خرید و فروش اعضای بدن در ایران و نقش پر رنگ دلالان

«پولدارها که کلیه‌هاشون خراب نمی‌شه که بخوان کلیه بخرن، مثل همیشه هر چی بدبختیه برای فقیر بیچاره‌هاست، اونها هم که پول ندارن» این‌ها را زن جوانی به نام مهشید به شرق پارسی می‌گوید که از بهمن ماه سال گذشته یکی از کلیه‌های خود را برای فروش آگهی کرده است. قیمتی که او برای فروش کلیه خود تعیین کرده ۴۰ میلیون تومان است. اما تا کنون کسی برای خرید این عضو از بدن این زن جوان اقدام نکرده است.

مهشید تنها یکی از صدها فردی است که در ایران به دلیل مشکلات مالی مجبور شده است کلیه خود را برای فروش آگهی کند. بر اساس آماری که رئیس انجمن خیریه حمایت از بیماران کلیوی اعلام کرده است، به طور میانگین به ازای هر بیمار کلیوی که در انتظار پیوند است، صرف‌نظر از گروه خونی، حداقل ۴ متقاضی فروش وجود دارد. به نظر می رسد این موضوع موجب شده است در این بازار نسبت عرضه بر تقاضا بیشتر شود به همین دلیل نیز تنها تعداد اندکی از کسانی که آگهی فروش برای کلیه خود منتشر می کنند موفق به فروش بشوند.

خرید و فروش اعضای بدن در ایران و نقش پر رنگ دلالان

۸۵ درصد از عمل های اهدای اعضا در ایران مربوط به پیوند کلیه است، بر اساس اعلام دکتر گنجی رئیس انجمن نفرولوژی ایران تاکنون ۳۱ هزار بیمار کلیوی، پیوند کلیه انجام داده اند که از این تعداد تنها ۳۰ درصد از عمل ها از افراد مرگ مغزی انجام شده و ۷۰ درصد دیگر از کلیه افراد زنده پیوند زده اند. این در حالی است که در دنیا این رقم تنها ۱۵ درصد است و پیوند کلیه به طور متداول از افراد دچار مرگ مغزی‌ صورت می‌گیرد.

مرکز اصلی خرید و فروش کلیه در تهران خیابانی است در مرکز شهر و نزدیک به میدان ولیعصر که تابلوی خیابان «شهید فرهنگ حسینی» را بر خود دارد. در این خیابان ساختمان مرکزی انجمن حمایت از بیماران کلیوی قرار دارد. به همین دلیل نیز پرترددترین نقطه ای در پایتخت است که بیماران کلیوی به آن مراجعه می کنند.

همین موقعیت باعث شده است افرادی که قصد فروش کلیه خود را دارند رهسپار این خیابان بشوند. بر روی دیوارهای ساختمان های واقع در این خیابان از ابتدا تا انتها چیزی که بیشتر از همه قابل دیدن است آگهی های فروش کلیه است. افراد با نوشتن گروه خونی خود و یک شماره تلفن از تمایل خود برای فروش کلیه خبر داده اند.

البته آگهی های فروش کلیه البته تنها به در و دیوارهای این خیابان و اطراف بیمارستان های تهران خلاصه نمی شود. در فضای اینترنت و شبکه های اجتماعی نیز فروشندگان کلیه ردپای گسترده ای دارند. جستجوی واژه های «خرید و فروش کلیه» یا «خرید و فروش اعضای بدن» در گوگل یا دیگر موتورهای جستجوی اینترنتی چندین سایت و وبلاگ فعال در این زمینه را معرفی می کند که کاربران بسیاری در آنها آگهی فروش کلیه خود را منتشر کرده اند.

خرید و فروش اعضای بدن در ایران و نقش پر رنگ دلالان

مهشید در آگهی فروش کلیه خود دلیل این کار را نیاز شدید مالی اعلام کرد. او در ادامه به شرق پارسی گفت: «سال گذشته یکی از دوستانم به تشویق من همه دارای خودش را که ۳۰ میلیون تومان بود در کاری سرمایه گذاری کرد، اما آن سرمایه گذاری با شکست همراه شد و دوستم همه دار و ندار خود را از دست داد. از آن زمان تا کنون من خودم را مقصر می دانم و به عذاب وجدان بزرگی دچار شده ام که آرامش را از زندگی ام گرفته است، به همین به دنبال راهی هستم تا پول از دست رفته را به او بر گردانم.»

او در ادامه می گوید: « تصمیم دارم با ۴۰ میلیونی که از فروش کلیه به دست خواهم آورد هم بدهی دوستم را بپردازم و با ۱۰ میلیون دیگرش هزینه ادامه تحصیل خواهر کوچکترم را تامین کنم. اما با وجود اینکه یک سال از زمان آگهی من می گذرد کسی برای خرید تماس نگرفته است و تنها دو یا سه بار افراد دلال به من زنگ زده اند که آنها هم قیمت را بسیار پایین می گویند و من حاضر به فروش نشدم.»

دلالان به دلیل دسترسی به بیماران نیازمند و ارتباط گرفتن با مسئولان برخی بیمارستان ها در این بازار نقش بسیار تعیین کننده و فعالی دارند. بخش زیادی از خرید و فروش های کلیه و دیگر اعضای بدن توسط همین افراد انجام می شود. انها با پیدا کردن افراد فروشنده و بیماران نیازمند، عضو مورد نیاز را خریداری کرده و به بیمار می فروشند.

