در ده سال حضور نیروهای خارجی در افغانستان صادرات غیرنفتی ایران به این کشور افزایش پیدا کرد.

پنجاه و شش برابر شدن صادرات غیر نفتی ایران به افغانستان در بیشتر از یک دهه حضور نیروهای خارجی در افغانستان نشان می دهد که ایران از کشوری که همواره آن را اشغال شده خوانده است، چه سود هنگفتی برده است.

اما اکنون که نظامیان بین المللی و به تعبیر ایران-اشغال گران- در حال خروج از افغانستان هستند صادرات ایران نیز به این کشور رو به کاهش نهاده است.

پس از حمله ائتلاف بین المللی به رهبری آمریکا به افغانستان و سقوط رژیم طالبان، که به ایجاد دولت موقت در کابل در دلو/دی ۱۳۸۰ منجر شد صفحه تازه ای در روابط تهران-کابل رقم خورد و ایران که از سقوط دشمن خود از سوی دشمن دیگرش خوشحال بود روابط نزدیکی را با دولت جدید افغانستان برقرار کرد.

با تشکیل آیساف یا نیروهای بین المللی کمک به تامین امنیت افغانستان از سوی شورای امنیت و واگذاری هدایت این نیرو‌ها به ناتو در اسد/مرداد ۸۲، حساسیت‌های ایران نسبت به حضور و افزایش نظامیان غربی در همسایگی‌اش بیشتر شد. این حساسیت ها به مرور از ناخرسندی و انتقاد، به مخالفت آشکار و اشغالگر خواندن آنان تبدیل شد.

در حالی که ایران از یک سو به مخالفت خود با نیروهای خارجی در افغانستان ادامه می داد و حتی بارها به حمایت از شورشیان و ضربه زدن به منافع نظامیان بین المللی متهم شد اما همزمان با آن تلاش زیادی به خرج داد تا روابط خود با دولت افغانستان را توسعه دهد و از پول های سرازیر شده جامعه جهانی به این کشور بهره ببرد.

جمهوری اسلامی ایران با اجرای چند پروژه زیربنایی به ویژه ساخت یک راه ارتباطی از مرز این کشور تا شهر هرات از محل کمک های متعهد شده خود به دولت نوپای افغانستان، گام هایی در راستای گسترش روابط به ویژه روابط تجاری اش با این کشور برداشت و با گذشت زمان آن را افزایش داد.

پس از ایجاد دولت موقت در کابل و سپس افزایش شمار نظامیان خارجی در افغانستان، توجه جامعه جهانی نیز به این کشور بیشتر شد و میزان کمک های جهانی نیز به اقتصاد نوپای افغانستان به شکل قابل ملاحظه ای افزایش یافت.

آذرخش حافظی، رییس روابط بین المللی اتاق تجارت و صنایع افغانستان به شرق پارسی گفت که از سال ۱۳۸۰ تا اواخر سال ۱۳۹۱، حدود ۱۰۳ میلیاد دلار از سوی آمریکا و نزدیک به ۳۵ میلیارد دلار هم از سوی منابع دیگر از جمله بانک جهانی، بانک توسعه آسیایی و کشورهای ژاپن، هندوستان و آلمان در افغانستان به مصرف رسیده است.

به گفته وی، مصرف بدون برنامه ریزی دقیق این کمک ها سبب شد تا یک اقتصاد کاذب و ناپایدار در افغانستان شکل بگیرد و بخشی از آن نیز به هدر برود.

این مسئول اتاق تجارت و صنایع افغانستان می گوید که «با وصف این کمک ها، افغانستان تا اکنون در زمینه تولیدات داخلی دستاوردهای مطلوبی نداشته است و این کشور همچنان به عنوان »یک بازارمصرفی کالاهای خارجی به ویژه پاکستانی و ایرانی باقی مانده است.

میزان تبادلات تجارتی غیر نفتی ایران با افغانستان از سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۱

آمار گمرک ایران نشان می دهد که افغانستان از مقام ۲۵ ام در فهرست مقاصد کالاهای صادراتی این کشور در سال ۱۳۸۰، به مقام چهارم در سال ۱۳۹۱ ارتقا جایگاه داده است و ایران در این سال ها چگونه به دومین تسخیر کننده بازار مصرفی افغانستان تبدیل شده است.

برپایه این آمار؛ صادرات ایران به افغانستان از حدود ۵۲ میلیون دلار در سال ۱۳۸۰ به دو میلیارد و ۹۰۲ میلیون دلار در سال ۱۳۹۱ رسید که یک افزایش ۵۶ درصدی را نشان می دهد.

