عثمان میرغنی

 

مقام های بغداد و اقلیم کردستان حاضر به شنیدن طرف مقابل درباره همه پرسی استقلال و نتایج آن نیستند. در این شرایط، طرفین به سوی درگیری حتمی سوق پیدا می کنند. دو طرف بر دیدگاه های خود پافشاری می کنند و جنگ لفظی و حمله متقابل هم به اوج خود رسیده است. بنابراین می توان گفت دو گروه با شتاب هر چه بیشتر در مسیر رویارویی حرکت می کنند. مسلما هیچ فرد عاقلی از وقوع این درگیری استقبال نمی کند. حالا درست است که کردها مدام تکرار می کنند که برگزاری این همه پرسی به معنی این نیست که کردستان فردای رفراندوم از عراق جدا می شود و اینکه هدف از آن توانمند سازی حکومت اقلیم کردستان برای مذاکره با بغداد است اما در واقع مسئولان کردستان بدین وسیله در پی آرام کردن واکنش های خشمناک و مخالفان همه پرسی هستند. به هر حال به نظر می رسد که این صحبت ها نتوانسته از عصبانیت دولت عراق یا مخالفت های کشورهای همسایه مثل ترکیه و ایران و سوریه بکاهد یا پیام اطمینان بخشی به قدرت های جهانی بدهد و نگرانی های آنان را درباره احتمال بروز یک درگیری خونین رفع کند. این درگیری می تواند عملیات مبارزه با‌ «داعش» را با چالش مواجه سازد. همه می دانیم که  تنها برگزاری این همه پرسی واقعیت تازه ای را ایجاد می کند که دامنه پیامدهای آن از مساله روابط بین کردستان و بغداد فراتر رفته و کل منطقه و کشورهای همسایه مخالف برپایی کشور مستقل کردستان را درگیر می کند. کشورهای همسایه مثل ترکیه و ایران به شدت از پیامدهای همه پرسی کردستان بر اوضاع داخلی خود و تاثیر آن بر اقلیت کردها در این کشورها واهمه دارند.

سوالی که ذهن عده بسیاری را مشغول کرده این است که چرا حکومت اقلیم کردستان، حالا دست به برگزاری این همه پرسی زده؟ آنهم در شرایطی که دولت عراق و ترکیه و ایران و سوریه مدام اظهارات خصمانه ای علیه اقلیم کردستان عنوان می کنند و جوامع بین المللی هم خواستار به تعویق انداختن آن شده بودند؟

 

آنگونه که پیداست دولت اقلیم کردستان معتقد است که برگزاری همه پرسی به ریسکش می ارزد چرا که فرصتی که بر اثر اوضاع کنونی در عراق به وجود آمده امکان برگزاری این همه پرسی را فراهم کرده و شاید این فرصت دیگر هرگز تکرار نشود. مقام های اقلیم کردستان بر این باورند که دولت عراق صرفنظر از این همه تنش و جدال لفظی سرانجام رویکرد گفت و گو را در پیش خواهد گرفت و در مسیر رویارویی نظامی قرار نمی گیرد. چرا که درگیری نظامی برای کلیه طرف ها پرهزینه خواهد بود. مساله اینجاست که دولت عراق در معرض فشارهای داخلی و خارجی قرار داشته و دلایلی برای مخالف با رفراندوم و نتایج آن دارد. این بدین معناست که مرحله پیش رو بسیار دشوار خواهد بود و معلوم نیست که سیر تحولات به کدام سمت حرکت خواهد کرد.

پارلمان عراق طی قانونی حیدر عبادی نخست وزیر را مکلف به استقرار نیرو در مناطقی نمود که بعد از حمله آمریکا در سال ۲۰۰۳ در کنترل نیروهای کرد هستند. این حرف به این معنا است که نیروهای عراقی باید در مناطق مورد مناقشه از جمله کرکوک که کردها از آن به عنوان «قدس کردستان» یاد می کنند مستقر شوند. عده بسیاری از تحلیلگران این مناطق را به یک انبار باروت در آستانه انفجار تشبیه می کنند. در ارتباط با اقدامات تنش زا، دولت عراق به اقلیم کردستان سه روز مهلت داد تا کنترل فرودگاه های این منطقه را به بغداد تحویل دهد. این در حالیست که ایران مرز هوایی خود را با اقلیم کردستان بست.

