ممنوعیت تک خوانی زن در محافل موسیقی ایران سبب شده تا بیشتر خوانندگان زن به صورت زیرزمینی به ضبط صدا بپردازند و در نهایت آلبوم صدای آنان توسط شرکت های تهیه و تولید موسیقی یا تهیه کننده کار به خارج از مرزهای ایران و در فروشگاه های کشورهایی همچون امارات، ترکیه، کانادا و آمریکا توزیع می شود.

اگرچه تک خوانی یا همان خوانندگی زن درایران در محافل موسیقی کمتر دیده می شود، ولی در سال های اخیر حضور زنان خواننده در این عرصه پررنگ تر شده و از نقش هم آوا و همخوان به تک خوانی مستقل تبدیل شده است. از بعد انقلاب اسلامی ایران در سال ۹۲ خورشیدی برای اولین بار صدای زن به عنوان تک خوان در کنسرت گروهی به نام گروه ماه شنیده شد.

پدیده تک خوانی زن در ایران مساله ای است که هنوز در مورد تک خوانی خانم ها اتفاق نظر و اجماعی در میان مراجع شیعه وجود ندارد. عده ای از مراجع برعدم لهوی بودن و عده ای نیز برعدم مفسده انگیزی این امر تاکید دارند.

در این ارتباط نظرآیت الله خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران این است که اگر صدای زن (چه به صورت تک خوان یا همخوانی با زنان یا با مردان) به صورت غنا نباشد و گوش دادن به صدای او نیز به قصد لذت نباشد و مفسده ای هم بر آن مترتب نشود، اشکال ندارد. اگر مفسده داشته باشد یا تحریک شهوت بکند، جایز نیست.

البته در زمان تک خوانی زن تشخیص مفسده یا غنا بودن آن امری آسان نخواهد بود، چرا که شاید در کنسرت صدای زن خواننده برای عده ایی مفسده و برای عده ایی دیگر نباشد. تا به حال ورود آقایان به کنسرت هایی که خوانندگان زن دارند، در ایران ممنوع بوده است، ولی مواردی هم بوده که خواننده زن به عنوان هم آوا در کنار خواننده مرد در کنسرت همگانی حضور داشته و در آن به اجرای تک خوانی نیز پرداخته است.

از سویی هنوز اهالی موسیقی ایران در حلال یا حرام بودن موسیقی بلاتکلیف هستند، به طوری که در مراسم افطار رییس جمهور ایران با هنرمندان که در اوایل مرداد ماه امسال برگزار شد. حمیدرضا نوربخش، مدیرعامل خانه موسیقی ایران ابراز داشت که هنوز بعد از ۳۵ سال از پیروزی انقلاب اسلامی ایران روی بایدها و نبایدها، یا حلال و حرام بودن این هنر بحث است.

از دیدگاه ایت الله خامنه ای آن دسته از موسیقی که موجب از خود بی خود شدن و لهولعب شود، جایز نیست. دراین ارتباط رضایی، کارشناس علوم دینی و نماینده دفتر رهبر ایران می گوید: «نظر ایشان در زمینه حرمت قائل شدن موسیقی این است که انسان خود باید میزان و ترازویی باشد و هرجا که احساس کرد حتی شنیدن موسیقی مجاز در او حالاتی را ایجاد می کند که ممکن است به سوی فعل حرام سوق یابد، باید از آن دوری گزیند، اما هر جا شک کرد که آنچه که می شنود حرام است، یا حلال اصل را بر حلیت بگذارد.»

به هر حال آنچه از شرایط کنونی حاکم بر موسیقی ایران برداشت می شود، ممنوعیت تک خوانی زن در محافل موسیقی این کشور است و بسیاری از زنان ایرانی برای انتشار آلبوم صدا باید به صورت زیرزمینی فعالیت کنند و در نهایت حاصل تلاش آنان در خارج از مرزهای ایران به فروش می رسد. ضمن اینکه خوانندگان زن برای تهیه آلبوم مستقل خطر بالایی را به جان می خرند.

عدم درج تصویر و نام واقعی خواننده زن برروی جلد آلبوم

یکی از خوانندگان سنتی زن ایران درارتباط با مشکلات خوانندگی به شرق پارسی گفت: «اگرچه هنوز به درستی مشخص نیست که آیا شنیدن صدای زن دارای اشکال است یا نه، ولی باید اذعان داشت با توجه به اینکه به زن درایران مجوزی دال بر خوانندگی از سوی وزارت ارشاد اسلامی داده نمی شود، لذا به طور کل خوانندگی زنان ممنوع است.»

این خواننده زن سنتی در ادامه افزود: «گویا در گذشته وزارت ارشاد به خانم هایی که در تست سلفژ قبول می شدند، برای هم آوایی و نه تک خوانی مجوز صادر می کرد. عدم صدور مجوز تک خوانی به زنان سبب شده تا هم اکنون بسیاری از آنان به صورت زیرزمینی نسبت به تهیه آلبوم اقدام کنند.»

