برنامه بلندپروازانه فضایی که هند برای رسیدن به قله های علم در دست اجرا دارد، به دلیل فقر گسترده در این کشور چالش برانگیز شده است و از سوی برخی صاحب نظران جز با در نظر گرفتن مسایلی همچون رقابت با چین و توازن معادلات قدرت در آسیا قابل توجیه نیست.

با وجود اینکه سازمان تحقیقات فضایی هند اعلام کرده که ماموریت مریخ قرار است اطلاعاتی همچون حیات احتمالی و جابجایی آینده مریخ در اختیار این سازمان قرار دهد، همچنان پرسش های بسیاری در این باره مطرح است؛ از جمله اینکه تحقیقات هند بر روی سیاره ای که بیشترین شباهت را به زمین دارد، قرار است به چه پرسش هایی پاسخ دهد که ماموریت های قبلی مریخ قادر به پاسخگویی به آن نبوده اند.

اتلاف بودجه یا مهندسی صرفه

سفینه مدارگرد مریخ (منگالایان) پنجم نوامبر ۲۰۱۳ ماموریت خود را آغاز کرده و قرار است در تاریخ ۲۴ سپتامبر ۲۰۱۴ به مدار مریخ برسد، اما تنها به قصد پاسخگویی به پرسش های علمی نیست که هند چنین راهی را به خود هموار کرده است. اثبات توانمندی های این کشور در داخل و خارج، هدفی است که شاید مهمتر از اهداف علمی تعریف شده برای این ماموریت باشد. به هر حال مسلم این است که هند باید دلایل کافی برای اولویت دادن این برنامه فضایی به صرف هزینه برای فقرای کشور خود داشته باشد چون در غیر اینصورت دولت این کشور باید پاسخگوی پرسش های بیشتری درباره اتلاف بودجه باشد.

برخی منتقدان صرف هزینه برای چنین ماموریت فضایی از سوی کشوری که با فقر گسترده دست به گریبان است را نا به جا می دانند. این مسئله ای است که نه تنها درباره این ماموریت فضایی، بلکه در خصوص مسایل دفاعی و انرژی اتمی نیز مطرح است. در حالی که از سوی دیگر، عده ای بر این اعتقاد هستند که صرف پول برای چنین پروژه ای، مهندسی صرفه است.

بررسی مریخ به عنوان منبع حیات آینده بشری

ساده ترین پاسخ برای دلیل اجرای این برنامه فضایی، کنجکاوی هایی از این جمله است که آیا زندگی در مریخ وجود دارد و اینکه شرایط آب های سطح مریخ چگونه است. حتی برخی تا آنجا پیش می روند که می گویند مریخ به عنوان محل زندگی برای آینده بشر مطرح است.

هند از دهه ۱۹۶۰ برنامه فضایی خود را به اجرا درآورده و ادعا می کند که زیرساختی قوی برای اجرای برنامه های فضایی دارد. این زیرساخت شامل تسهیلات توسعه ماهواره و وسایل پرتاب و آزمایش، شبکه ردیابی و کنترل، سنجش، دریافت و پردازش داده ها است. این کشور تاکنون ماهواره های متعددی را برای خود و بیش از ۲۰ کشور دیگر ساخته است. همچنین در سال ۲۰۰۸ هند کاوشگری را با موفقیت به ماه فرستاد تا برای نخستین بار شواهد وجود آب را در سطح قمری این سیاره مورد بررسی قرار دهد.

اما، مدارگرد مریخ که اکنون به فضا فرستاده شده، چند روز ابتدایی در مدار زمین به انجام ماموریت پرداخت و سپس مسیر مریخ را در پیش گرفت تا ۱۰ ماه بعد به این سیاره برسد. دانشمندان سازمان تحقیقات فضایی هند انتظار دارند که این فضاپیما ظرف ۳۰۰ روز مسیر ۴۰۰ میلیون کیلومتری تا سیاره سرخ را طی کند.