ترکیه از طرف دیگر ضمن اعلام مخالفت با این رفراندوم رویکرد سخت گیرانه تری درپیش گرفته و گفته با اتخا‍ذ اقدامات سیاسی و اقتصادی و امنیتی علیه اقلیم کردستان به سمت محاصره آن حرکت خواهد کرد. ترکیه تهدید کرد صادرات نفت اقلیم کردستان را متوقف می کند. رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه ضمن اشاره به اقدام نظامی برای دفاع از ترکمن ها گفت تمامی گزینه ها از جمله گزینه نظامی در خصوص اقلیم کردستان مطرح است. این همه سخت گیری ترکیه در خصوص همه پرسی کردستان حاکی از نگرانی شدید این کشور از پیامدهای برگزاری رفراندوم بر کردهای ترکیه است. ترکیه بزرگ ترین جمعیت کرد منطقه را دارد. گروه های مسلح کرد در ترکیه چندین دهه است که به مواجهه و درگیری شدید با دولت ترکیه می پردازند.


با این وصف که سطح تنش تا این حد بالا رفته به مصلحت کردها است که با مهار تنش و اجتناب از بروز بک درگیری نظامی پرهزینه به آرام کردن اوضاع بپردازند. به نظر من، راهکار مناسب در این شرایط همان عدم به رسمیت شناختن نتایج همه پرسی و انجام گفت و گوهای جدی با دولت عراق درباره آینده کشور و توافق بر سر گام های بعدی است. اما چنانچه کردها در مسیر استقلال حرکت کنند می توانند نمونه های مشابه استقلال طلبی فراوانی را مد نظر بگیرند. برخی مدل های استقلال مثل چکسلواکی یا حتی سودان از طریق تفاهم صورت گرفته است. اما در نمونه های دیگری مثل یوگسلاوی کار به جنگ خونین کشید. البته مدل دوم برای همه عراقی ها پر هزینه خواهد بود. فرآیند استقلال طلبی کردها پیچیده تر و پرهزینه تر از بقیه خواهد بود. اقلیم کردستان از هر سو با کشورهایی احاطه شده که می توانند رویای کردها را برباد داده یا دست کم دست یابی به آن را برای سالیان دراز متوقف کنند.
گرچه افزایش تنش با اقلیم کردستان از جانب کشورهای همسایه با مواضع دولت عراق همسویی دارد اما بی تردید اقدام نظامی از طرف کشورهای خارجی در اقلیم به مصلحت عراق نیست. چرا که در این شرایط، کل عراق بازنده بزرگ خواهد بود. بنابراین، گفت و گو برای حل اختلافات و تدوین نقشه راه آینده تنها راهکار عقلانی در این شرایط به نظر می رسد. کردها حقوقی و خواسته هایی دارند که نباید نادیده گرفته شوند. اصلا اگر دولت های پیاپی که بعد از ۲۰۰۳ به قدرت رسیدند به تعهدات خود و قانون اساسی پایبند بودند و ضمن رعایت حقوق همه گروه ها برای تشکیل دولتی دموکراتیک و تکثرگرا می کوشیدند و به اصل برابری بین همه فرقه ها پایبند بودند کار به اینجا نمی کشید.

چنانچه کلیه طرف ها به لجبازی و تنش زایی ادامه دهند رفراندوم استقلال کردستان بلای جان مردم شود چرا که در این شرایط ، اوضاع دیر یا زود به سمت درگیری نظامی سوق پیدا خواهد کرد. از طرفی، چنانچه رفتار غالب بر مبنای خردورزی شکل بگیرد و همه گروه ها به این نتیجه برسند که باید همه فرمول های احتمالی از جمله سیستم حکومتی فدرال برای رسیدن به راه حل مورد توجه قرار بگیرد در این صورت رفراندوم استقلال کردستان به برون رفتی برای اوضاع کنونی عراق خواهد بود.