فؤاد معصوم، رییس جمهور جدید عراق – عکس از رویترز
عراقی ها خیلی خوب می دانند چطور خود و دیگران را غافل گیر کنند. درست زمانی که بسیاری از کارشناسان بر این اعتقاد بودند که تجربه دموکراتیک عراق دیگر به آخر خط رسیده، عراقی ها مکانیسم های موجود در قانون اساسی را بار دیگر به راه انداختند تا دولت جدید خود را شکل دهند. آن ها هفته گذشته ابتدا رییس پارلمان و سپس رییس جمهور جدید را انتخاب کردند. در هر دو مورد، چهره های تفرقه افکن تلاش نافرجامی برای ایجاد تنش داشتند، اما اعضای جدید پارلمان ترجیح دادند سراغ چهره های مرضی الطرفین بروند؛ به قول یکی از نمایندگان، آن هایی که کمک می کنند «شمشیرها غلاف شود، نه این که بار دیگر کشیده شود.»
شگفتی بزرگ، انتخاب فؤاد معصوم، اندیشمند و سیاستمدار کرد به ریاست جمهوری عراق بود. او در میان ۵۰ نفر دیگر، تقریبا آخرین نفری بود که برای احراز این سمت نامزد شد.
معصوم در گفت و گوی تلفنی که یک ساعت پس از پیروزی با او داشتم گفت: «فقط به این علت تصمیم گرفتم نامزد شوم که احساس کردم عراقی ها هنوز دلشان می خواهد متحد شوند. مطمئنم مردم عراق می توانند برای مقابله با چالش های پیش رو بار دیگر در کنار هم بایستند.»
آرزوی فؤاد معصوم برای ایفای نقش به عنوان «رییس جمهوری برای همه عراقی ها» امید واهی نیست. به چند علت نمی توان او را یک انسان معمولی دانست. اول این که به عنوان فردی مستقل وارد کارزار شد در حالی که چهره های قدرتمندی که از حمایت گروه های بزرگ سیاسی عراق بهره می بردند، در برابر او قرار داشتند. او با کسب ۲۱۱ رای در برابر ۱۷ رای در مقابل تنها رقیب خود در دور دوم به پیروزی رسید.
دوم این که معصوم در برابر پارلمان و به مدد پخش مستقیم جلسه از تلویزیون عراق در مقابل عموم مردم این کشور سخنرانی آمریکایی گونه ای داشت و دیدگاه هایش را مطرح کرد. برای مردمی که به سیاستمداران متکبری عادت کرده اند که همیشه در قبال مردم خود نگاه بالا به پایین داشته اند، سخنان معصوم شگفت آور بود – آن ها فردی را می دیدند که با شما مانند یک شهروند و نه یک «رییس» صحبت می کند.
آن هایی که فؤاد معصوم را می شناسند می دانند که او نقش بازی نمی کرد. او فیلسوف با تجربه ای است که رساله دکترایش را در مورد «اخوان الصفا» نوشته است – گروهی از اندیشمندان و عارفان قرن نهم که در تهیه کتابی نقش داشتند که سپس به اولین دایره المعارف تاریخ تبدیل شد. این گروه که به شدت تحت تاثیر فلسفه معتزله بود، به دنبال «جمع میان دین و منطق» از طریق تجزیه و تحلیل دین بر اساس منطق بود. دو قرن بعد، دین شناس و فیلسوف ایتالیایی توماس اکیناس از همین شیوه برای انطباق مسیحیت با فلسفه یونان استفاده کرد.
در شرایطی که عراق شاهد تهدیدی جدی از سوی تروریست های اسلام گرا در سه استان خود است، انتخاب معصوم پیام مهمی است که نشان می دهد اکثر عراقی ها با تقلیل اسلام به یک ایدئولوژی سیاسی مخالفند. یکی از نمایندگان پارلمان گفت: «معصوم نه تنها گروه های کرد را با هم متحده کرده بلکه از حمایت قوی سنی ها و شیعیان را هم برخوردار است.»
فؤاد معصوم در سال ۱۹۳۸ در اربیل به دنیا آمد و در شهر کویه اقلیم کردستان بزرگ شد و سابقه ای طولانی در مبارزه با رژیم های استبدادی بغداد دارد.
معصوم پس از دوره ای فعالیت به عنوان استاد فلسفه دانشگاه بصره در جنوب عراق به همراه جلال طالبانی به کادر رهبری اتحادیه میهنی کردستان پیوست. سال ها است که کردها او را به عنوان صدای میانه روی و عقلانیت می شناسند. او که پنج فرزند دختر دارد همیشه توجه ویژه ای به فراهم آوردن شرایط و حقوق برابر برای زنان داشته است.
معصوم به خاطر تحصیلاتی که در دانشگاه الازهر قاهره، مرکز اصلی تعلیم مسلمانان سنی، داشته تفکراتش به سنت گراهایی نزدیک است که معتقدند اسلام باید همچنان نقشی محوری در زندگی مردم عراق داشته باشد اما بر فضای عمومی تسلط پیدا نکند. معصوم به من گفت: «اولین کار ما این است که به جهان نشان دهیم در عراق دموکراسی چاره ساز است. اکنون اولین چالش پیش روی ما انتخاب نخست وزیر جدید و کمک به تشکیل دولت است.»
در طول گفت و گویی که با معصوم داشتم، او چنان آرامشی داشت که تنها افرادی دارند که با خودشان در جنگ نیستند. این نکته، کلیدی ترین ویژگی او است که کمک می کند او بتواند آشتی ملی را به مهم ترین موضوع عراق تبدیل کند.
انتخاب معصوم به عنوان رییس جمهور عراق با وجود این که همه را شگفت زده کرد اما با استقبال گرم بسیاری از کشورهای جهان روبرو شد. به ندرت اتفاق می افتد که رسانه های آمریکایی، اروپایی، عرب، ترک و ایرانی در مورد اینچنین موضوع مهمی از روی یک نت مشترک بنوازند. همه آن ها از انتخاب معصوم استقبال کردند. این بدین معنی است که او دوره ریاست جمهوری خود را با میزان قابل توجهی از حسن نیت چه در داخل و چه در خارج از مرزهای عراق آغاز خواهدکرد. معصوم به من گفت: «عراق به همه دوستانش نیاز دارد. یک عراق باثبات و دموکراتیک برای همه خوب است.»
پیش بینی می شود پس از عید فطر رفته رفته مذاکرات میان گروه های سیاسی بر سر انتخاب نخست وزیر جدید نیز آغاز شود.
چهار سال پیش، چندین ماه طول کشید تا سیاستمداران عراقی در نهایت بتوانند دولت جدید را شکل دهند. این بار، آن ها امیدوارند در یک یا دو هفته به توافق برسند. حضرت آیت الله علی سیستانی، رهبر مذهبی شیعیان، از همه گروه ها خواسته تا پایان ماه اوت، دولت ائتلافی عراق را تشکیل دهند. معصوم با تعیین تاریخ موافق نیست اما بر این اعتقاد است که احساس نیاز از سوی همه برای اتحاد در برابر اسلام گرایان، خود یک نیروی محرکه قوی برای شکل گیری ائتلافی با پشتوانه قوی مردمی است.
عراق مطمئنا هنوز از شرایط خطر نگریخته است. با این حال، این کشور تنها کشور عربی است که در آن این توافق وجود دارد که دولت ها باید از طریق ساز و کار انتخاباتی و در چارچوب رقابت قانونی سیاسی انتخاب شوند و تغییر کنند.
