از سال ١٩۴٨ تا کنون ۶۶ سال است که اعراب و اسراییل بیش از صلح و دوستى در جنگ و یا مذاکره براى آتش بس، رفع تخاصم و صلح بوده اند. پس از امضاى قرارداد صلح از جانب مصر و اردن با اسراییل و تداوم وضعیت تخاصم بین سوریه و لبنان و برخى از فلسطینى ها با اسراییل ،اکنون فقط بخش دیگرى از فلسطینى ها هستند که به طور عملى به مذاکرات صلح با اسراییل چشم دوخته اند. اما این مذاکرات نیز گاه پیش مى رود و گاه متوقف مى شود.

جان کرى وزیر امور خارجه آمریکا یکى از آخرین میانجى گرانى است که تلاش مى کند مذاکرات را بر اساس ایده تشکیل دو کشور مستقل فلسطین و اسراییل به سرانجام برساند.

جان کرى مرداد ماه گذشته از توافق اسراییل و تشکیلات خودگردان فلسطین براى از سرگیرى مذاکرات صلح خبر داد. مذاکراتى که سال ٢٠١٠ در پى از سرگیرى شهرک سازى توسط اسراییل متوقف شده بود. جان کرى در چند ماه گذشته با سفرهاى مکرر به منطقه و مذاکره با بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسراییل و محمود عباس رییس تشکیلات خودگردان فلسطینى، در صدد متقاعد کردن دو طرف براى پیشبرد روند صلح بر آمد. اما اکنون و پس از گذشت نزدیک به هفت ماه، این طرح با مخالفت دو طرف اسراییلى و فلسطینى مواجه شده است.

اسراییل با استقرار نیروهاى بین المللى در کشور مستقل فلسطینى، تشکیل دولت فلسطینى به پایتختى بیت المقدس (اورشلیم)، بازگشت کامل آوارگان فلسطینى و بازگشت به مرزهاى ١٩۶٧ مخالف است.
از سوى دیگر طرف فلسطینى هم با پیشنهادهای جان کرى مبنى بر به رسمیت شناختن دولت یهود و تشکیل دولت فلسطینى در مساحتى برابر با مساحت کرانه باخترى و .. مخالف است. تاکید طرف فلسطینى تشکیل دولت فلسطینى بر پایه مرزهاى سال ١٩۶٧ و به پایتختى بیت المقدس شرقى و بازگشت تمام آوارگان فلسطینى است. این اختلاف نظرها موجب شده که هر دو طرف، جان کرى را به حمایت از طرف مقابل متهم کنند.

در این رابطه مصاحبه هاى جداگانه اى با دو تحلیلگر مسایل خاورمیانه داشتیم. “مئیر جاودانفر”استاد دانشگاه و تحلیلگر مسایل خاورمیانه در اسراییل و “حسین رویوران” تحلیلگر مسایل خاورمیانه در ایران. این دو کارشناس دیدگاههاى متفاوتى نسبت به روند صلح خاورمیانه دارند.

جاودانفر در زمینه اختلاف نظرهاى طرف اسراییلى و فلسطینى مى گوید: “فلسطینى ها مى خواهند که قسمت شرقى اورشلیم، پایتخت آنها باشد. اما اسراییل معتقد است که شهر اورشلیم همیشه باید متحد باشد و نباید آن را تقسیم کرد.”

این استاد دانشگاه مى افزاید: “نه تنها دولت کنونى اسراییل، بلکه گروه هاى چپ اسراییل هم معتقدند تعداد کمى از آوارگان فلسطینى مى توانند بازگردند. اما به نظر مى آید آقاى عباس بر بازگشت آنها که ۶۴ سال پیش از این کشور آواره شده اند و هم چنین فرزندان آنها، پافشارى دارد و معتقد است حق آنها باید محفوظ باشد. دولت اسراییل از این مسئله نگران است چون اگر بخواهد حق آنها را براى بازگشت به رسمیت بشناسد، توازن جمعیتى در این منطقه کاملا به هم مى خورد و شاید ما در آینده شاهد جنگ جدیدى در این منطقه باشیم .”

در مقابل، رویوران، اصرار اسراییل را بر آنچه که سیاستهاى تجاوزگرانه مى خواند، مانع پیشرفت مذاکرات صلح مى داند و مى افزاید: “از زمانى که فرایند گفتگو های سازش از سال١٩٩٠ در مادرید آغاز شد ما شاهد این مسئله بودیم. اسلو در ١٩٩٣ امضا شد و قرار بود در ۵ سال منجر به پیدایش یک دولت فلسطینى شود اما اسراییل مانع شد. ”

وی گفت: “اسراییل با مطرح کردن مسئله قدس، شهرک سازى و نقض کنوانسیون هاى چهار گانه ژنو عملا امکان رسیدن به یک راه حل را سد کرد. در حال حاضر هم اسراییل همین سیاستها را دنبال مى کند. اسراییل با شهرک سازى، با مطرح کردن ضرورت استقرار در شرق کرانه باخترى، با مطرح کردن مسئله قدس و مسئله ضرورت کنترل آب منطقه کرانه باخترى از طرف اسراییل، با مطرح کردن مسئله دولت خلع سلاح شده و اینکه اسراییل باید حریم هوایى و دریایى این دولت فلسطینى را در اختیار داشته باشد، مانع رسیدن به صلح است.”

