مسقط، الشرق الاوسط – یوسف بن علوی بن عبدالله وزیر خارجه عمان، از سال ۱۹۸۲ در راس دستگاه دیپلماسی کشورش قرار داشته و تنها وزیر خارجه کشوری از «شورای همکاری خلیج» است که عضوی از خانواده سلطنتی نیست. مشهور است که علوی محرم اسرار و معتمد سلطان قابوس بن سعید است.

الشرق الاوسط با وزیر خارجه عمان در دفترش در مسقط دیدار کرد، در حالی که وی سرگرم ضبط قطعه ای برای یک مستند درباره ملک فهد بن عبدالعزیز آل سعود پادشاه درگذشته سعودی بود. این مصاحبه در شرایطی حساس صورت گرفت، هم در شرایط داخلی عمان و هم برای تمام منطقه.

سلطان قابوس چهارشنبه گذشته در پیامی تلویزیونی از آلمان به مناسبت روز ملی عمان، در سخنانی به شهروندان این کشور درباره وضعیت سلامتی اش اطمینان خاطر داد. وی گفت که بهبود قابل توجهی یافته است و افزود که در دوره آینده بیشتر تحت درمان قرار خواهد گرفت. حاکم عمان در چهار ماه گذشته در آلمان تحت معالجه بوده است.

مسقط همچنین میزبان دیدار نمایندگان ایران و کشورهای گروه ۱+۵ بر سر برنامه هسته ای جنجالی تهران است. و این در حالی است که ضرب الاجل ۲۴ نوامبر برای دستیابی توافق نهایی با گروه ۱+۵ تعیین شده و گفتگوهایی نیز پیش از این ضرب الاجل قرار است از سه شنبه ۱۱ نوامبر در مسقط صورت گیرد.

ورای اینها، «شورای همکاری خلیج» و از جمله عمان همچنین در چند دعوا درگیر هستند، که یکی از آنها ایجاد اتحادیه خلیج است، که مسقط آنرا به شدت رد کرده. در این میان هنوز معلوم نیست اجلاس سران خلیج که برای ماه دسامبر در دوحه پیش بینی شده در میان اختلاف دیپلماتیک بین عربستان سعودی، بحرین و امارات عربی متحده از یک سو و قطر از سوی دیگر، برگزار خواهد شد یا خیر.

روابط بین اعضای اعضای «شورای همکاری خلیج» درست از آن هنگام دچار تنش شد که عربستان سعودی، بحرین و امارات عربی متحده، سفیران خود را در ماه مارس با این ادعا که قطر در امور داخلی دیگر کشورهای شورای همکاری مداخله می کند، از دوحه فراخواندند.

کشورهای شورای همکاری خلیج همچنین دوحه را به عدم مراعات توافق ریاض متهم کرده اند، پیمانی امنیتی که سال گذشته توسط شورای همکاری خلیج تدوین شد. اگر چه نشانه هایی از نزدیکی بین قطر و دیگر اعضای شورای همکاری خلیج دیده شده اما عربستان سعودی، بحرین و امارات عربی متحده هنوز سفیران خود را به دوحه بازنگردانده اند.

یوسف بن علوی وزیر خارجه عمان در مصاحبه ای اختصاصی با الشرق الاوسط درباره جانشینی سلطان عمان، میزبانی مذاکرات هسته ای ایران و گروه ۱+۵ در مسقط و چند مساله دیگر مربوط به شورای همکاری خلیج سخن گفت.

الشرق الاوسط: پیش از هر چیز خدا را به خاطر بهبود وضعیت سلامتی سلطان که در مصاحبه اخیر اعلام شد شکر می کنیم. در عین حال وی گفت که در دوره آینده باز هم «بر اساس برنامه پزشکی»، تحت معالجه قرار می گیرد..در این باره چه می گویید؟

یوسف بن علوی: آنچه در مصاحبه سلطان گفته شد آنست که وی تحت برنامه پزشکی قرار می گیرد که توسط پزشکان معین می شود. هیچ کس دیگر بر این برنامه پزشکی کنترل ندارد.

