طى بیش از سه سال گذشته حمایت حکومت ایران از دولت سوریه به عنوان متحد اصلی خود درمقابل اسراییل واضح و آشکار بوده است. جمهوری اسلامی ایران براى رسیدن به این هدف، راهبرد اصلى خود را بر جلوگیرى از حذف بشار اسد قرارداده و در سال ١٣٩٢ نیز این راهبرد، مبناى تمامى اقدامات ایران و سوریه بوده است. سرلشکر پاسدار قاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران در مراسم سالگرد انقلاب اسلامى۱۳۵۷ طی سخنانی در کرمان که خبرگزاری های ایران آن را منتشر کرده اند در تشریح این راهبرد ایران اعلام کرده است: “در سوریه در یک طرف همه دنیا قرار دارد و یک طرف ایران. بعضی‌ها تز روشنفکری می‌دهند که حالا این آقا (بشار اسد) برود و یک نفر دیگر بیاید و می‌گویند فرض کنید مرده، زیرا حقیقت موضوع را نمی‌دانند. ”

اما اگر ایران می خواهد که بشار اسد در راس قدرت بماند، در سال ۱۳۹۲ برای حفظ اسد چه اقداماتى انجام داده است؟

حمایت هاى نظامى ایران از رژیم اسد

اولین مسئله ای که در مورد حمایت آشکار ایران از بقای بشار اسد وجود دارد این است که آیا ایران در نبردها و جنگ داخلی سوریه حضور مستقیم نظامی دارد یا نه؟ طى بحران سوریه که وارد چهارمین سال خود شده است، مسئله دخالت نظامی مستقیم سپاه پاسداران ایران در این درگیری‌ها، همواره از سوى مخالفان حکومت ایران و نیز مخالفان بشار اسد مطرح شده است، اما همواره این مسئله از سوى ایران انکار شده است. حزب الله لبنان به عنوان متحد جمهوری اسلامی ایران اعلام کرده که در سوریه حضور نظامی دارد.

پس از پیروزى دولت سوریه در منطقه راهبردی القصیر و باز پس گیرى این منطقه از مخالفان سورى، حضور نیروهاى حزب الله لبنان در سوریه علنى شد. ایران نیز اگر چه منکر حضور نیروهاى نظامى خود در سوریه شده، ولی بر حمایت هایی از نوع مستشاری نظامی تاکید کرده است. خرداد ماه گذشته (۹۱) سرتیپ پاسداراحمد وحیدی، وزیر دفاع وقت ایران اعلام کرد که “جمهوری اسلامی اعتقادی به اعزام نیروی نظامی به این کشور ندارد و سیاست ایران در قبال بحران سوریه صلح‌طلبانه است. وحیدى تاکید کرد که “جمهوری اسلامی ایران نیروی نظامی به سوریه اعزام نکرده و نمی‌کند.”

در همین رابطه سرلشکر پاسدار قاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران در مراسم سالگرد انقلاب اسلامى۱۳۵۷ در کرمان با رد حضور نظامی ایران در سوریه گفته است “آن چیزی که توانسته در سوریه تفکر ایران را موفق کند، منطق ایران است.”

با این وجود جواد کریمى قدوسى عضو کمیسیون امنیت ملى و سیاست خارجى مجلس ایران آبان ماه گذشته (۹۲) در سخنرانى اعلام کرد: “صدها گردان از ایران در سوریه وجود دارد وپشت پرده خبر بیروزى هاى ارتش سوریه نیروهاى ایران قرار دارند. ”

این سخنان بلافاصله از سوى رمضان شریف مسئول روابط عمومى سپاه پاسداران تکذیب شد. شریف تاکید کرد که “ایران هیچ گونه گردان سازمانى در سوریه نداشته و تنها براى انتقال تجارب دفاعى خود به مدافعان این کشور، حضور مستشارى دارند. ”

سرلشگر محمد على جعفرى فرمانده سپاه پاسداران نیز آذر ماه گذشته (۹۲) در نشستى در دانشگاه امام صادق تهران درباره حضور نظامی ایران در سوریه گفت: “سوریه در صف مقاومت است و فقط اعزام نیروى سازماندهى شده نظامى مانده است. چرا که قبلا اعلام کردیم نیروى متخصص براى انتقال تجربه و آموزش به عنوان مستشار به سوریه فرستاده ایم و این اقدام ما نیز علنى است. سرلشکرجعفرى افزوده است که این کار با درخواست دولت سوریه و در قالب کمک به یک نظام رسمى و قانونى انجام مى شود.”

