پنج پرونده نظامی و سیاسی و اقتصادی ۲۰۱۹
لندن: ابراهیم حمیدی
پایان سال ۲۰۱۸ نشانه‌های عمده پنج تحول احتمالی در سال آینده را ترسیم کرد: پرکردن خلأ ایجادشده از خروج نیروهای آمریکایی، بازتاب‌های این مسئله بر توافق روسی-ترکی در خصوص ادلب، آینده روند و مذاکرات سیاسی، پرونده بازسازی و عادی‌سازی روابط با رژیم دمشق، و آینده «حضور ایران» در سوریه.
خروج نیروهای آمریکایی
پس از این تصمیم ناگهانی ترامپ برای خروج از سوریه، آنهم یک خروجی بسیار سریع، او سوریه را برای اردوگان واگذاشت و حتی وظیفه نابودی داعش نیز بر دوش ترک‌ها گذاشته شد. اینک بحث بر سر این مسئله است که تبعات این خروج چه می‌تواند باشد؟ در این منطقه که تحت پوشش آمریکا بود، و مساحت آن یک سوم سوریه را تشکیل می‌داد، ۷۰ هزار سرباز عربی و کوردی و داعشی حضور دارند و ساختارهای قبیله‌ای و اداری مختلفی نیز در این منطقه حکمفرماست؛ همچنین مرزهای مشترکی با ترکیه و سوریه و سوریه وعراق واردن دارد. بخش اعظم نفت سوریه آنجاست و نیمی از گاز این کشور نیز در همین منطقه است. این منطقه همچنین یک شاهراه خشکی است که ایران را از طریق عراق و سوریا به لبنان وصل می‌کند و از این رو برای منافع ایران اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد. به‌اختصار این همان منطقه‌ای است که بدان «سوریه مفید» می‌گویند.
همین مسئله باعث شد منازعه بر سر این منطقه دوچندان شود و بازیگران بین‌المللی مختلفی برای تسلط بر آن وارد عمل شوند. سرنوشت این منطقه در سال ۲۰۱۹ بسیار حیاتی خواهد بود: برای همه بازیگرانی که در جنگ سوریه درگیر هستند. ترکیه می-خواهد منطقه نفوذ خود در این منطقه را استحکام بخشد و کوردها را از آن دور سازد، روسیه می‌خواهد تنها نفوذگذار این منطقه باشد و البته بی‌آنکه ترکیه را خشمگین کند، رژیم اسد نیز می‌خواهد حاکمیت سابق خود را بر آن بازگرداند، و ایران نیز نمی-خواهد این منطقه بر ضد منافعش به‌کار رود و در این‌جا نفوذی داشته باشد، شاید نفوذی از قبیل آنچه در لبنان از طریق حزب‌الله اعمال می‌کند.
سرنوشت ادلب
رژیم اسد پس از کنترل مناطقی از سوریه که در دست معارضان مسلح بود درصدد آمد ادلب را نیز به متصرفات خود اضافه کند اما تلاش سازمان‌های انسانی بین‌المللی و فشارهای کشورهای دارای نفوذ بر آن مانع انجام این کار گشت. البته باید یادآوری شود که توافقی میان ترکیه و روسیه صورت گرفت، که به موجب آن ابتدا یک منطقه بی‌طرف و حایل میان رژیم اسد و معارضان ایجاد شود، و سرانجام برای رسیدن به یک توافق نهایی در خصوص اعاده این منطقه به اردوی رژیم اسد تلاش شود.
آینده رسیدن به یک راه‌حل سیاسی
سال ۲۰۱۸ سال سوچی-آستانه بود؛ و در این سلسله نشست‌ها توافقی میان معارضان و رژیم اسد به‌وجود آمد که به موجب آن کمیته‌ای برای اصلاح یا تشکیل یک قانون اساسی جدید برای سوریه تشکیل گردد. اما تشکیل این کمیته به تأخیر افتاد و این مسئله موجب استعفای استفان دی مستورا شد.
جانشین نروژی او نیز بعید به نظر می‌رسد کاری را از پیش ببرد زیرا هر گونه پیشرفت در این مذاکرات منوط به این است که اوضاع نظامی جاری در واقعیت سوری چگونه پیش می‌رود و برندگان وضع حاضر چه کسانی هستند.
بازسازی و عادی‌سازی روابط
بسیاری از کشورهای عربی و غربی هرگونه مشارکت در بازسازی سوریه را منوط به ورود به یک مرحله انتقالی و یک برون-رفت واقعی کرده بودند که برخی خروج ایران از سوریه را یکی از شروط مطلق برای تحقق این مسئله می‌دانستند. هزینه بازسازی سوریه در یک برآورد تقریبی چیزی بالغ بر ۴۰۰–۳۰۰ میلیارد دولار آمریکایی است.
البته پیش‌بینی می‌شود در نشست اقتصادی سران عربی در بیروت در ژولای آینده مسئله بازگشت حضور رژیم اسد در محافل دیپلماتیک عربی مطرح می‌شود هر چند تا کنون اجماعی برای بازگشت سوریه میان کشورهای عربی وجود ندارد.
آینده نفوذ ایران
دور ساختن ایران از منطقه جولان، با میانجی‌گری روسیه و ضربات مکرر «اسرائیل» بر مواضع ایران باعث شد که مسئله نفوذ این کشور در سوریه موضوع مناقشات زیاد و جدال‌آمیزی باشد. بیرون‌راندن ایران از سوریه نیز یکی از عمده اهداف دخالت آمریکا در سوریه بود. از این رو سال آینده برای نفوذ نظامی و اقتصادی و تخریبی ایران سال تعیین‌کننده‌ای خواهد بود. نخست‌وزیر «اسرائیل» تصریح کرد که با وجود خروج نیروهایی آمریکایی ما بازهم به مواضع ایران در سوریه حمله خواهیم کرد. ایران تلاش می‌کند دایره نفوذ خود را تا شرق فرات گسترش دهد؛ روسیه نیز به‌نوبه خود می‌خواهد یگانه نفوذگذار بر تصمیمات سوریه شود و در این مسئله حتی دخالت ایران را برنمی‌تابد.
به‌هرحال خروج نیروهای آمریکایی از سوریه تمام حساب‌وکتاب‌های بازیگران خارجی و داخلی را برهم زد تا در سال ۲۰۱۹ به فکر پرکردن خلأ خروج آمریکا شوند و سودهای استراتژیک حاصل از این مسئله را به بهترین شکل تحقق بخشند و با یک موضع قوی در مذاکرات حضور یابند و سرآخر سوریه جدید را ترسیم کنند.
