فرهنگ اساطیر ایرانی بر پایه متون پهلوی

نام کتاب: فرهنگ اساطیر ایرانی بر پایه متون پهلوی
نویسنده: خسرو قلی زاده
ناشر: کتاب پارسه

از هنگامی که بشر به اسطوره توجه کرد زمان زیادی می گذرد. شاید هزاران سال پیش بود که انسان بطور ناخود آگاه مجذوب و شیفته اساطیر شد. از آن زمان اسطوره جزء جدا نشدنی زندگی بشر شد. انسان اسطوره باور، اسطوره را قدسی و والا می پنداشت و در تمامی لحظات زندگی خود اعمالش را با اسطوره های جامعه اش منطبق می کرد و در آن تجلی خدایان و ایزدان و قهرمانانش را می دید.

با گذشت زمان، زندگی انسان دستخوش تغییراتی شد که لازمه زندگی بشری بود. اساطیر نیز متناسب با این تغییرات جلوه خود را تغییر دادند ولی از بین نرفتند و همچنان به حیات خود ادامه دادند. گذشت زمان، پیشرفت مادی و معنوی، انقلاب صنعتی، تسخیر فضای لایتنهایی، عصر هواپیماهای مافوق صوت، رایانه و اینترنت، هیچکدام مانع از تداوم حیات اسطوره ها نشدند. بلکه به عقیده دانشمندان تنها باعث تغییر جلوه و نمود اساطیر گشتند.

اثر حاضر برای پژوهشگران و مشتاقان تاریخ و فرهنگ ایران و به خصوص ایران باستان، زبان و ادبیات فارسی، باستان شناسی، علم الادیان، اساطیر و مردم شناسی و دیگر علاقمندان تالیف شده است.

در تدوین این اثر تلاش مولف بر این بود تا خواننده با نظر مولفین متون پهلوی در مورد بن مایه های اساطیری و فکری ایران کهن آشنا شود. زیرا معتقد است که این بن مایه ها، شالوده حماسه و اساطیر دوران بعدی ما را به وجود آوردند.

اما شاید این پرسش مطرح شود که مطالعه و شناخت اساطیر چه سودی دارد؟ همان گونه که زنده یاد بهار متذکر شده است: «مطالعه اساطیر یک قوم در همه ابعاد آن ما را یاری می دهد تا تاریخ رشد تمدن و فرهنگ آن قوم را بازشناسیم و نیز از آنجا که بسیاری سنت ها و اعتقادات، با وجود آنکه با روح دین و تمدن یگانه نیستند سرسختانه بازمی مانند و در درون عقاید امروزی ما نیز جای می گزینند، چه بسا چنین مطالعه ای ما را به گوشه هایی از آداب و عقاید کهن خود که همچنان در میان ما زنده است راهنما گردد.»

بن مایه این تحقیق بر اساس متون پهلوی مربوط به ادبیات دوره ساسانی و اندکی پس از آن گذارده شده است. متون پهلوی مورد استفاده در این اثر عبارت اند از: ارداویرافنامه، بندهش، دینکرد، روایت پهلوی، زند بهمن یسن، شایست ناشایست، کارنامه اردشیر بابکان، گزیده های زادسپرم، متون پهلوی، مینوی خرد و یوشت فریان. در کنار متون پهلوی منابع سودمند دیگری نیز که حاصل قلم نویسندگان برجسته و دانشمندان است مورد بررسی قرار گرفته است.

این کتاب دربرگیرنده نام ها و اصطلاحات اساطیری همراه با شرح و توضیح و آوانگاری است. همچنین تاکید بر این بود تا هر یک از مقالات این فرهنگ کاملا موثق و علمی باشد. بدین علت در پایان هر مدخل بخشی با عنوان منابع وجود دارد و خواننده می تواند منابع مورد استفاده هر مدخل را با ذکر شماره صفحه اثر مورد استفاده در آنجا بیابد.

در این اثر که به صورت فرهنگ الفبایی عرضه می شود، عناوین و موضوعات بیشتر بر اساس رابطه آنها با قلمروی اساطیر ایران باستان، به ویژه دوره فارسی میانه مطرح شده است. اما به خاطر گستردگی و ارتباطی که میان اساطیر ایران با اساطیر ودایی و بین النهرین وجود دارد تا آنجا که درک بهتر اساطیر ایرانی ارتباط داشت به پاره ای از مفاهیم این دو فرهنگ عظیم و برجسته نیز اشاره شده است.

علاوه بر مفاهیم اساطیری، بسیاری از مفاهیم آیینی نیز در این فرهنگ موجود است. علت این است که اساطیر دوره میانه به شدت آمیخته با مفاهیم آیینی است. به نحوری که اسطوره و آیین در پاره ای مواقع در هم تنیده شده اند. لذا ذکر مفاهیم آیینی در بسیاری از موارد ناگزیر می نمود.

دکتر خسرو قلی زاده مولف کتاب “فرهنگ اساطیر ایرانی بر پایه متون پهلوی” تحصیلات خود را در رشته زبان و ادبیات فارسی و فرهنگ و زبانهای باستانی در دانشگاه تهران به پایان رساند. او هم اکنون عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور است. از وی تا کنون آثار دیگری منتشر شده است که می توان به ترجمه کتاب مقدمه ای بر دین ایران باستان و مقالاتی در زمینه اسطوره شناسی، سکه شناسی و زبان شناسی ایرانی اشاره کرد. از همین نویسنده کتابی با عنوان دانش نامه اساطیری جانوران در دست انتشار است.