به رغم اخبار خوب اخیر درباره سلامتی سلطان، نگرانی هایی در منطقه درباره دوران پس از سلطان قابوس، که خدا او را حفظ کند، وجود دارد. نظر شما چیست؟

چنین نگرانی هایی در عمان وجود ندارد. همه اطمینان دارند که همانطور که سلطان، این کشور را در شرایط امروز ساخت، متعهد هم هست که آینده اش را بر اساس همان معیارها حفظ کند. بدین ترتیب، قانون اساسی مصوب سال ۱۹۶۶، حاوی مفهوم جانشینی است.

دراین زمینه به ندرت خلاء وجود داشته است. تاریخ خاندان سلطنتی عمان به ۲۶۰ سال پیش یا بیشتر در این زمینه بازمی گردد.

در گذشته، روسای قبایل با شخصی که می خواست در راس قرار گیرد بیعت می کردند اما اکنون حکومت وجود دارد. پادشاهی عمان به صورت حکومتی بر اساس نهادها درآمده و ما باید به این نهادها رجوع کنیم.

بر اساس قانون اساسی، جانشین، یا در مدت سه روز بر اساس وصیت خود پادشاه و یا توافق خاندان سلطنتی تعیین می شود. درست است؟

خیر، این خاندان سلطنتی است که تصمیم می گیرد. جانشین لزوما توسط سلطان تعیین نمی شود. خاندان سلطنتی تصمیم می گیرد.

درباره نگرانی ها در زمینه خلاء قدرت در این مدت چطور؟

هیچ خلاءی وجود ندارد. همانطور که می دانید، عمانی ها همه عربند، ما بر اساس فرقه یا مذهب تفکیک نشده ایم. این بخشی از فرهنگ شهروندی ما است و این مبنایی است که بر اساس آن ساختار نهادها را ایجاد کرده ایم، یعنی همان مردم عمان.

اجازه دهید به پرونده هسته ای ایران بپردازیم و نقش عمان در میانجیگری میان تهران و گروه ۱+۵٫ شما دیداری را بین ایران، آمریکا و اتحادیه اروپا درباره برنامه هسته ای ایران میزبانی می کنید. آیا این دیدار به درخواست واشنگتن یا تهران در مسقط صورت گرفت و یا اینکه مسقط برای میزبانی این کنفرانس پیشقدم شد؟

توافقی بین همه طرف ها وجود دارد که این دیدار باید با حمایت عمان برگزار شود… و ما از این مساله استقبال کردیم.

بنابراین این اجماع بین غرب و ایران وجود دارد که عمان باید به عنوان میانجی در این مساله فعالیت کند؟

آنها توافق کردند که این دیدار باید در عمان برگزار شود.

در میان کشورهای خلیج، بیم از برنامه هسته ای ایران وجود دارد و اینکه تهران می تواند مثلا آنرا به برنامه تسلیحاتی اتمی تبدیل کند. آیا این توافق تضمین می کند که ایران به کشوری هسته ای بدل نخواهد شد؟

این اساس [این توافق] است. هدف همه این کارها اطمینان یافتن از این است که ایران به کشوری دارای سلاح هسته ای بدل نمی شود. ما عضوی از منطقه هستیم. خطر وجود دارد، اما با آن برخورد می شود.

وقتی با خطرات برخورد نشود، به فاجعه می انجامد. اما وقتی خطرات تنها بخشی از زندگی طبیعی و تحت کنترل است… این آن چیزی است که ما می خواهیم به آن دست یابیم.

باراک اوباما رییس جمهور آمریکا گفته است که «توافقی بد» با ایران را نخواهد پذیرفت. آیا انتخاب بین معامله ای «خوب» و توافق نکردن به طور کلی است؟

همه خواهان توافق «خوب» هستند، اما چطور می توان آنرا سنجید؟ همه می خواهند به توافق برسند حتی ایرانی ها. فناوری تسلیحات هسته ای دیگر در حال افول است. چرا؟ علت این نیست که این فناوری موثر یا نابودکننده نیست بلکه به این خاطر که کشورهای پیشرفته اکنون گزینه های دیگری در اختیار دارند.

