عراق-موصل-عکس تزیینی-آسوشیتدپرس

نیروهای نظامی کردستان عراق موسوم به “پیشمرگ” طی عملیاتی سریع توانستند کنترل شهر نفت خیز کرکوک را در اختیار خود بگیرند. ضمیمه کردن شهر مهم و ثروتمند کرکوک به منطقه خودمختار کردستان عراق، یکی از مهمترین پی آمدهای ناآرامی های اخیر در شمال عراق و از آرزوهای دیرینه کردها بود.

از زمان فروپاشی حکومت صدام حسین توسط ارتش های آمریکا و انگلیس، کردها خواستار انضمام منطقه کرکوک به حکومت فدرال خود بودند. دولت مرکزی عراق، همواره مخالفت خود را با این خواسته اعمال می کرد و هدف از کردها برای تسلط بر این شهر را مهیا کردن شرایط برای استقلال کردستان و فروپاشی وحدت سرزمینی عراق عنوان می کرد.

نوری مالکی، نخست وزیر عراق حتی اعلام کرده بود که تا زمانی که او نخست وزیر عراق است، کرکوک را به کردها واگذار نخواهد کرد. کردهای عراق به ویژه مسعود بارزانی حاکم کردستان عراق، بارها اعلام کرده بود که اگر کرکوک را به کردها واگذار نکنند رفراندوم استقلال را در کردستان عراق به اجرا خواهند گذاشت و سپس کرکوک را به خاک خود اضافه خواهند کرد.

روند حوادث، کردها را در موقعیتی قرار داد تا بتوانند به این خواست تاریخی خود دست پیدا کنند. اگر تا پیش از این وقایع ترکیه، به خاطر وجود اقلیت ترکمن در کرکوک و نگرانی از پی آمدهای استقلال کردستان، یکی از اصلی ترین کشورهای مخالف الحاق کرکوک به کردستان و یکی از موانع بر سر راه کردها محسوب می شد، اینک نه تنها خبری از واکنش های تند آنکارا نیست که بعضا چراغ سبزهایی هم برای حکومت اربیل ارسال کرده است. آنگونه که “حسین چلیک” معاون رهبر حزب عدالت و توسعه ترکیه در مصاحبه ای از استقلال کردستان به صورت تلویحی حمایت کرد و گفته است که: «زمانی که عراق تجزیه شد، کردها هم مانند بقیه حق تعیین سرنوشت خواهند داشت.»

کردها از سال ۱۹۹۱ و از زمانی که دولت ایالات متحده آمریکا برای بیرون راندن نیروهای عراقی از کویت وارد عمل شد، تاکنون به صورت خودگردان و فدرال اداره می شود. دولت مرکزی کنترل چندانی بر این منطقه ندارد و موظف است که ۱۷ درصد از درآمدهای نفتی خود را به دولت خودگران کردستان بپردازد، اما کردستان عراق اجازه صادرات نفت به طور مستقل را ندارد.

از چند سال پیش، کردها شروع به عقد قراردادهایی با کمپانی های بزرگ نفتی کردند، موضوعی که خشم مقامات بغداد را برانگیخت. مقامات کردستان عراق چندی پیش و برای اولین بار یک محموله از نفت خود را از طریق ترکیه صادر کردند. دولت عراق در واکنش از پرداخت سهم بودجه منطقه کردستان طفره رفت و تلاش کرد تا کردها را در وضعیت دشواری قرار دهد. حمایت ترکیه از صادرات نفت کردستان عراق موجب شد تا کردها بتوانند از فشارهای اقتصادی که دولت بغداد بر آنها تحمیل کرده بودند خارج شوند.

اینکه و با در اختیار گرفتن شهر کرکوک، جایی که ۴۰ درصد نفت عراق از آنجا استخراج و صادر می شود، کردها بیش از همیشه دست بازتری برای اعلام استقلال دارند.

زلمای خلیل زاد، سفیر سابق آمریکا در عراق نیز با اشاره تسخیر کرکوک توسط نیروهای نظامی کرد گفته است که: «کردها هر آنچه را که می خواستند به دست آوردند.»