در حالی که رویوران معتقد است ابومازن (محمود عباس) در بسیارى از مسایل کوتاه آمده و این اسراییل است که تا کنون اجازه پیشرفت را به مذاکرات نداده است، جاودانفر مى گوید: “باید دید آقاى نتانیاهو تا چه حد مى تواند جلوى فشارهاى درونى اسراییل مقاومت کند. چون حزب لیکود و راى دهندگان لیکود ایشان را نخواهند بخشید، اگر بیش از حد به مذاکرات انعطاف پذیرى نشان دهد.”

جان کرى در مجمع جهانى اقتصاد در داووس به اسراییل هشدار داد که اگر صلح نکند، اقتصاد خود را در معرض خطر قرار خواهد داد. باراک اوباما نیز یک شنبه گذشته در گفتگو با نشریه ” بلومبرگ ویو” به صورت ضمنی به نتانیاهو در زمینه شکست گفتگوهای صلح خاورمیانه هشدار داد. از این رو به نظر مى رسد که طرف اسراییلى پافشارى بیشترى بر خواسته هاى خود دارد.

مئیر جاودانفر معتقد است بسیارى از مسایل پشت پرده است و هنوز مشخص نیست کدام طرف مقصر است. وى مى افزاید: “هر دو طرف، یکدیگر را به اشکال تراشى متهم مى کنند. اما بر اساس اظهارات چند روز قبل آقاى اوباما مبنى بر اینکه اگر این مذاکرات پیروز نشود، دولت آمریکا قدرت دفاع از اسراییل را نخواهد داشت، این امکان وجود دارد که اسراییل مقصر باشد.”

جاودانفر این احتمال را هم مطرح می کند که پیشرفتى در مذاکرات حاصل شده باشد اما طرف هاى مذاکره کننده فعلا آن را منتشر نکرده باشند. وى مى گوید: “احتمال دارد که پیشرفتى حاصل شده باشد، اما طرف هاى مذاکره کننده نگران هستند که با انتشار جزییات توسط مطبوعات، طرف هاى مخالف از هر دو طرف فشار بیاورند و باعث متلاشى شدن پیشرفتى گردند که احتمالا تاکنون حاصل شده است .”

این در حالى است که رویوران این تهدیدهاى آمریکا را جدى نمى داند. این کارشناس مسایل خاورمیانه عقیده دارد که آمریکا به طور واقعى به اسراییل فشار نمى آورد. وى مى افزاید: “آمریکا در جنگ ١٩٩٠ عراق به اسراییل اعلام کرد اگر عراقِ صدام حسین، به اسراییل حمله کرد، اسراییل حق پاسخگویى ندارد. عراق ٣٨ موشک به اسراییل زد و چون اخطار آمریکا جدى بود اسراییل حتى یک تیر هم شلیک نکرد. این نشان مى دهد آمریکا کاملا بر اسراییل قدرت تاثیر گذارى دارد. اما پشت این موضع گیرى اخیر جدیت وجود ندارد. بنابراین اسراییل به راحتى این موضع گیرى ها را دور مى زند. آمریکا تا کنون براى حل بحران فلسطین هیچ جدیتى از خود نشان نداده است.”

یکى دیگر از مواردى که مورد اختلاف دو طرف اسراییلى و فلسطینى است، حضور نیروهاى بین المللى در مرزهاى کشور مستقل فلسطینى است. طرح آمریکا براى حضور این نیروها با مخالفت طرف اسراییلى مواجه شده است.

جاودانفر با نگاهى به گذشته، حضور نیروهاى بین المللى را چندان موثر نمى داند و مى افزاید: “آمریکا معتقد است که در مرز بین اسراییل و فلسطین باید نیروهاى بین المللى مستقر شوند اما اگر به تاریخ اسراییل نگاه کنیم حضور این نیروها چندان هم موثر نبوده است. جاودانفر مى افزاید: “مرز بین اردن و فلسطین مانند مرز غزه نخواهد بود، چون نیروهاى اردنى نسبت به نیروهاى مصرى خیلى قدرتمند تر و منظم تر هستند و مناطقى که نیروهاى اردنى بر آن تسلط دارند، قابل مقایسه با صحراى سینا نیست. این دو دیدگاه مختلف وجود دارد که باید با این مسئله چه کار کرد.”

نکته دیگر موضع ایران در قبال روند مذاکرات صلح است. از پیشنهاد مشخص ایران براى به نتیجه رسیدن مذاکرات صلح میان اسراییل و فلسطین از رویوران پرسیدیم.

رویوران در این باره مى گوید: “طرحى که رهبرى ایران مطرح کردند بحث “دولت مردم سالار” است. اینکه فلسطینى ها بازگردند و یک رفراندوم براى تعیین سرنوشت خود برگزار کنند. ممکن است یک دولت دوگانه قومیتى باشد، ممکن است الگوى دیگرى باشد.”

رویوران مى افزاید: “به هر حال ایران معتقد است حق سرنوشت یک حق انحصارى براى ملتها است و خود آنها باید آن را تعیین کنند. اما اینکه اسراییلى ها از چنین حقى برخوردار باشند و فلسطینى ها از چنین حقى برخوردار نباشند، این قطعا به نتیجه نخواهد رسید.”