همزمان شدن خروج نیروهای خارجی از افغانستان و سیر معکوس صادرات ایران

از اوایل سال۱۳۹۲ خورشیدی روابط بین حکومت افغانستان و آمریکا که بزرگترین کشور کمک کننده به افغانستان است به دلیل پاره ای از مسائل از جمله تلفات غیر نظامیان در جریان عملیات نیروهای آمریکایی تنش آمیز بوده است.

اما در حالی که نیروهای خارجی به صورت تدریجی از افغانستان خارج می شوند و آمریکا و کشورهای هم پیمانش اعلام کرده اند که این روند را تا کمتر از یک سال دیگر به پایان خواهند رساند، خودداری حامد کرزی از امضای موافقت نامه امنیتی دو جانبه با آمریکا تنش میان دو کشور را به اوج خود رسانده است.

آمریکا که پیش ازاین وعده کرده بود هر سال دو میلیارد دلار کمک غیر نظامی و حدود چهار میلیارد دلار هزینه نیروهای امنیتی افغانستان را تامین کند هشدار داده است که تاخیر در امضای این موافقت نامه تدوام این کمک ها را با خطر مواجه خواهد ساخت.

در نخستین نشانه از عملی شدن این هشدارها، کنگره آمریکا ماه گذشته بسته کمکی دو میلیارد دلاری خود را برای سال جاری میلادی به افغانستان به نصف کاهش داد.

واردات ایران و سهم افغانستان

این موافقت نامه که چگونگی حضور بخشی از نظامیان آمریکایی را در افغانستان بعد از زمستان۱۳۹۳ خورشیدی (پایان سال ۲۰۱۴) مشخص می سازد از پشتیبانی جدی ناتو نیز برخوردار است. این سازمان اعلام کرده است که ادامه ماموریت غیر جنگی اش در افغانستان به امضای آن وابسته است.

بروز این مسائل اما از همان آغاز بر صادرات ایران به افغانستان نیز تاثیر منفی گذاشته است. طبق آمار گمرک ایران، صادرات این کشور در ۱۱ ماه سال ۱۳۹۲ نسبت به ۱۱ ماه ۱۳۹۱، بیشتر از ۴۶۰ میلیون دلار کاهش یافته است.

بانک جهانی گفته است که رشد اقتصادی افغانستان پس از خروج نظامیان بین المللی و کاهش کمک های جهانی در سال آینده، با چهار درصد کاهش، به سطح شش درصد سقوط خواهد کرد.

این پیش بینی نیز در خوش بینانه ترین حالت آن و در صورتی که انتخابات ماه آینده افغانستان با وجود تهدید طالبان با موفقیت برگزار شود، ثبات سیاسی بر هم نخورد، نا امنی ها گسترش نیابد و سند امنیتی با آمریکا امضا شود، تحقق خواهد یافت.

اما چنان چه رشد اقتصادی افغانستان تا سطح شش درصد نیز ثابت بماند باز هم در کوتاه مدت چشم انداز مثبتی از برگشت رونق یک دهه اخیر صادرات ایران به افغانستان به دلیل نامطمئن بودن اوضاع ایران بدست نمی دهد.

میزان صادرات ایران

در ایران، دولت میانه رو حسن روحانی که بر محور تنش زدایی با دنیا و پایان دادن به مسائل جنجالی این کشور از جمله مسئله هسته ای گام های بزرگی برداشته است از قدرت کافی برخوردار نیست و آیت الله خامنه ای رهبر این کشور که از حمایت سپاه پاسداران برخوردار است، حرف آخر را می زند.

آیت الله علی خامنه ای به تازگی گفته است که باور دارد تحریم های جهانی علیه ایران در صورت موفقیت گفتگوها بر سر مسئله هسته ای این کشور همچنان ادامه خواهد داشت و از همین رو باید” اقتصاد مقاومتی” به صورت فوری اجرایی شود.

بر پایه این دستور، ریاضت اقتصادی با کاهش هزینه های دولت عملی خواهد شد و دولت ایران باید سطح درآمد داخلی خود را از جمله از طریق مالیات افزایش دهد و با ایجاد ذخایر راهبردی بخاطر نگهداشت مواد غذایی و دارو و مواد اولیه تولید آنها که جزو اقلام بزرگ صادراتی از جمله به افغانستان است، برای مقابله با تحریم ها آمادگی بگیرد.