پیمان جوان ۲۵ ساله اهل سنندج یکی دیگر از کسانی است که از ۹ ماه پیش کلیه خود را برای فروش به مبلغ ۲۰ میلیون تومان آگهی کرده بود. او نیز به شرق پارسی می گوید:« در این مدت تنها چند دلال به من زنگ زده اند، آنها می خواستند کلیه من را با قیمت بسیار کمتری خریداری کنند. من به دلیل نیاز مالی در نهایت مجبور شدم با پیشنهاد یکی از آنها که ۱۲ میلیون تومان بود موافقت کنم، اما در حین رفت و آمد برای انجام آزمایش ها به صورت اتفاقی متوجه شدم این دلال قرار است کلیه من را به یک بیمار به مبلغ ۶۰ میلیون تومان بفروشد که با اعتراض من در نهایت پیوند کلیه انجام نشد.”

بر اساس قوانین ایران خرید و فروش اعضای بدن منع قانونی ندارد. به همین دلیل نه تنها خرید و فروش اعضای بدن افراد زنده مانند کلیه به راحتی انجام می شود بلکه اهدا یا در پاره ای مواقع خرید و فروش اعضای بدن افراد فوت شده نیز در ایران موضوع رایجی است.

تا کنون تنها یکبار مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۷۳ قصد ورود به این موضوع را داشت که آن نیز به سر انجام نرسید. در آن سال که پنجمین دوره فعالیت مجلس ایران بود لایحه ای با ماده واحده ای که عنوان « لایحه اجازه پیوند اعضای بدن فوت شدگان در موارد خاص » را بر خود داشت تقدیم مجلس شد. در متن لایحه آمده بود: «استفاده از اعضای بدن کسانی که فوت کرده و یا دچار مرگ مسلم مغزی شده اند برای پیوند به بدن بیماران نیازمند در صورت حصول شرایط مجاز است.»

در نهایت در سال ۷۴ پس از طرح این لایحه در صحن علنی مجلس و رد و دفاع نمایندگان، به صورت کتبی رای گیری انجام شد و از مجموع ۲۱۰ رای، ۸۶ نفر موافق و ۱۱۲ رای مخالف و ۹ رای ممتنع بود که در نتیجه بررسی این لایحه رای نیاورد. بنابراین قانون پیوند اعضا تا کنون در مجلس تصویب نشده است.

در سایه همین خلأ قانونی خرید و فروش اعضای بدن همیشه در ایران به راحتی انجام شده است. چندی پیش خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی ایرنا نیز در همین رابطه خبری منتشر کرد که در آن از خرید و فروش کلیه، کبد، پلاسما و مغز استخوان در فضای اطراف بیمارستان ها و دنیای مجازی حکایت می کرد.

با این حال دکتر حسن بهرامی نسب مدیر مرکز پیوند اعضای بیمارستان امام خمینی تهران به این خبرگزاری گفته بود: « سیستم پیوند کلیه در کشور تحت پوشش وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و بیمارستان های دولتی است. اگر هم پیوند اعضا بخواهد از سوی بخش خصوصی هدایت شود ، این کار از کانال انجمن حمایت از بیماران کلیوی صورت می گیرد. به همین دلیل خرید و فروش اعضای بدن در اینترنت کلاهبرداری محسوب شده و تخلف و غیرقانونی است.»

اگر چه بر اساس اعلام مسئولان انجام دیگر عمل های پیوند مانند پیوند کبد، مغز استخوان، لوزالمعده و … از افراد زنده امکان پذیر نیست. اما در پاره ای مواقع اگهی هایی مبنی بر فروش این اعضا نیز در برخی خیابان های شهر می توان یافت. گفته می شود بخش عمده ای از چنین خرید و فروش هایی مانند بازار کلیه توسط دلالان اعضای بدن انسان انجام می شود.

چند روز پیش نیز روزنامه شرق چاپ تهران در گفتگویی با یکی از دلالان فعال در این بازار از نرخ ها و شیوه انجام کار او پرسیده بود. این دلال یکی از راه های موفقیت خود را “یارگیری از داخل کادر بعضی بیمارستان‌ها ” عنوان کرده است.

بر اساس اعلام این فرد هم اکنون در ایران «کلیه بین ۲۵ میلیون تا ۷۰ میلیون‌تومان، قلب ۷۰ تا ۲۰۰ میلیون‌تومان، ریه ۱۲ تا ۵۰ میلیون تومان، کبد ۳۰ میلیون تومان، و لوزالمعده یا همان پانکراس ۴۵ میلیون تومان خرید و فروش می شود.» او همچنین در این گفتگو درآمد ماهیانه خود از این راه را بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلیون تومان اعلام کرد.

جزئیات اعلام شده در این گفتگو کمی بعد از سوی برخی از مسئولان وزارت بهداشت تکذیب شد. اما گشتی در خیابان های اطراف بیمارستان های تهران و گفتگو با کسانی که قسمتی از بدن خود را برای فروش اگهی کرده اند از نقش بسیار فعال دلالان در این حوزه خبر می دهد.