راجح الخوری
نویسنده لبنانی
البته گل های ایران کمتر از آن هستند که بتوانند عربستان سعودی را بهاری کنند. ایران پا را فراتر از حد گذاشت و حدودی برای مداخله جویی ها و اقدامات تخریبی خود قائل نیست. با این اوصاف ایران چطور می تواند به داشتن روابط عادی با عربستان سعودی فکر کند؟
رژیم حاکم در ایران، این روزها مرتب در این باره علنی یا تلویحی صحبت می کند. دلایل آن هم کاملا روشن است. ایران در این شرایط سرنوشت ساز و تحولات منطقه ای پرشتاب برای خود حتما حساب و کتاب هایی دارد!
واکنش عادل الجبیر وزیر امور خارجه عربستان سعودی به این حرف و حدیث های ایران خیلی روشن و قاطعانه بود. او اظهارات محمد جواد ظریف وزیر خارجه ایران درباره روابط نزدیک با عربستان سعودی را مضحک خوانده و گفت اگر تهران به بهبود روابط با عربستان سعودی تمایل دارد باید دست از اقدامات تروریستی و مداخله جویی بردارد. الجبیر خاطر نشان کرد که چندین نفر از سران «القاعده» که اینک در ایران هستند دستور بمبگذاری و حمله در عربستان سعودی را صادر کردند. او یادآور شد ریاض معتقد است که ایران در گفت و گو و همکاری دیپلماتیک جدی نیست چرا که این کشور همچنان از طریق «حزب الله» و حملات تروریستی به اقدامات بی ثبات کننده در منطقه می پردازد.
در این راستا، ایران آشکارا در چند روز اخیر سعی می کرد تا با تماس دیپلماتیک درباره حج این گونه القا کند که دو طرف آماده عادی سازی روابط سیاسی هستند. به همین خاطر هم الجبیر عمدا این جمله را عنوان کرد که: اظهارات ظریف درباره نزدیکی بین دو کشور مضحک است.
ظریف در ۲۲ اوت ضمن اشاره تلویحی عمدی به امکان برقراری روابط خوب بین دو کشور از تبادل دیپلمات بین طرفین به زودی خبر داد و افزود برای بازدید از سفارتخانه ها و کنسولگری ها ویزا صادر شده است.
این اظهارات زنجیره وار جای تعجب دارد. چندی پیش عکس دست دادن ظریف و الجبیر در حاشیه نشست سازمان کشورهای همکاری های اسلامی در استانبول در رسانه های ایران منتشر شد. رسانه های ایرانی عمدا تلاش کردند تا این گونه القا کنند که عربستان سعودی به داشتن روابط عادی با ایران خیلی اشتیاق دارد و این ظریف بوده که اول دستش را برای دست دادن دراز کرده! البته این حرف خلاف واقع است.
علی قاضی عسکر نماینده علی خامنه ای در امور حج و زیارت ضمن تشکر از عربستان سعودی به خاطر برخورد مناسب با زائران ایرانی گفت «رهبری همواره بر گسترش همکاری بین ایران و کشورهای همسایه تاکید می کند و دولت در همین مسیر حرکت می کند.» اما پیش از صحبت های قاضی عسکر تهران تحرکات عربستان را همواره زیر نظر داشته و کوشیده تا این گونه القا کند که این ریاض است که مشتاقانه به دنبال عادی سازی روابط با تهران است.
همزمان با سفر عبادی به ریاض، تهران دست به کار شد و عمدا خبری به نقل از قاسم اعرجی وزیر کشور عراق منتشر کرد که در آن اعرجی مدعی شده عربستان سعودی از عبادی خواسته بین تهران و ریاض میانجی گری کند. اما ریاض این خبر را کاملا تکذیب کرد. یک مقام مسئول عربستان سعودی گفت که این کشور به موضع ثابت خود پایبند بوده و هر گونه نزدیکی با رژیم ایران را رد می کند چرا که حاکمیت در ایران به گسترش تروریسم و تندروی در منطقه و جهان و دخالت در امور کشورهای دیگر می پردازد.
از این اظهارات ایرانی چنین برمی آید که ایران با نقاط عطف عمیق سیاسی در ارتباط با تحولات پرشتاب منطقه ای روبرو است. فضای خشم و نارضایتی رو به گسترش گروه های عمده در عراق و سوریه از سلطه گری روز افزون ایران می کاهد. نشانه های معامله ای بین روسیه و آمریکا در سوریه به چشم می خورد. این معامله در حوزه سیاسی آغاز شده و به یک معامله گازی از دیرالزور تا طرطوس ختم می شود. صرفنظر از درگیری سیاسی کنونی اما گزارش ها از چندین پروژه برای ساخت خط لوله مشترک بین واشنگتن و مسکو خبر می دهند. در یمن، در حالیکه نیروهای حمایت از دولت مشروع به سوی صنعا در حال پیشروی هستند اختلافات بین کودتاچیان متحد رژیم تهران و گروه رئیس جمهور مخلوع صالح شدت گرفته است.