وی عنوان کرد: «در حال حاضر برای ضبط ۶ آهنگ باید هزینه های گزافی از سوی خواننده زن پرداخت شود. کمترین هزینه رقمی معادل ۵۰ میلیون تومان است. به همین خاطر یک خواننده زن به ناچار باید قراردادی زیرزمینی برای کاری زیرزمینی با تهیه کننده آلبوم منعقد کند. در بسیاری از موارد نیز کار به صورت تک آهنگ در سایتهای مختلف منتشر می شود.»

این خواننده زن سنتی با اشاره به ریسک بالای خوانندگی زنان در ایران اظهار داشت: «چند سالی است که به عنوان همخوان در کنار آقایان می خوانم، ولی دلم می خواست تک خوان باشم. در حضور چند تن از اساتید موسیقی ایران تست جداگانه دادم و بعد از قبولی شرکت ترانه معتبری حاضر به سرمایه گذاری بر روی صدای من شد و هم اکنون نیز در حال تهیه آلبوم با این شرکت هستم.»

وی افزود: «در قراردادی که با تهیه کننده کار منعقد می شود، نوع فعالیت به هیچ عنوان ذکر نمی شود. از طرفی چون هم خوانی مجاز است در بسیاری از این قراردادها هم آوایی و هم خوانی ذکر می شود. بدین صورت در ادامه کار مشکلی برای خواننده زن به وجود نمی آید.»

این خواننده زن ایرانی می گوید که «در یکی از بندهای قراردادی که با شرکت های فعال در زمینه موسیقی یا تهیه کننده منعقد می شود به وضوح قید می شود که نباید هیچ گونه تصویر، نام و نام خانوادگی اصلی خواننده زن بر روی جلد آلبوم درج شود.»

به گفته وی، پس از اتمام کار و ضبط آهنگ ها ، توزیع آلبوم توسط شرکت ترانه ای که طرف قرارداد است، انجام می شود و در نهایت آلبوم صدا در خارج از ایران به فروش می رسد. وی در مورد آلبومی که کار خودش بوده گفت: «آلبوم خود من پس از تمام شدن قرار است در دبی و ترکیه، کانادا و آمریکا پخش شود و از این طریق هم تهیه کننده به سود مورد نظر خواهد رسید.»

این خواننده زن سنتی زیرزمینی گفت: «برخی از شرکت های تهیه و تولید موسیقی ایرانی در آمریکا نیز دفتر کار دارند و از طریق این دفاترآلبوم های صدای خواننده های زن که به صورت زیرزمینی فعالیت می کنند در فروشگاه های ایرانی توزیع می شود. البته باید متذکر شوم که فقط سی دی ها حاوی صدای خواننده است و تصویر و اسم واقعی از آن خانم وجود ندارد.»

صدور مجوز ارشاد برای خوانندگان زن

این خواننده زن ایرانی که نامش را به دلایل مشکلاتی که در ایران می تواند برای وی به وجود آید، در این مقاله منتشر نکرده ایم، می گوید: «درهمین امسال یکی از شرکت های تهیه و تولید موسیقی در ایران برای دو خواهر خواننده به راحتی در خارج از ایران کنسرت برگزار کرد و تاکنون نیز مشکلی برای هیچ کدام از آنها پیش نیامده است.»

به نظر می رسد آنچه در زمینه موسیقی زیرزمینی زنان خواننده اهمیت دارد در درجه اول شرکت و تهیه کننده آلبوم است که می تواند با در نظرگرفتن تمام محدودیت ها و مشکلات یک خواننده زن را به اوج برساند.

این خواننده زن ایرانی تاکید کرد: «یک شرکت تهیه و تولید موسیقی با نفوذ در ایران حتی می تواند برای یک خواننده زن مجوز صدا از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بگیرد. شگردی که این شرکت ها دارند به نحوی است که برای گرفتن مجوز از این وزارتخانه نسخه ای را ارئه می دهند که در آن صدای خواننده زن به عنوان هم خوان بسیار ضعیف است، ولی پس از کسب مجوز در نسخه اصلی صدای زن بالاتر از صدای خواننده مرد است به گونه ایی که صدای خواننده مرد به زحمت شنیده می شود.»

وی با تاکید بر اینکه «خوانندگی زن در ایران با ریسک بالایی همراه است» گفت: «من به عنوان یک خواننده زن همه عواقب را پذیرفته ام. ضمن اینکه به کار شرکتی که با آن قرارداد همکاری بسته ام اطمینان کامل دارم و درهمه شرایط از من حمایت خواهند کرد.»

