نمایی از ویدئویی که در آن ابوبکر شیکاو رهبر بوکوحرام درباره گروگان گیری اخیر صحبت می کند – خبرگزاری فرانسه
نام کشور ۱۷۰ میلیون نفری نیجریه در غرب آفریقا این روزها با به گروگان گیری بیش از دویست دختر دانش آموز در این کشور توسط گروه تندروی بوکوحرام گره خورده است، رخدادی که بازتاب و واکنش بین المللی را در پی داشته و بار دیگر موجب توجه به فعالیت های بعضی گروه های تندروی اسلامی به ویژه در آفریقا شده است.
“بوکو حرام” (Boko Haram) (به زبان هوسا به معنی تحصیل دانش و علم غربی حرام است) با نام رسمی (به عربی : جماعه أهل السنه للدعوه والجهاد، و به فارسی : جماعت اهل سنت برای دعوت و جهاد ) گروهی مسلح و تندرو اسلامی در کشور نیجریه است که خواستار تعطیلی تمامی مدارس نوین و تحمیل قانون شریعت بر تمامی ۳۶ ایالت نیجریه است.
قوانین شریعت اسلامی از سال ۲۰۰۰ میلادی در شمال نیجریه اجرا می‌شود ولی برخی از شورشیان خواهان اجرای قوانین اسلامی در سراسر نیجریه هستند. درگیری‌های مسلمانان تندرو با دولت نیجریه در ایالت‌های کانو، بورنو و یوبه در شمال نیجریه در ماه ژوئیه سال ۲۰۰۹ صدها کشته برجای گذاشت.
سبزرنگ: ایالت‌های نیجریه که هم‌اینک قانون اسلامی بر آن‌ها حاکم شده‌است – منبع ویکیپیدیا
از سال ۲۰۰۲ در شمال این کشور درگیری نظامی میان اسلام‌گرایانِ گروه بوکو حرام با نیروهای دولتی جریان داشته‌است. گروه بوکو حرام در سال ۲۰۰۲ توسط محمد یوسف در مایدوگوری بنیان‌گذاری شد و در سال ۲۰۰۴ به کاما در ایالت یوبه نقل مکان کرد. این گروه در آنجا پایگاهی به نام افغانستان بر پا کرده است.
محمد یوسف به شدت با دموکراسی، آموزش سکولار و دانش مخالف بود. او سلفی و به شدت تحت تاثیر نظرات ابن تیمیه بود. آرای ابن تیمیه مبنای نظریِ مکتب سلفی است. با کشته شدن وی در سال ۲۰۰۹، فرد دیگری به نام ابوبکر شیکاو رهبر این گروه شده است. این گروه تاکنون با حملات متعددی به بانکها و رستوران‌ها و فروشگاه‌های بزرگ دست به کشتارهای بی رحمانه ای زده است.
شرح عملیات تروریستی
این گروه تاکنون عملیات تروریستی بسیاری انجام داده است، ازجمله با حمله به روستای ایزگه در ایالت بورنو ۱۰۶ نفر، و در حمله به مناطقی در شمال شرق نیجریه بیش از ۷۵ نفر را به قتل رسانده است. همچنین افراد این گروه کل روستای ماینوک در حدود ۵۰ کیلومتری غرب شهر مایدوگوری را ویران کردند.
پیش از این عملیات نیز دو بمب در ناحیه ای پرجمعیت مایدوگوری منفجر کردند – شهری که بوکو حرام اغلب آنجا را هدف گرفته- که موجب کشته شدن شمار زیادی از مردم شد و در این میان بسیاری از کشته‌ها کودک بودند. شبه نظامیان بوکوحرام در ۱۶ اردیبهشت ۹۳ (۶ مه ۲۰۱۴) با حمله به روستای “گامبورو” در شمال شرق این کشور دست‌کم ۲۰۰ نفر از اهالی این روستا را به قتل رساندند و صدها خانه را به آتش کشیدند.
این گروه در آوریل ۲۰۱۴ اقدام به ربودن ۲۷۶ دختر دانش آموز از منطقه شبوک در ایالت بورنو کرد. این دختران ۱۶ تا ۱۸ ساله از یک مدرسه شبانه روزی در شمال شرقی نیجریه ربوده شدند. گفته می شود حدود ۵۰ تن از این دختران پس از ربوده شدن موفق به فرار شده اند. دو هفته پس از آن ابوبکر شیکاو رهبر این گروه تروریستی در یک نوار ویدیویی ضبط شده اعلام کرد این دانش آموزان را به عنوان برده معامله می‌کند.