این سلاحی بازدارنده است که تنها پس از تصمیم نابودی خود و دیگران قابل به کارگیری است. اما اکنون راه های کم هزینه تر و موثرتر بازدارندگی وجود دارد. به عنوان مثال، ما همه می دانیم که سلاح های میکروبی [به اندازه سلاح های هسته ای] خطرناک است و به هواپیماهای جنگی یا موشک هم نیاز ندارند. تنها در یک شب، تمامی یک منطقه بدون سکنه می شود.

آیا به این دلیل بود که عمان برنامه هسته ای اش را متوقف کرد؟

بله، ما برنامه هسته ای مان را لغو کردیم به رغم این مساله که فناوری هسته ای تضمین شده است و روش هایی برای به کارگیری ایمن آن وجود دارد. اما در عین حال، اشتباهات قابل رخ دادن است. و اگر اشتباهی رخ دهد، قابل اصلاح نیست. آن وقت فاجعه واقعی رخ می دهد. و اگر ما نیروی برق مورد نیاز باشد، آن وقت گزینه های بهتری در دسترس است.

کشورهای خلیج از این نگرانند که با این مساله مستقیما توسط گروه ۱+۵ و ایران، و بدون مشارکت کشورهای خلیج یا عربی تعامل می شود. دیدگاه عمان به عنوان یک طرف اصلی در این دیدارها چیست؟

ما طرف اصلی نیستیم. طرف های اصلی آنهایی هستند که سلاح هسته ای دارند. این مساله ای بین المللی است و شورای همکاری خلیج تصمیم خود را اتخاذ کرده. ما در این مساله مداخله نمی کنیم زیرا این مساله ای بین المللی است. ما نمی توانیم با ایران بر سر این مساله مذاکره کنیم، ما توان یا تجربه این کار را نداریم و همچنین سلاح هسته ای یا آزمایشگاه هسته ای هم نداریم. پس ما بر سر چه می توانیم مذاکره کنیم؟

اما ما از سوی دیگر تعاملاتی با دوستانمان دارند که آنها در اینجا [عمان] منافعی دارند و آنها ما را درک می کنند. یکی از عللی که آنها اصرار دارند که ایران سلاح هسته ای نداشته باشد منافع آنها در اینجا در عمان است. این معلوم نیست که آنها اجازه این کار را نمی دهند، و ایرانی ها از این مساله به خوبی آگاهی دارند.

عمان روابط بسیار خوبی با ایران دارد آن هم در شرایطی که روابط تهران با کشورهای شورای همکاری خلیج رو به وخامت است. مسقط چطور توانسته است این روابط را حفظ کند؟

ما باور داریم که این روابط [شورای همکاری خلیج – ایران] دچار تنش هایی است که علت آن اختلاف دیدگاه درباره مسائل منطقه ای است. هیچ کشوری نمی تواند در شرایط کنونی به آسانی از این مساله اجتناب کند. اما با بهره گیری از دیپلماسی در دوره های پر تنش می توان خود را حفط کرد، اگرچه همانطور که قبل از این گفتم خطراتی وجود دارد.

پس به نفع ما کشورهای خلیج نیست که علیه کشوری مانند ایران متحد شویم. چرا؟ زیرا این کار پیامدهای منفی شدیدی بر همه طرف ها خواهد داشت. بنابراین این تنوع در روابط [کشورهای خلیج] با ایران شاید به نفع هر دو طرف باشد.

ما معتقد نیستیم که به هیچ شکلی از مناقشه نیاز داریم، ما در روابط خارجی به گفتگو معتقدیم. هنگامی که اختلاف عقیده وجود دارد، گفتگو مورد نیاز است، و به این دلیل است که این گفتگو در جریان است.