کمی پیش از آن سرلشگر رحیم صفوى فرمانده سابق سپاه پاسداران و دستیار مشاور عالى فرمانده کل قوا ایران درمهر سال جاری (۹۲) و در گفت و گو با خبر گزارى فارس گفته بود: “در طول ٨ سال دفاع مقدس تنها کشور عربى که از ایران حمایت سیاسى کرد دولت سوریه و حافظ اسد (رییس جمهور پیشین سوریه) بود و از آنجا که سوریه پل ارتباطى ایران با حزب الله لبنان است لذا کمک به سوریه و لبنان ، راهبرد سیاست دفاعى ایران است.”

البته سایت های خبری و تحلیلی غیر رسمی و طرفدار حکومت در ایران طی سال ۱۳۹۲ بارها از وجود گردان هایی رزمی تحت عنوان گردان های ذوالفقار و ابوالفضل وبا حضور شیعیان عراقی، لبنانی و ایرانی خبر دادند و حتی برخی از این سایت ها از کشته شدن شماری از رزمندگان داوطلب ایرانی خبر دادند که در یگان های موسوم به “مدافعان حرم حضرت زینب” و در نبرد با مخالفان حکومت سوریه کشته شده بودند.

حمایت مالى و اقتصادى ایران از اسد

نوع دیگری از حمایت ایران از حکومت سوریه، حمایت های مالی و اقتصادی بوده که دولت ایران هرگز آن را رد نکرده است، اگر چه در مورد جزییات این کمک ها معمولا به تفصیل و با جزییات سخن گفته نمی شود.

در اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۲ رییس بانک مرکزی سوریه طی سخنانی در نشست روسای بانک های این کشور اعلام کرد که دولت دمشق چشم انتظار دریافت کمک های مالی بیشتر از متحدانش به ویژه ایران و روسیه است. رویترز در اوایل سال ۹۲ به نقل از این مقام سوری گزارش داده که ایران برای کمک به سوریه یک خط اعتباری یک میلیارد دلاری اختصاص داده و بیش از نیمی از این مبلغ در آن زمان دریافت وبه مصرف رسیده است.

این در حالی است که خبرگزاری های بین المللی پیش از این گزارش داده بودند که ایران در سال ۱۳۹۱ نیز بیش از پنج میلیارد و هشتصد میلیون دلار به حکومت سوریه کمک کرده است و وزارت خارجه بریتانیا طی گزارشی این موضوع را تایید کرده بود .علاوه بر این ایران برای خرید روزانه ۱۵۰ هزار بشکه نفت از سوریه اعلام آمادگی کرده بود و تهران تایید کرده که محموله های هوایی متعددی را تحت عنوان کمک های بشر دوستانه به سوریه اعزام کرده که تقریبا تمامی آنها در مناطق تحت کنترل حکومت سوریه توزیع شده اند.

حمایت های دیپلماتیک تهران از دمشق

بعد دیگر حمایت های ایران از حکومت بشار اسد حمایت های دیپلماتیک بوده است. در حالی که مخالفان حکومت سوریه خواستار استعفای بشار اسد، تشکیل دولت انتقالی و سپس برگزاری انتخابات هستند، طرح ایران برای پایان دادن به بحران سوریه برپایه مذاکره مخالفان با حکومت کنونی سوریه، تشکیل دولت انتقالی بدون سخن گفتن از استعفای بشار اسد و سپس برگزاری انتخابات است که تقریبا معنای آن حفظ دولت کنونی، پیوستن بخشی از مخالفان به دولت و سپس برگزاری انتخاباتی است که بشار اسد نیز می تواند نامزد آن باشد.

ایران همچنین در کنار کنفرانس دوستان سوریه که با حمایت آمریکا، فرانسه و برخی کشورهای عربی برگزار می شود، اجلاس مشابهی را با عنوان دوستان سوریه پی گیری کرده و آن گونه که حسین امیر عبداللهیان معاون امور عربی وزارت خارجه ایران می گوید قرار است به زودی دور دیگری از این اجلاس برگزار شود.

مقامات پارلمانی ایران تاکید کرده اند که این اجلاس قرار است با حضور روسای کمیسیون های سیاست خارجی مجالس ایران ، الجزایر، عراق ، سوریه ، لبنان و روسیه روزچهارشنبه بیستم اسفند برگزار شود.

ایران همچنین در چارچوب لابی و رایزنی با روسیه دیگر متحد سوریه تلاش کرده و می کند که موقعیت بین المللی حکومت بشار اسد را تقویت کند . محوراین تلاش ها در سطح کارشناسی حسین امیر عبد اللهیان معاون امور عربی وزارت خارجه ایران است که علی رغم کنار رفتن محمود احمدی نژاد ریاست جمهوری پیشین و روی کار آمدن دولت حسن روحانی و تغییر وزیر و بسیاری از معاونان وزارت خارجه، همچنان در سمت خود باقی مانده و بخش دیپلماتیک تحرکات ایران در قبال بحران سوریه را پی گیری می کند.