داستان کرکوک

کرکوک تا پیش از کشف میادین بزرگ نفتی، شهری بود با ترکیب جمعیتی ترکمن، کرد، عرب و آسوری. کشف نفت و رونق صنعت نفت، موجب جذب مهاجران کارگر بسیاری به ویژه از سوی عرب ها و کردها شد. تقریبا به فاصله نیم قرن پس از اینکه کرکوک به شهر مهم نفتی عراق تبدیل شده بود، و در طی دهه های ۷۰ و ۸۰ میلادی، دولت مرکزی عراق در صدد عربی سازی برخی مناطق و از جمله شهر مهم کرکوک بر آمد و دست به اخراج گسترده کردهای ساکن این شهر زد. طی این عملیات که به ” انفال” معروف است، هزاران کرد جان خود را از دست دادند و صدها روستای عمدا کردنشین ، خالی از سکنه شدند.

در تقسیمات ادارای داخلی عراق نیز برخی مناطق کردی از استان کرکوک جدا شد و به استان های عربی اضافه شد، به عنوان مثال شهر کردنشین خانقین به استان عرب نشین دیاله الحاق شد و در عوض برخی مناطق عربی نشین ضمیمه استان کرکوک شد.

با سقوط صدام حسین و بروز چند دستگی میان عرب های شیعه و سنی، کردها که از انسجام بیشتری برخودار بودند توانستند تا در زمان حکومت “پل برمر” بسیاری از خواسته های مهم و پایه ای خود را بر دیگر گروه ها تحمیل کنند. یکی از این خواسته ها که معروف به ماده ۱۴۰ قانون اساسی عراق است، مشخص شدن سرنوشت شهر کرکوک و برگزاری یک رفراندوم در این شهر است. دولت عراق متعهد بود که سال ۲۰۰۷ این رفراندوم را برگزار کند، اما بغداد هر بار برای گریز از برگزاری این رفراندوم بهانه ای پیدا می کرد و با قدرت گرفتن دولت مرکزی، دولت عراق به طور روشنی اعلام می کرد که حاضر نیست کرکوک به دست کردها بیافتد.

کردهای همواره در تلاش بودند تا بتوانند کرکوک را به بخشی از سرزمین خود تبدیل کنند و حتی جمعیت کردها در این شهر به طور چشمگیری طی سال های اخیر افزایش یافت. به گونه ای که جمعیت کردهای ساکن کرکوک از ۱۵۰ هزار نفر در سال ۲۰۰۳ به میزان ۳۵۰ هزار نفر در ۲۰۱۲ افزایش پیدا کرد.

افزایش ناگهانی ساکنان کرکوک موجب واکنش دیگر گروهای عراقی از جمله ترکمن ها شد که معتقد بودند مقامات کرد، با هدف کردی سازی شهر، جمعیت زیادی از کردها را در این شهر ساکن می کنند. در سال ۲۰۰۵ نیز عبدالله گل، رییس جمهور ترکیه نسبت به “تلاش غیرقانونی کردها برای در دست گرفتن کرکوک” هشدار داده بود و گفته بود که این موضوع برای آنکارا مهمتر از پیوستن به اتحادیه اروپا است. کردها در پاسخ این اتهامات را رد می کردند و ساکنین جدید را کسانی معرفی می کردند که در دوران صدام حسین از این شهر رانده شده بودند.

اکنون و با شرایط تازه پدیدار شده در عراق به نظر نمی رسد که نیروهای “پیشمرگ” کردستان حاضر شوند از کرکوک دست بکشند و آرزویی را که سال ها در تمنای به دست آوردنش بودند را به راحتی از دست بدهند.

مقامات اربیل این روزها با اعتماد به نفس تر از همیشه می توانند در مورد ماندن یا جدا شدن از بغداد حرف بزنند. کردستان عراق، اگر مستقل هم نشود، نقشی مهمتر و دستی پر توان تر در عراق خواهد داشت.