با کمال احترام، موارد اختلاف عقیده بین کشورهای خلیج و ایران بر سر مداخله فزاینده تهران در بحرین، یمن، سوریه و عراق تنها یک مورد نیست. این مساله بسیار فراتر از یک اختلاف دیدگاه است.

این مداخله، امروز واضح و عادی شده و دیگر تحت مدیریت قوانین بین المللی قرار نمی گیرد. مساله چگونگی تعامل با آنست. ما باید بتوانیم با همه اشکال مداخله برخورد کنیم، اما هیچ کس نمی تواند بیاید و بگوید که این کار برای شما ممنوع است و دیگران اجازه آنرا دارند… یا اینکه برای این طرف، مداخله قابل پذیرش است اما نه برای شما.

درباره نگرانی ها از اینکه توافق بین ایران و گروه ۱+۵ به ایران نقش بیشتری در منطقه، به زیان کشورهای خلیج، می دهد، چطور؟

آیا ایران همین الان نقش ندارد؟

اما این توافق مشروعیت بین المللی برای این نقش ایجاد می کند.

در هر صورت ایران نقش دارد و این نقش از دیدگاه کشورهای خلیج منفی است. اما کشوری با ۹۰ میلیون جمعیت است که در ساحل خلیج قرار دارد… پس چطور نمی تواند نقش داشته باشد؟

و اگر این نقش با زیان کشورهای خلیج صورت گیرد چطور؟

اگر ما بتوانیم مطالعه ای انجام دهیم تا ببینیم این [توافق] به نفع چه کسی و به زیان چه کسی است، من تصور می کنم این بیشتر به نفع ما [عرب های خلیج] خواهد بود تا ایران. علت آنست که روابط ما با دنیا متفاوت است، به ویژه به خاطر موقعیت ما به عنوان صادرکننده اصلی نفت که به ما وزن بیشتری می دهد، و در این میان نباید زمانی را که ما در آن در زمینه توسعه از ایران سبقت گرفته ایم نادیده بگیریم که خود مزیتی برای ما است.

در این میان توان ما در مدیریت کشورهایمان که جمعیت نسبتا کمتری داریم نیز ما را نسبت به دیگر کشورها جلوتر قرار داده است…در حالی که ایران جمعیت زیادی دارد.

آیا عمان در میانجیگری میان ریاض و تهران نقشی ایفا می کند؟

ما هیچ نقش میانجیگری در این زمینه ایفا نمی کنیم. اختلافات میان پادشاهی عربستان سعودی و ایران برای هر دو طرف مشخص است، و آنها می توانند به تفاهم برسند و بنابراین این مساله نیازی به میانجیگری ندارد.

اختلافات دوجانبه بین دو کشور کمتر از ۲۰ یا ۳۰ درصد از مجموع اختلاف نظرهای آنها است، در حالی که دیگر اختلافات به منطقه مربوط می شود و نه روابط دوجانبه. توسعه روابط دوجانبه در تجارت می تواند به روابط نزدیک تر بیانجامد.

درباره مسائل منطقه ای، اختلافات بر سر عراق و سوریه بین عربستان سعودی و ایران روشن است. اختلافات درباره اخوان المسلمین نیز مشخص است؛ اما اینها اختلافات دیدگاه در زمینه های عقیدتی است و نه مادی.

آیا این بدان معنی است که کاهش شکاف میان عربستان سعودی و ایران دشوار است؟

نه، دشوار نیست، کار دشوار یافتن شاخصی برای این مساله است و ما البته باید بپذیریم که حل و فصل اختلافات دیدگاهی عقیدتی دشوار است.

اگر هیچ میانجیگری مستقیمی وجود ندارد، آیا عمان می تواند در ایجاد پل بر شکاف دیدگاهی ریاض و تهران نقشی ایفا کند؟

ما در صدد استقبال از پادشاهی [سعودی] در این جهت هستیم اما هر چیزی به موقعش. ما نمی خواهیم این کار را به خاطر شهرت و افتخار انجام دهیم، و در این باره زیاد در رسانه ها صحبت نمی کنیم، اما این باور وجود دارد که آینده این منطقه باید دربرگیرنده همسایگی خوب باشد و همسایگی خوب مستلزم مکانیزمی برای منافع است. تاکنون اختلافاتی بر سر مرزهای دریایی وجود داشته که به اکتشافات نفت و گاز مربوط می شده. این هم چیزی است که نباید فراموش کنیم.