نگرش هاى منفى به نقش ایران در سوریه

در کنار مخالفان حکومت سوریه که ایران را به حضور نظامی در نبرد های سوریه و در حمایت از بشار اسد حمایت می کنند، آمریکا همراه با شماری از دولت های غربی و عربی نیز همین دیدگاه را دارد. به همین دلیل یکى از دلایل عدم دعوت ایران به کنفرانس ژنو ٢ که بهمن ماه درسوییس برگزار شد، مخالفت آمریکا با حضور ایران در این اجلاس بود.آمریکا معتقد بود ایران به صورت علنى از توافقنامه ژنو یک و تشکیل دولت انتقالی حمایت نکرده است. توافقنامه اى که بر اساس آن بشار اسد باید از قدرت کناره گیرى کند و یک دولت انتقالى در سوریه تشکیل شود.

عربستان سعودى نیز با حضور ایران در کنفرانس صلح سوریه مخالف بود. جان کرى وزیر خارجه آمریکا و سعود الفیصل وزیر خارجه عربستان سعودى آبان ماه گذشته و پیش از برگزارى کنفرانس ژنو ٢ نگرانى خود از حضور ایران در این اجلاس را ابراز کرده بودند. وزیر خارجه عربستان سعودى در کنفرانس مشترکى با جان کرى در ریاض از ایران خواسته بود تا نیروهاى خود را از سوریه خارج کند زیرا وى حضور این نیروها را برخلاف حسن همجوارى دانسته بود، اگر چه جمهورى اسلامى ایران همواره اعلام کرده که در سوریه حضور نظامى ندارد.

نگاه سازمان ملل به نقش ایران در بحران سوریه

به رغم مواضع متفاوت و متضاد حکومت ایران با دولت های مخالف حکومت بشار اسد، سازمان ملل متحد همواره بر اهمیت حضور ایران براى حل بحران سوریه تاکید کرده است. نماد این موضوع کنفرانس ژنو ۲ است. تا چند روز مانده به برگزارى کنفرانس ژنو ٢، بان کى مون دبیر کل سازمان ملل متحد ابراز امیدوارى کرده بود که ایران بتواند راهى براى خروج از بحران در سوریه پیدا کند و حتی از ایران نیز دعوت کرده بود. ایران نیز اعلام کرده بود اگر بدون هیچ پیش شرطی به این کنفرانس دعوت شود، در آن شرکت خواهد کرد، اما در نهایت به علت مخالفت آمریکا، دعوت از ایران براى حضور در این کنفرانس پس گرفته شد.

با این وجود کوفی عنان و اخضر ابراهیمى نماینده های سابق و کنونی سازمان ملل و اتحادیه عرب در امور سوریه از جمله کسانى هستند که بر ضرورت نقش ایران برای پایان یافتن جنگ سوریه تاکید کرده و می کنند. اخضر ابراهیمی اخیرا در برلین دعوت نکردن از ایران برای شرکت در کنفرانس ژنو ٢ را اشتباهی بزرگ دانسته و گفته است برای حل این بحران همه طرف ها باید در گفت و گو ها شرکت کنند.

کوفی عنان دبیرکل سابق سازمان ملل و نماینده سابق این سازمان در امور سوریه نیز اوایل هفته جارى در گفت‌وگو با روزنامه اتریشی “دی‌پرسه”، با تأکید بر حل بحران سوریه از طریق راهکار دیپلماتیک و مذاکره خاطرنشان کرد که ایران باید بخشی از این راه‌حل باشد.عمرو موسى دبیر کل پیشین اتحادیه عرب نیز در مصاحبه اى با روزنامه لبنانى السفیر تاکید کرده که براى پایان بخشیدن به بحران سوریه همکاری ایران ، مصر و عربستان ضرورى است.

چشم انداز نقش آینده ایران دربحران سوریه

تجارب چهار سال گذشته نشان می دهد حکومت ایران در حمایت از بقای بشار اسد جدی است. ایران حذف بشار اسد را به معنای سقوط دولت کنونی سوریه و روی کار آمدن قدرتی می داند که نگاه مثبتی به ایران نخواهد داشت. برداشت مقامات ایرانی این است که موقعیت نظامی بشار اسد نسبت به سال های گذشته بهتر و نیرومند تر شده است.

نتیجه چنین وضعیتی می تواند اعتنای کمتر ایران، سوریه و روسیه به مذاکرات با مخالفان حکومت دمشق باشد. در چنین شرایطی و در حالی که به نظر می رسد سقوط بشار اسد از دسترس مخالفان دورتر شده باشد، نشانه ای وجود ندارد که ایران در سال ۱۳۹۳ قصد داشته باشد از حمایت های سیاسی، اقتصادی و نظامی خود از حکومت سوریه و شخص بشار اسد بکاهد.