، این دوره را نیز مانند دوران طالبان سخت مى داند.

مختارى که با دویچه وله آلمان هم همکارى داشته، در این باره مى گوید: “در یک نگاه شاید تفاوت وضعیت کنونی با دوره طالبان این باشد که در آن زمان رسانه ها عملا حضور نداشتند و تنها یک رسانه آنهم برای تبلیغات دینی فعالیت داشت. ولی اکنون بیش از ده ها رسانه تصویری، صدها رسانه صوتی و چاپی عملا فعالیت دارند. رسانه هایى که بدون دخالت هیچ دین و مذهبی به حمایت از آزادی بیان، حقوق بشر، حقوق شهروندی، فرهنگ و اجتماع، مى پردازند و در بسیاری موارد کار ثمر بخشی انجام مى دهند. اما عمیق تر که نگاه مى کنیم متوجه مى شویم که در بعضی موارد سانسورها و اختناق مانند دوران طالبان است. زیرا زمانی که یک خبرنگار تنها به جرم خبرنگار بودن سربریده می شود، دیگر تفاوتی با دوره طالبان به چشم نمی خورد.”

اما یکی از خطرناک ترین مناطق برای خبرنگاران افغانستانى، ولایت هلمند است. روزنامه نگاران این ولایت بارها تهدید شده اند. در ماه گذشته جمعی از خبرنگاران ولایت هلمند در کنفرانس مطبوعاتی اعلام کرده بودند که تهدید می‌شوند و به علت این تهدیدها امکان انجام وظیفه خود را ندارند. پیش از این هم ولایت هلمند شاهد قتل خبرنگاران بود. در هشتم آوریل ٢٠٠٧ اجمل نقشبندى روزنامه نگار افغان توسط طالبان سر بریده شد. یک سال پس از آن عبدالصمد روحانى خبرنگار بى بى سى ربوده و سپس جسد وى پیدا شد.

رضا معینی نیز ضمن اذعان به خطرناک بودن این منطقه براى خبرنگاران، می گوید : “در ولایت هلمند که آقاى نورى خبرنگار نیویورک تایمز در آن به قتل رسیدند دو روزنامه نگار دیگر هم پیش از این به قتل رسیدند. از آن جمله آقای نقشبندی و راننده و همراه روزنامه نگاران “سید آقا” که ١۵ روز قبل از آقاى نقشبندى کشته شدند. خبرنگار بى بى سى هم در آنجا ربوده و سپس به قتل رسید و تا امروز مشخص نیست چه کسانى این قتل ها را انجام دادند و هیچ تحقیقى انجام نگرفته است. به این دلیل در اطلاعیه اى که سازمان گزارشگران بدون مرز داده است علاوه بر آنکه ژنرال نعیم والى ولایت قول بررسی دادند از دولت هم خواسته ایم نظارت کند و عملا پاسخگوی این مسایل دولت باشد تا مقامات محلی. ”

اجمال نقشبندی روزنامه نگار ٢۵ ساله افغان در تاریخ ۵ مارس به همراه سید آقا راننده و گزارشگر ایتالیایی دانیل ماسترجیاکومو از سوی مردان مسلح ربوده شدند. در روز ١۶ مارس سید آقا به جاسوسی متهم و گردن زده شد. در ١۹ مارس دانیل ماسترجیاکومو در سلامت کامل آزادی شد. اجمال نقشبندی قرار بود همان روز با گزارشگر ایتالیایی آزاد شود.

طالبان در روز ٨ آوریل (١۹ حمل) پیش از پایان یافتن مهلتی که داده بودند، اجمال نقشبندی را به دلیل عدم مذاکره ی دولت افغانستان برای آزادی تعدادی از طالبان زندانی، اعدام کردند.

اما با اوصافى که ذکر شد یک رسانه در افغانستان تا چه حد قادر است مستقل عمل کند؟ سوالى که از وفایى پرسیدیم. وى در پاسخ مى گوید: “رسانه های مستقل و کاملا غیر وابسته را نمی توان به راحتی و به شمار زیاد پیداکرد. زیرا اکثریت رسانه های افغانستان رسانه های تبلیغاتی هستند که با هزینه یک شخص بلند پایه دولتی یا یک بازرگان ثروتمند یا یک شخص با نفوذ پایه گذاری شده و فعالیت می کنند وبه این دلیل منافع قشر خاصی را تامین می کنند. بدون شک رسانه ها نقش مهمی را در انتخابات بازی می کنند که دراین صورت اهمیت دارد که یک رسانه چگونه از موقعیت خود برای شفافیت انتخابات استفاده خواهد کرد.”

در حال حاضر شاهد کشمکش میان حامد کرزاى با ایالات متحده آمریکا بر سر امضاى قرارداد امنیتى هستیم. قراردادى که حضور بخشى از نیروهاى نظامى آمریکا در افغانستان در سال آینده میلادى را تضمین مى کند. اما با خروج نیروهاى بین المللى در پایان سال ٢٠١۴ چه چشم اندازى براى رسانه ها در افغانستان پیش رو است؟

وفایى در این باره مى گوید: “در حال حاضر شماری از رسانه ها از طرف نهاد های خارجی تامین مالی می شوند و خروج نیروها و تاسیسات خارجی شاید نخستین ضربه را از این نگاه بر رسانه ها وارد کند. جدا ازاین جنس گمانه زنی ها، خروج نیروهای خارجی در صورت عدم امضا تفاهم نامه امنیتی، شاید باعث بروز نابسامانی ها و درگیری های بیشتر در افغانستان شود که در آن صورت همین وضعیت فعلی یعنى همین آزادى بیان نسبى و دست و پا شکسته را هم نخواهیم داشت و این خود می تواند ضربه عظمیی به پیکر فعالیت های رسانه اى دراین کشور بزند. چرا که در صورت نبود امنیت و فضای مناسب، هیچ خبرنگاری حاضر نخواهد شد تا برای تهیه گزارش به مناطق دور دست سفر کند و هیچ رسانه اى هم نمى تواند خبر موثق و بی طرفانه ی را به نشر بسپارد.”