پرچم ایران و عربستان سعودی-عکس از خبرگزاری تسنیم
سعود الفیصل وزیر خارجه عربستان سعودى رسما از محمد جواد ظریف وزیر خارجه ایران، براى سفر به این کشور دعوت کرد. وى روز سه شنبه در اظهاراتى بیان کرد که ریاض براى گفت و گو با ایران آماده است و هر زمانى که وزیر خارجه ایران آماده باشد از سفر وى به ریاض استقبال خواهد کرد.
حسین امیر عبداللهیان معاون عربى آفریقایى وزارت خارجه ایران هم اعلام کرد که برنامه دیدار وزارى خارجه دو کشور در دستور کار قرار دارد. عبداللهیان افزود: «ما از مذاکراه و ملاقات براى کمک به حل مناقشات منطقه و رفع سو تفاهمات و توسعه مناسبات دو جانبه استقبال مى کنیم.»
اوایل ماه جارى (اردیبهشت) نیز سفیر جدید عربستان سعودى در ایران، دعوت رسمى پادشاه عربستان از آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی، رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام را به وى تقدیم کرد. “عبدالرحمن بن‌غرمان شهری” با اعلام سلام ویژه ملک عبدالله و امیر سلمان ولیعهد عربستان به هاشمى رفسنجانى گفت: «جنابعالی جایگاه ویژه‌ای نزد مسؤولان و مردم عربستان دارید و من یکبار دیگر دعوت امیر از جنابعالی برای سفر به عربستان را تجدید می‌کنم و مردم و مسؤولان عربستان منتظر دیدار شما هستند.» در همین حال جان کرى وزیر خارجه آمریکا نیز از دعوت سعود الفیصل از وزیر خارجه ایران استقبال کرد.
تردیدی نیست که روابط ایران و عربستان در سال های اخیر خیلی دوستانه نبوده و حتی با تنش هایی روبرو بوده است، اما دو کشور تلاش کرده اند در اغلب این سال های پرتنش، در شان و جایگاه دو قدرت منطقه ای با یکدیگر برخورد کنند. دو قدرت منطقه ای که در هنگام بهبود روابط، همه اختلافاتشان حل نشده و هنگام بروز اختلاف نیز تا آنجا پیش نرفته اند که همه پل ها را پشت سر خود خراب کنند.
همه می دانند که سیاست های ایران و عربستان در مورد تحولات دو دهه گذشته لبنان و فلسطین همسو نبوده و در یک دهه گذشته نیزعراق و یمن و برنامه هسته ای ایران بر این اختلاف نظرات بین ریاض و تهران افزوده و حالا چند سالی است طرفین بر سر بحران و جنگ داخلی سوریه نیز اختلاف نظر دارند. همه می دانند که عربستان از مخالفان بشار اسد حمایت می کند و ایران از خود بشار اسد، اما روابط طرفین همیشه اینگونه و با تنش همراه نبوده است.
در اواخر دوره ریاست جمهوری اکبر هاشمی رفسنجانی در نیمه دهه ۱۹۹۰، با میدان داری اکبر هاشمی رفسنجانی از ایران و ملک عبد الله که آن هنگام ولیعهد عربستان بود، طرفین پس از سال ها رابطه توام با تنش، به سوی نوعی تنش زدایی و روابط مبتنی بر اعتماد نسبی حرکت کردند. مبنای این تنش زدایی این بود که طرفین در عین اختلاف نظرهایشان درباره لبنان و فلسطین و برخی دیگر از مسائل منطقه ای، تلاش کردند بر اشتراکات خود از جمله درباره مسائل کلان جهان اسلام و منطقه و نیز مساله مهم حج وحجاج برای دو کشور تاکید کنند.
نتیجه این سیاست و راهبرد، ارتقای سطح روابط و سفرهای برخی از مقامات ارشد دو کشور در سال های بعد یعنی در دوره ریاست جمهوری محمد خاتمی بود. در راس این سفرها ملک عبد الله که دیگر زمامدار عربستان شده بود به تهران سفر کرد و به عنوان عالیرتبه ترین مقام جهان عربدر اجلاس سران کشورهای اسلامی در تهران که در سال ۱۳۷۶ و در آغاز دوران ریاست جمهوری محمد خاتمی، برگزار شد شرکت کرد. پس از وی امیر سلطان برادر وی و ولیعهد عربستان نیز به تهران آمد و و حسن روحانی رییس جمهوری کنونی ایران در سال ۱۳۸۴ و به عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران به عربستان رفت و طرفین توافقنامه امنیتی مشترک با یکدیگر امضا کردند.
در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد وی پنج بار در سال های ۱۳۸۴-۱۳۸۵-۱۳۸۶ و ۱۳۹۱ به عربستان سعودی سفر کرد.اما در مجموع روابط تهران– ریاض بواسطه سیاست ها و اظهار نظر های رادیکال احمدی نژاد به خوبی دوران اکبر هاشمی رفسنجانی و محمد خاتمی نبودوالبته تحولات سال های بعد در عراق، یمن، لبنان و سپس قیام های مردمی در جهان عرب از جمله در مصر و در نهایت تحولات بحرین نیز به تشدید اختلافات طرفین کمک کرد.
در سال۱۳۸۷ پس سفر اکبر هاشمی رفسنجانی رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام به عربستان به دعوت ملک عبد الله و سپس سفر مشابه سال ۱۳۸۸ محمد خاتمی به عربستان که باز هم به دعوت شخصی ملک عبد الله بود، انتظار می رفت روابط شخصی مناسب هاشمی رفسنجانی و محمد خاتمی با ملک عبد الله به بهبود روابط تهران – ریاض کمک کند اما در عمل به روابط ایران-عربستان در این دوره بهبود نیافت.
