طرح روی جلد کامیابی ها و ناکامی های توسعه در ایران (برای دیدن عکس در سایز بزرگتر روی آن کلیک کنید)

عنوان کتاب: کامیابی ها و ناکامی های توسعه در ایران
تالیف: حسن واعظی
انتشارات هرمس، تهران، ۱۳۹۳

درباره توسعه در ایران مطالب و تحلیلهای مختلفی از سوی کارشناسان ارائه شده است. اما اغلب تحلیلها ناظر به موضوعات سیاسی و جامعه شناختی هستند و کمتر به آمار و ارقام استناد می شود. شاید یکی از دلایل اینکه محققان به آمار و ارقام استناد می کنند این باشد که آمار را به راحتی و سهولت نمی توان به دست آورد و سازمانها و نهادهای اقتصادی آمار را در اختیار محققان قرار نمی دهند.

در کتابی که اخیرا منتشر شده آمارهای متنوعی از سوی نهادها و سازمانهای اقتصادی در دسترس مخاطبان قرار گرفته که می تواند مورد نظر و توجه قرار گیرد. در این کتاب آمارهایی از امور بانکی، تولید برق، هزینه های بیمه، تولید و صادرات و واردات گندم، توسعه تلفن همراه، سیاست خارجی و … منتشر شده است.

کتاب «کامیابی ها و ناکامی های توسعه در ایران، نقش دولتهای پنجم تا یازدهم در توسعه سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور سالهای ۱۳۶۸ تا ۱۳۹۲» تالیف حسن واعظی به بررسی وضعیت و شاخصهای اقتصادی در ایران می پردازد.

این کتاب حاصل سه سال پژوهش کارشناسانه مبتنی بر آمار و اطلاعات مراجع رسمی و علمی در ایران است که برای تهیه و تدوین آن بیش از پنجاه سالنامه منتشر شده توسط مرکز آمار ایران از سال ۱۳۴۰ تا ۱۳۹۰ و نزدیک به شصت و پنج گزارش فصلی، نوبه ای و سالانه بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و نزدیک به ۱۷۵ تحقیق و گزارش مفصل موضوعی تهیه شده توسط وزارتخانه ها، مراکز پژوهشی قوای سه گانه و دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام، به عنوان مستندات سیاستهای کلی، پژوهشهای مرکز تحقیقات استراتژیک و نزدیک به ۵۰۰ پایان نامه و مقاله علمی دانشگاهی در موضوعات مختلف جمعا حدود ۲۱۲ هزار برگ همراه با بررسی گزارش ها و شاخصهای سالانه سازمانهای بین المللی مانند فائو، بهداشت جهانی، اوپک و یونسکو و غیره بوده است.

کتاب حاضر در پنج بخش تدوین شده است. بخش نخست به بحث نقش دولتهای پنجم تا یازدهم به عبارتی دولتهای هاشمی رفسنجانی، محمد خاتمی و احمدی نژاد در توسعه علمی و آموزشی و پژوهشی کشور اشاره دارد. در این بخش رشد سواد عمومی و رشد توسعه آموزش و پرورش و رشد و توعه آموزش عالی مورد بررسی قرار گرفته است.

بخش دوم به نقش دولتهای پنجم تا یازدهم در توسعه اقتصادی کشور می پردازد. در این بخش مولف با ارائه آمار فروش نفت و گاز آغاز می کند و می نویسد: «میزان کل درآمدهای حاصل از فروش نفت و گاز دوران دولتهای پنجم و ششم برابر با ۷/۱۴۱ میلیارد دلار و در دولتهای هفتم و هشتم ۲/۱۵۷ و در دولتهای نهم و دهم تا سال ۹۰ بالغ بر ۸/۵۳۱ میلیارد دلار بوده است. میانگین درآمد سالانه برای هر کدام از دولتها به ترتیب ۷/۱۷ و ۶/۱۹ و ۶/۸۸ میلیارد دلار است. به عبارتی دیگر دولت احمدی نژاد سالانه ۵ برابر دولت آقای هاشمی رفسنجانی و ۴ برابر دولت خاتمی از فروش نفت درآمد داشته است.

در این بخش سیاستهای کلی بخش اشتغال، تغییرات مقدار واردات کشور، تغییرات نرخ تورم، وضعیت امور بانکی، بررسی وضعیت نظام اداری و مدیریتی کشور، تحلیل وضعیت اقتصادی پس از اعمال تحریمها در سال ۹۰ تا ۹۲ و غیره بررسی شده است.

از نکات جالب توجه ای که در این بخش به آن اشاره می شود بررسی وضعیت اقتصادی پس از اعمال تحریمها در سالهای ۹۰ تا ۹۲ است. در این بخش هفت عنوان مهم معضلات اقتصادی کشور بعد از اعمال تحریمها بدان اشاره می شود که عبارتند از: تضعیفهای مکرر و بی منطق ارزش پول ملی که هر نوع برنامه ریزی برای تولید را ناممکن و یا غیر اقتصادی می سازد، فاصله طبقاتی را عمیق تر و بی ثباتی اقتصادی را تشدید می کند و بار بدهی های اقتصادی بر حسب پول ملی را به شدت افزایش می دهد. این اقدامات حتی بدون مشورت با مجلس و بدون در نظر گرفتن عواقب جدی آن برای اقتصاد کشور صورت گرفته و می گیرد. وجود فساد گسترده در دستگاه های اقتصادی و فقدان شفاف سازی در عملیات اقتصاد نظام پولی و بانکی نیز از دیگر معضلات ایران به شمار رفته است.

بخش سوم به نقش دولتهای پنجم تا یازدهم در توسعه زیرساختهای کشور می پردازد. در این بخش نیز آمارها و مستنداتی به بحث راه آهن، راه و ترابری، تولید آب برای نقاط شهری، تولید محسولات کشاورزی، تولید فولاد خام و غیره اشاره دارد.

بخش چهارم و پنجم نیز به نقش دولتهای پنجم تا یازدهم در توسعه اجتماعی و کاهش فاصله طبقاتی و سیاست خارجی و روابط بین الملل اشاره دارد. در انتهای کتاب نیز مستندات آماری مختلفی ارائه شده است.

از آن جایی که این کتاب اعداد و ارقام و اطلاعات آماری ارزشمندی را در اختیار خواننده می گذارد، باید آن را یک سند خوانی تاریخی در حوزه اقتصاد دانست. ویژگی مهم دیگر این کتاب اسلوب جمع آوری مطالب و تدوین و ترتیب فصلها و تهیه جدول های بی شماری است که به راحتی، به خواننده این امکان را می دهد تا عملکردهای سالهای قبل را مقایسه کند.

به عبارت دیگر خواننده کتاب می تواند با بررسی اطلاعات جدولهای کتاب، ماحصل رویکردها و دیدگاه ها و استراتژی های کلان دولتهای گوناگون را بررسی کند و سیاستهای داخلی و خارجی و درستی یا نادرستی محورها و اولویتهای دولتهای پیشین را در محک تجربه و تطبیق و مقایسه بسنجد.