پروفسور اس. موکرجی، مدرس علوم فضایی و سنجش از راه دور دانشگاه جواهرلعل نهرو در گفتگوی اختصاصی درباره پرسش های احتمالی که ماموریت مریخ هند می تواند پاسخ دهد می گوید: “ما تلاش داریم کره زمین را کشف کنیم و بشناسیم و برای این باید سایر سیاره های منظومه خورشیدی را هم تا حد امکان بشناسیم. این تصور وجود دارد که در مریخ هم زندگی وجود دارد. اطلاعاتی که ما تاکنون از ماهواره های مریخ از جمله ماهواره های آمریکا دریافت کرده ایم نشان می دهد که سطح مریخ زمانی آب های روان داشته است. بر این اساس، دانشمندان کنجکاو هستند که با جمع آوری اطلاعات بخش های مختلف مریخ درباره منابع آب قدیمی این سیاره اطلاعات بیشتری کسب کنند. همچنین با توجه به اینکه هر جا منابع آب باشد احتمال وجود حیات هست، این احتمال وجود دارد که در این سیاره حیات وجود داشته است.”

بنابراین، این ماموریت تا حد ممکن سطح و زیر سطح مریخ، مواد تشکیل دهنده این سیاره و نشانه های سطحی این مواد را مورد بررسی قرار می دهند. به گفته پروفسور موکرجی، از جمله دیگر پرسش هایی که باید به آنها پاسخ داد آن است که آیا این مواد به صورت آتشفشان از سطح مریخ خارج می شوند یا ستاره های دنباله داری هستند که روی سطح مریخ افتاده اند. وی می افزاید: “همه این اطلاعات را از طریق حسگرهای کنترل از راه دور دریافت می کنیم. بدون اینکه هیچ ارتباط فیزیکی با سطح مریخ وجود داشته باشد.”

هند فناوری منحصربه فردی در این ماموریت بکار برده است که “گوردهان مهتا”، عضو کمیسیون فضایی هند درباره آن چنین توضیح می دهد: “آمریکایی ها، اروپایی ها و روس ها راکت های بزرگی برای ماموریت های مریخ خود بکار برده اند، اما هند وسیله پرتاب کوچکی را مورد استفاده قرار می دهد که معمولا برای قرار دادن ماهواره های کوچک در مدارهای پایینی قطبی استفاده می شود.”

مدارگرد مریخ مجموعه فشرده شده ای از ابزارهای آزمایش های علمی به حجم ۱۵ کیلوگرم را با خود حمل می کند.

به گفته مقام های مرکز تحقیقات فضایی هند، پنج ابزار برای مطالعه سطح مریخ، جو و کانی شناسی همراه با این ماهواره فرستاده می شود. دوربین رنگی مریخ که از ابزارهای ارسالی با این ماهواره است، می تواند تصاویر نوری را تهیه کند و طیف سنج تصویربردار TIR نقشه ترکیب سطح و کانی شناسی را فراهم می کند.

هند از کمک های خارجی نیز برای انجام این ماموریت بهره گرفته است. از جمله اینکه سازمان فضایی آمریکا (ناسا) برای ارتباطات و ناوبری به ماموریت مریخ هند کمک می کند.

در صورت موفقیت این ماموریت، کشور هند جزو معدود کشورهایی خواهد بود که ماموریت مریخ را انجام داده است.

پیش از این سازمان ناسا (آمریکا) و آژانس فضایی اروپا (ESA) با همکاری آژانس فضایی روسیه توانسته اند ماموریت های مشابهی را در سطح سیاره مریخ انجام دهند، اما با توجه به اینکه تنها ۲۱ ماموریت از ۵۱ ماموریتی که از سوی کشورهای مختلف به مریخ انجام شده موفقیت آمیز بوده، باید دید نتیجه ماموریت هند چه می شود.

جهشی در حوزه فناوری و پیروزی نمادین بر چین

ماموریت مریخ برای هند بسیار حیاتی است. چون موفقیت این ماموریت، موجب می شود که هند در آسیا از چین و حتی ژاپن هم در حوزه فضایی پیشتر رود و نخستین کشور آسیایی شود که پا به سیاره سرخ گذاشته است.

چنانکه جیمز کلی مولتز، مدرس دانشکده نیروی دریایی آمریکا در گفتگو با سی.ان.ان. اظهار داشته، هند موفقیت اخیر چین در حوزه فضایی را تهدیدی برای شرایط آسیا می بیند و احساس می کند که باید به این اقدام چین پاسخ دهد.

با همه این تفاسیر در داخل هند، انجام این ماموریت فضایی موجب شده که منتقدان حزب کنگره (حزب حاکم هند) اولویت های دولت این کشور را زیر سئوال ببرند. آنها می گویند که باید نیازهای اولیه جمعیت این کشور از جمله تامین برق و آب آشامیدنی مورد توجه قرار گیرد.