آیا تصور می کنید در عربستان سعودی و ایران برای پیگیری این آشتی، پذیرش وجود دارد؟

البته، هیچ اختلالی به هر شکلی که باشد، در مساله تجمع آرا [بین عربستان سعودی و ایران] وجود نداشته است. این مساله ای است که شاید در دوره رییس جمهور احمدی نژاد از طرف ایران رخ داده باشد.

اما در هر صورت، مساله بی تمایلی نیست، بلکه مساله، دیدگاه ها و فلسفه های افراطی است.

عمان دیدگاهی به شدت مخالف اتحادیه خلیج دارد. آیا فکر می کنید که مخالفت مسقط با اتحادیه خلیج بیانگر علت اظهارات تند شما پیش از اجلاس سران کویت است؟

به بیان ساده، من در اجلاس امنیتی منطقه در منامه بودم. راستش را بخواهید، من نمی خواستم صحبت کنم اما برادر نزار مدنی، [وزیر مشاور در امور خارجه عربستان سعودی] در حال خواندن متنی از روی کاغذ بود که در آن مفصلا اشاره شده بود [به اتحادیه خلیج]. ما توافق کرده بودیم که مساله اتحادیه خلیج در خارج از چارچوب شورای همکاری خلیج مطرح نشود. بدین ترتیب او [مدنی] درباره مساله ای صحبت کرد که اصلا نباید آنرا مطرح می کرد.

این در حالی است که متن این بیانیه به شکلی نوشته شده بود که ما متوجه شدیم گویی عربستان سعودی ناراحتی خود را از بعضی مسائل در این زمینه ابراز می کند در حالی که به عقیده ما، مساله اتحادیه خلیج نمی بایست مطرح می شد. بنابراین من تصمیم گرفتم دیدگاه عمان را بدون ورود به دعوا توضیح دهم.

من خواستم دیدگاه طرف مقابل را هم مطرح کنم. اگر ما نظر نمی دادیم، معنایش آن بود که ما دیدگاه آقای مدنی موافقیم. در همان حال، ما نخواستیم وضعیتی ناخوشایند به وجود آوریم. من به سلطان قابوس گفتم که این اختلاف نظری در چارچوب شورای همکاری خلیج است و ما مخالف اتحادیه نیستیم، در حالی که مکانیزم تصمیم گیری در شورای همکاری به ما اجازه می دهد که به پروژه اتحادیه خلیج اعتراض کنیم و این فرصتی نیست که ما از آن بهره برده باشیم.

آنچه ما گفتیم آنست که ما با اتحادیه همکاری می کنیم زیرا ما بخشی از منطقه هستیم اما ما جزئی از آن اتحادیه نخواهیم بود.

وقتی شما گفتید که نسل کنونی در خلیج، واجد شرایط ایجاد یک اتحادیه خلیجی نیست، دولت های خلیج را متعجب کردید..

همین طور است. نسل کنونی صلاحیت این کار را ندارد. این نسلی است که به هیچ چیز دست نیافته است. در همین حال، تنها چیزی که مانع [این اتحادیه] است، دیوانسالاری است. در حالی که همه دولت ها، نخبگان [سیاسی]، روشنفکران و چهره های رسانه ای در حال پردازش تئوری و تفکر درباره اتحادیه خلیج هستند سوال اینست که: چه کسی از این اتحادیه نفع می برد؟

آنکه نفع می برد باید مردم باشند، اما آموزگار عمانی که برای درس دادن به یک کشور دیگر خلیج می رود از همین مزیت های شهروندان آن کشور بهره مند نمی شود. مهم ترین مساله، مرتبط کردن منافع مردم است و نه دولت ها.