این خواننده زن با بیان اینکه به خاطر خوانندگی حاضر به ترک ایران نیستم و دوست دارم این کار را در ایران انجام دهم در ادامه بیان کرد: «در حال حاضر موسیقی سنتی در ایران رو به قهقرا است. به همین خاطر بسیاری از اساتید موسیقی سنتی حاضر به حمایت از من شده اند و به من ضمانت لفطی داده اند که در مراحل کار از من حمایت کامل را خواهند کرد.»

عوامل پشت پرده در کنسرت بانوان همگی مرد هستند

در حال حاضر در ایران بیشتر اساتید درکلاس های آواز مرد هستند و هنرجوهای موسیقی در حضور استادان مرد آواز و خوانندگی را یاد می گیرند.

درحال حاضر خواننده های زن با مجوز وزارت فرهنگ و ارشاداسلامی در تالار وحدت برای بانوان کنسرت برگزار می کنند که همه نوازنده ها هم خانم هستند. اما نکته جالب این جا است که صدابردارها همگی آقایانی هستند که در پشت پرده حضور دارند و اگر مشکلی به لحاظ فنی درحین کنسرت ایجاد شود بازهم آقایان در آنجا حضور خواهند داشت و در طول کنسرت این عوامل پشت پرده صدای خواننده زن را می شنوند.

این خواننده زن گفت: «در حال حاضر در برخی از کنسرت ها خواننده زن به راحتی در کنار خواننده مرد به عنوان همخوان حضور می یابند و در ادامه این خواننده زن است که می خواند.»

به هرحال شرکت های تهیه و تولید موسیقی و تهیه کننده ها راه های بسیاری را برای تولید، توزیع و فروش و در نهایت معروف شدن یک خواننده زن ایرانی را بکار می برند و بسیاری از آنان دراین زمینه موفق هستند و تاکنون با هیچ مشکلی هم دراین مسیربا وزارت فرهنگ ایران نداشته اند.

برای تهیه آلبوم از ایران می روم

یکی دیگر از خواننده های زن که فعالیت خود را به صورت زیرزمینی در ایران انجام می دهد به شرق پارسی گفت: «به دلیل رشد در خانواده ای اهل هنر توانستم از دورران کودکی سلفژ را توسط پدرم یاد بگیرم و در ادامه نیز آواز را در پیش اساتید بزرگی که از دوستان پدرم بودند آموختم.»

وی افزود: «از سال ۱۳۸۹ به همراه چند نفر از دوستانم بندی را تشکیل دادیم و به صورت زیرزمینی به فعالیت پرداختیم و در واقع استودیوی کوچکی را در خانه خودم راه اندازی کردم وکلیه کارهای ضبط صدا یا حتی تنظیم آهنگ ها در همین استودیوی خانگی کوچک انجام می شود و عرضه و فروش بیشتر در خارج ایران انجام می شود.»

این خواننده زن زیرزمینی با بیان اینکه تاکنون با هیچ مشکلی در مسیر تولید و توزیع آلبوم های صدا روبرو نبوده است در ادامه افزود: «البته انجام چنین کاری در خانه سختی های خاص خودش را دارد و هر لحظه ممکن است با شکایت یکی از همسایه ها با برخورد نیروی انتظامی مواجه شویم و از آنجایی که ضبط هر قعطه موسیقی ممکن است چنده فته و یا چند ماه طول بکشد، لذا آهنگ ها به صورت پروژه بر روی سیستم ها ذخیره می شود و اگر این پروژه ها از دست برود در واقع زحمات چندین ماهه گروه از بین خواهد رفت.»

وی می گوید که در تمام این سال ها هیچ وقت به فکر گرفتن مجوز از وزارت فرهنگ ایران نبوده است به این فکر نیز نخواهد افتاد، «چرا که ممکن است پس از طی همه مراحل و عبور از هفت خوان رستم به دلیل وجود سلیقه های متفاوت در این وزارتخانه موفق به دریافت مجوز نشوم. ضمن اینکه ریسک ادامه فعالیت خودم را بسیار بالا خواهم برد.»

وی یکی از برنامه های آینده خود را خروج از ایران و ادامه آزادانه فعالیت هنری خود می داند و در اینباره می گوید: «در اولین فرصت فقط برای اینکه بتوانم آزادانه آواز بخوانم و هنر خود را در قالب آلبوم به گوش همه برسانم از ایران خارج خواهم شد.»

خروج آلبوم صدای زن ایرانی به خارج از مرزهای این کشوراز سوی شرکت های تهیه و تولید موسیقی سبب شده تا این امر نیز همچون بسیاری از کالاهای داخلی به ورطه قاچاق کشیده شود. درحالی که باز بودن زمینه فعالیت هنری برای زنان و آسان سازی صدور مجوز برای آنان می تواند از خروج آلبوم به خارج ایران بکاهد، چرا که آنان در درجه اول خواهان فعالیت در داخل ایران هستند.