اینگونه که پیداست ایران حس کرده که یک تحول عمیق و بنیادین در منطقه در راه است که همه حساب و کتاب هایش را به هم می ریزد. به اینها باید چشم انداز سوریه از دیدگاه ولادیمیر پوتین را هم افزود. پوتین چند روز پیش نه تنها از بازگشت نیروهای دولتی سوریه به منطقه دیر الزور تعریف و تمجید کرد بلکه او «ابراز امیدواری کرد که متحدان روسیه عملیات نظامی خود علیه (داعش) در رقه را تکمیل کنند».
در این میان تکلیف (متحدان روسیه) یعنی آمریکایی ها هم مشخص است. نیروهای آمریکایی در مناطق گسترده از رقه تا تلعفر حضور دارند. پوتین معتقد است که بعد از شکست «داعش» نوبت تثبیت آتش بس و گسترش مناطق کم تنش و آغاز فرآیند سیاسی است. البته همه این برنامه ها در حساب و کتاب ها و شرط بندی های تهران جایی ندارد. برای همین ایران حس می کند که عراق در حال خارج شدن از مشتش است و کار سوریه سرانجام به فدرالیسم خواهد رسید که آن هم از تسلط مطلق ایران خارج خواهد شد!
در بحبوحه دغدغه های روز افزون ایران حکایت اتوبوس «داعشی ها» بروز کرد. این اتوبوس جرود لبنان را به مقصد دیرالزور ترک کرد. اما آمریکایی ها به این آن حمله کردند و اتوبوس در بیابان سوریه سرگردان شد. البته این یک درس میدانی و اخطار نظامی به ایران هم بود مبنی بر اینکه شاید کار کاروان های اسلحه ای که ایرانی ها تصور می کنند که خیلی راحت از طریق عراق و سوریه به لبنان می رسد به محاصره و سرگردانی در بیابان سوریه بکشد.
چندی پیش علی سیستانی از دیدار با محمود شاهرودی رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام و محسن رضایی دبیر این مجمع خودداری کرد. این دو مقام ایرانی از سوی علی خامنه ای مامور بودند تا برای حل اختلافات شیعیان با یکدیگر و آرام کردن تنش بین حیدر عبادی و نوری مالکی تلاش کنند. حیدر عبادی چنانکه در سفر به ریاض اعلام کرد خواهان بهبود روابط با کشورهای عربی و احیای نقش عراق به عنوان یک کشور عربی است. نوری مالکی اما یکی از مردان وابسته به رژیم تهران در عراق است. نوری مالکی توسط نیروهای سیاسی معتبر از جمله مقتدی صدر و عمار حکیم کنار گذاشته شده است.
سیاسی ضمن خودداری از دیدار با دو مسئول اعزامی از سوی خامنه ای گفت که او نمی خواهد در اقدامات عبادی برای انجام اصلاحات و مبارزه با فساد و بهبود روابط با کشورهای عربی همسایه کارشکنی کند. معنای این حرف این است که سیستانی به طور ضمنی تهران را به فساد و جلوگیری از اصلاحات و بهبود روابط عراق و همسایگان عربش متهم می کند. ناظران می گویند عدم دیدار مراجع تقلید و مقام های ارشد عراق با مسئولان ایرانی نشانه این است که بساط ایران در عراق در حال جمع شدن است!
اظهارات محمد جواد ظریف به دنبال همه این تحولات و شرایط عینی عنوان شده است. اما این اقدام ظریف که مهارت ویژه در دیپلماسی لبخند دارد تلاش تکراری برای القای عادی سازی روابط و نه مصالحه است. با این حال اما ایران عمدا در اظهارات خود چنین القا می کند که گویی این عربستان سعودی است که به دنبال نزدیکی و ایجاد روابط عادی با تهران است. و این واقعا جای شگفتی دارد!
دقیقا به همین خاطر یود که وقتی ظریف دم از نزدیکی و بهبود روابط زد واکنش الجبیر فوری اتفاق بود. او گفت: ایران در این مسیر جدی نیست و این حرف ها مضحک است. اگر ایران به دنبال بهبود روابط است باید به اقدامات تروریستی و مداخله جویی پایان دهد!