ایالت هایی که مورد حمله بوکوحرام قرار گرفته است – منبع ویکیپیدیا
وی صراحتا اعلام کرد این دختران در بازار برده‌ها فروخته می‌شوند و یا با زور به ازدواج مردان درمی آیند. وی همچنین گفت که خودش با دو تن از این دختران که یکی ۱۲ ساله و دیگری ۹ ساله است، ازدواج می‌کند. وی دمکراسی و آموزش‌های غربی و تحصیل دختران را مورد حمله قرار داد و گفت این دانش آموزان را ربوده زیرا تحت آموزش های غربی قرار داشتند.
همچنین گزارش هایی منتشر شده که نشان می دهد برخی از این دختران با قیمتی حدود ۱۲ دلار در کشورهای همسایه در مرز چاد و در کامرون به فروش رسیده‌اند. در همان روز انتشار ویدئوی رهبر گروه، هشت دختر دیگر نیز در روستای وارابه در ایالت بورنو ربوده شدند، دختران ربوده شده بین ۱۲ تا ۱۵ سال داشتند.
مداخله کشورهای قدرتمند غربی
بازتاب عملیات تروریستی این گروه در اخبار جهانی و به ویژه ربودن دختران موجب شده است که دولت های آمریکا، انگلیس و فرانسه آمادگی خود را برای کمک به دولت نیجریه برای مقابله با این گروه اعلام کنند، و دولت نیجریه برای یافتن تروریست‌های بوکوحرام، بیش از هرچیز به اطلاعات سرویس‌های مخفی آمریکا امید بسته است.
دفتر ریاست جمهوری آمریکا اعلام کرده است که در سطح سیاسی و نظامی با این موضوع برخورد خواهد کرد، اما به هیچ عنوان نیروی نظامی به نیجریه نخواهد فرستاد و احتمالاً به ارتش نیجریه در عملیات نجات دختران ربوده شده کمک خواهد کرد. به نظر می رسد که مقابله با این گروه تروریستی به یکی از چالش های اصلی دولت نیجریه تبدیل شده است، و بدون کمک کشورهای قدرتمند غربی قادر به مهار و سرکوب این گروه نخواهد بود.
ریشه های فکری و پایگاه اجتماعی
کالبد شکافی ریشه های فکری شکل گیری بوکو حرام را باید در رخدادهای مرتبط با جهان اسلام، و به ویژه دوران جهاد در افغانستان و ظهور “طالبان” و در پی آن “القاعده” و شاخه های آن در آفریقا جستجو کرد. مسلمانان نیجریه که سنی و مالکی مذهب هستند، عموما مسلمانانی مسالمت جو و آرام به شمار می روند، اما رخدادهای جهانی از یک سو، و فقر مفرط در شمال نیجریه و اعمال تبعیض مادی و مذهبی از سوی دیگر توسط دولت حاکم موجب شده است که از میان این مسلمانان عده ای غالبا جوان، جذب تفکرات سلفی و جهادی شوند و به جنگ مسلحانه با دولت رو آورند.
اینکه این گروه توانسته است بیش از ده سال دوام آورد و عملیات پرشماری را انجام دهد حاکی از نوعی پایگاه اجتماعی برای این گروه در میان مسلمانان نیجریه است. به روشنی معلوم نیست که شمار نیروهای این گروه چه میزان است و از کجا و چه منابعی پشتیبانی مالی می شود و یا سلاح تهیه می کند، و آیا به دیگر شاخه های القاعده در آفریقا مرتبط است یا به استقلال عمل می کند.
از این رو مقابله با این گروه بدون پاسخ به این سئوالات بسیار دشوار می نماید، اما مهم تر از مقابله با این گروه توجه به زمینه ها و بستر اجتماعی ای است که برای این گروه پایگاه اجتماعی در شمال نیجریه فراهم آورده است و آن فقر مفرط و تبعیضی مادی و مذهبی است که سال هاست اکثریت جمعیت مسلمان نیجریه را به ویژه در مناطق شمالی این کشور رنج می دهد، و مسلما تا زمانی که دولت نیجریه برنامه ای برای از بین بردن این فقر مفرط و تبعیض نداشته باشد، بعید بنظر می رسد که با برخورد های نظامی و امنیتی حتی با کمک کشورهای قدرتمند غربی بتواند به مهار و سرکوب این گروه بیانجامد.
بدین ترتیب بهترین کمک کشورهای غربی به دولت نیجریه برای مقابله با این گروه می تواند مشاوره و همکاری برای ارائه و اجرای برنامه توسعه در این کشور برای فقر زدایی و رفع تبعیض مادی و مذهبی بین مسلمانان و دیگر ادیان و اقوام باشد.