از طرف دیگردر دوره دوم ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد و در سال ۱۳۹۰ دادستانی ایالات متحده، ایران را متهم کرد که دو شهروندش به نام‌های منصور ارباب سیار و غلام شکوری قصد داشته‌اند از طریق به خدمت گرفتن قاچاقچیان مکزیکی، عادل الجبیر سفیر عربستان درواشنگتن را ترور کنند. ااتهامی که به شدت از سوی تهران رد شد. سپس عربستان سعودی به طور رسمی از بان کی مون، دبیر کل سازمان ملل متحد، درخواست کرد تا شورای امنیت در جریان آنچه “توطئه نفرت بار” برای ترور سفیر عربستان سعودی در واشنگتناعلام شد ، قرار داده و اعلام نظر کند.
در مقابل آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، با رد اتهامات مطرح شده علیه ایران آن را تهمت مُهمَل و بی‌معنا خواند. پیش از این سعود الفیصل، وزیر خارجه عربستان، تصریح کرده بود کشورش در قبال این موضوع ، پاسخی حساب‌شده خواهد داد.
کمی پس از این تحولات، علی‌اکبر صالحی، وزیر امور خارجه ایران با اشاره به اتهامات مطرح شده علیه ایران، عربستان سعودی را به رعایت تمامی جوانب احتیاط فراخواند و گفت: ما مشکلی با عربستان نداریم و مشکل ما درباره تفسیرهای جداگانه‌ای است که هر کدام از ما در خصوص تحولات منطقه داریم.
درانتهای سال ۱۳۹۰ موضوع تنش ها و اعتراضات در مناطق شرقی عربستان و نیز بحرین، بر اختلافات تهران- ریاض افزود. در ابتدای سال ۱۳۹۱ ایران به اعزام نیروهای نظامی عربستان به بحرین برای ایجاد امنیت انتقاد کرد، در مقابل احمد قطان سفیر عربستان در قاهره گفت که این ایران است که در امور داخلی کشورهای حوزه خلیج دخالت می کند.
در خرداد ۱۳۹۱ نیز موضوع اعدام ۱۸ تن از اتباع ایران در عربستان به اتهام دست داشتن در قاچاق مواد مخدر بر دیگر بر تنش های فی مابین افزود. مقامات ایرانی به روند رسیدگی به پرونده متهمان اعتراض کردند و سفیر عربستان در تهران به وزارت امور خارجه احضار شد. سپس موضوع تصادف اتومبیل یک دیپلمات عربستانی با یک شهروند ایرانی و فشار داخلی برای رسیدگی به این موضوع بر تنش های فی مابین افزود.
در مرداد ۱۳۹۱ محمود احمدی نژاد برای شرکت در اجلاس مکه که به ابتکار ملک عبد الله برای بررسی بحران سوریه تشکیل شده بود برای پنجمین باربه عربستان رفت ولی واقعیت این بود که مقام های ارشد عربستان در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد حاضر به سفرمتقابل به تهران نشدند.
در اسفند ۱۳۹۱ نیز وزارت کشورعربستان اعلام کرد ۱۸ تن را به اتهام جاسوسی برای ایران بازداشت کرده است. در خرداد ۱۳۹۲ نیز بار دیگر اعلام شد که ۱۰ تن دیگر به اتهام مشابه ای بازداشت شده اند. موضوعی که با واکنش ایران و احضار کاردار عربستان به وزارت خارجه روبرو شد.
در شهریور ۱۳۹۲ و در اوایل به قدرت رسیدن حسن روحانی در مقام ریاست جمهوری، در حالی که انتظار می رفت برگزاری اجلاس سران عدم تعهد در تهران به فرصتی برای سفر مقامات عالیرتبه عربستان به تهران تبدیل شود اما این سفر رخ نداد. با این وجود در نیمه دوم سال ۱۳۹۲ به نظر می رسید اختلافات دو کشور تا حدود بیشتری کنترل و مدیریت شده است.اگر چه این به معنای حل اختلافات طرفین درباره مسائل منطقه ای در عراق، سوریه ، لبنان ، فلسطین ویمن نبود.
با این وجود تلاش هایی دیده می شود که این تنش زدایی ادامه خواهد یافت. خبرگزاری یونیایتد پرس به نقل از یک دیپلمات از دعوت ملک عبد الله از حسن روحانی رییس جمهوری جدید ایران برای سفر حج خبر داد و سپس اعلام شد شخص ملک عبد الله از اکبر هاشمی رفسنجانی هاشمی رفسنجانی رییس جمهوری پیشین نیز برای سفر حج دعوت کرده اما در نهایت این دو سفر تا به حال انجام نشده است. با این وجود انتظارات کارشناسان و تحلیلگران این است که در دوران ریاست جمهوری حسن روحانی که از حمایت اکبر هاشمی رفسنجانی و محمد خاتمی دو رییس جمهوری پیشین برخوردار است و با توجه به روابط شخصی دوستانه ملک عبد الله با محمد خاتمی و هاشمی رفسنجانی اختلافات متعدد تهران و ریاض در درجه اول و در کوتاه مدت کنترل و مدیریت شود و سپس طرفین به سوی حل و فصل آن در میان مدت و بلند مدت گام بردارند.