بهارات شارما، اقتصاددان هندی از جمله این منتقدان است که اعتقاد دارد در کشوری که ۲۵ درصد از جمعیت آن گرسنه سر به بالین می گذارند، اجرای ماموریت مریخ هیچ اولویت و توجیه اقتصادی ندارد. وی رقابت با اقتصادی همچون چین که آمریکا را مورد تهدید قرار داده را رویایی محال می داند و معتقد است اجرای این برنامه فضایی هند خودنمایی بیش نیست.

علاوه بر این، اجرای این برنامه های فضایی بر کمک هایی که هند از خارج دریافت می کند، تاثیر گذاشته است. روزنامه دیلی اکسپرس یکی از این منتقدان کمک بریتانیا به هند است که منطق این کمک را زیر سئوال برده و نوشته است که بریتانیا به هند کمک می کند تا فضاپیما به مریخ بفرستد.

دولت دیوید کامرون متعهد شده بود که تا سال ۲۰۱۵، سالانه ۲۸۰ میلیون پوند به هند کمک کند اما پس از آنکه خبر مأموریت هند به کره ماه، از سوی نخست وزیر هند در روز استقلال این کشورعنوان شد، دو نماینده پارلمان بریتانیا خواستار قطع فوری کمک به هند شدند.

بودجه ماموریت مریخ در مقابل پول سیاه هند هیچ است

به غیر از توجیه عملیاتی که باید برنامه فضایی هند برای صرف بودجه داشته باشد، پرسش اساسی تری مطرح است؛ اینکه با درنظر گرفتن بودجه ای که برای برنامه های فضایی سایر کشورها صرف شده و کل بودجه هند، آیا بودجه این برنامه رقم قابل توجهی است؟

ماموریت مریخ ۴٫۵ میلیارد روپیه، معادل ۵۲ میلیون پوند برای هند هزینه دربر دارد. این در حالی است که این مبلغ کمتر از یک ششم هزینه ای است که ناسا برای انجام ماموریت مریخ صرف کرده است.

آرون کومار، اقتصاددان و متخصص برنامه ریزی، در گفتگوی اختصاصی با شرق پارسی می گوید: “درست است که باید هزینه بیشتری صرف فقر کنیم، اما پولی که برای این ماموریت صرف می شود تنها بخش کوچکی از درآمد ناخالص ملی هند است. ”

وی با اشاره به اینکه پول سیاه ۵۰ درصد از درآمدناخالص ملی هند را تشکیل می دهد می افزاید: “ابتدا باید هزینه های اضافی که دولت هند بودجه بسیاری به هدر می دهد حذف شود. در مقایسه با این هزینه ها، ماموریت مریخ هند هزینه بیجایی نیست.”

پروفسور موکرجی نیز با مفید بودن ماموریت مریخ برای هند هم عقیده است و می گوید: “این ماموریت نه تنها سود فوری دارد، بلکه موجب توسعه تفکرات و ذهن های جوانان می شود. چون اکنون بیشتر تمایل به سمت رشته هایی همچون تجارت است و کسی دوست ندارد با مشکلات بسیار کار علمی و آزمایشگاهی به این حوزه ها وارد شود. به این ترتیب، اگر مزایای حساس سازی جوانان هندی نسبت به مسایل علمی را درنظر بگیریم، هزینه ای که برای این ماموریت صرف می شود هیچ است.”

این ماموریت فضایی در کشور هفتاد و دو ملت به گونه های مختلف تعبیر می شود، حتی برخی به جنبه پیشگویی ستاره شناسی توجه می کنند و معتقدند که مریخ و ونوس استعاره هایی از نوع نگرش به علم هستند. مریخ یادآور پرخاشگری، مردانگی و جنگاوری و دانش خشن است. درحالی که ونوس نرمتر، ملایمتر، و ارایه دهنده دانشی غیرخشونت آمیز و دوستدار طبیعت است.

با این همه، بسیاری از صاحبنظران انجام ماموریت مریخ را از لحاظ امنیتی و استراتژی طولانی مدت هند مورد توجه می دانند و معتقدند که بدون توجه به نتایج علمی و موفقیت یا شکست، صرف انجام چنین ماموریتی برای هند پیروزی است.