معروف است که شما گفته اید عمان به اتحادیه خلیج نمی پیوندد، نه در سال ۲۰۱۰ و نه در سال ۲۱۰۰٫٫

اروپایی ها هدفی راهبردی داشتند که برای تحقق آن سخت کار کردند اما در نهایت با اتحادیه اروپا نتوانستند به آن برسند. چرا ما باید از آنها تقلید کنیم؟

شما گفتید که ایجاد همکاری نظامی بیشتر خلیج برای مقابله با تهدیدات فایده ای ندارد و به جای آن باید برای دفاع از منافعمان به غرب تکیه کنیم..

چون این واقعیت دارد.

تا چه هنگام کشورهای خلیج باید در این زمینه به غرب متکی باشند؟

تا هنگامی که ما طرز فکرمان را عوض کنیم و دیگر در مشکلاتی که نمی توانیم از پس آن بربیاییم مداخله نکنیم. اگر ما نمی توانیم به جنگ برویم به این علت که مهمات ما در یک هفته یا ده روز تمام می شود، پس نباید وارد جنگ شویم.

ما در آستانه اجلاس حیاتی کشورهای خلیج هستیم که قرار است در ماه دسامبر در قطر برگزار شود. به رغم بیانیه های مثبت، هیچ نشانه ای از آشتی بین عربستان سعودی، بحرین و امارات عربی متحده و قطر دیده نمی شود…

بحران تمام شده است، اما احساسات ممکن است همچنان پا بر جا باشد.

اما آیا بحران سیاسی تمام شده است؟

تمام شده است.

اما عربستان سعودی، بحرین و امارات عربی متحده هنوز سفیران خود را به قطر بازنگردانده اند..

اینها تنها احساسات است.. اما هنگامی که ما در سطح دولت ها می سنجیم، بحران در سطح اولیه وجود دارد، وقتی بحران حل می شود دیگر حل می شود، اما احساسات شما [در قبال بحران] باقی می ماند.

آیا تصور می کنید اجلاس سران در قطر برگزار خواهد شد؟

این اجلاس باید در قطر برگزار شود. به عنوان نهادی منطقه ای، ما باید این اجلاس را در زمان تعیین شده آن به رغم احساسات موجود برگزار کنیم. اختلافات عقیده را نمی توان بدون جلسه و گفتگو حل و فصل کرد.

جدای از احساسات، عملا بر زمین چه رخ داده است؟

بر روی زمین هیچ چیزی اتفاق نیافتاده.

پس روابط هنوز به وضعیت قبل بازنگشته؟

ما باید به آینده نگاه کنیم، نه گذشته.

قطر گفته است همه شرایط آشتی را ایجاد کرده در حالی که عربستان سعودی، بحرین و امارات عربی متحده خواستار اقدام عملی به جای حرف شده اند…

ما چیزی به غیر آنچه در رسانه ها نوشته شده نشنیده ایم. اما عمان، به عنوان یک دولت، منافع مادی دارد که باید به آن پایبند باشیم از جمله مثلا مساله گذرنامه ها [قطر به شهروندان بحرینی شهروندی عطا می کند]. برادران ما در بحرین در این زمینه ملاحظاتی داشته اند اما قطر در آن حدی که منامه درخواست کرده به این مساله پاسخ نداده.

در همین حال قطر تایید کرده که قانونی دارد که به این کشور اجازه نمی دهد سالانه به بیش از ۵۰ نفر از سراسر دنیا شهروندی بدهد. پس من فکر نمی کنم ارزش داشته باشد بین کشورهای ما بر سر مسائلی اینچنین دعوا باشد.

پس شما با موضع قطر موافقید؟

من موافقم زیرا ما باید گذشته را فراموش کنیم. این چیزی است که من صادقانه به همه طرف ها می گویم. اگر کسی اشتباه کند و احتمالا به خاطر آن متاسف باشد، مساله در آنجا مساله اخلاقیات است و موضع گیری درباره آن به عهده شما است. اما صدور حکم اعدام آن شخص [به خاطر آن اشتباه]؟ خوب، این مجاز نیست.