اخضر ابراهیمی – عکس از اسوشیتدپرس

اخضر ابراهیمی سه شنبه گذشته آخرین گزارشش را به شورای امنیت سازمان ملل متحد ارائه کرد و استعفایش را به دبیر کل سازمان ملل.

او ۱۸ ماه نماینده مشترک سازمان ملل (مهمترین سازمان بین المللی) و اتحادیه عرب (مهم ترین تشکل جهان عرب) برای هماهنگی در حل و فصل بحران سوریه بود . اخضر ابراهیمی که از به بن بست رسیدن تلاش های میانجی گرایانه خود برای پایان دادن به جنگ ۴۰ ماهه داخلی سوریه نا امید شده بود چندین بار استعفا داده بود و سازمان ملل و اتحادیه عرب نپذیرفته بودند.

اما آنچه که استعفای او را قطعی کرد، کلید خوردن انتخابات ریاست جمهوری سوریه بود. نامزد شدن مجدد بشار اسد رییس جمهوری سوریه در انتخابات، ساده ترین وروشن ترین معنایش این بود که راهی برای میانجی گری در بحران سوریه نمانده است.

ماندن اسد خط قرمز مخالفان حکومت سوریه بوده و هست. آنها که زمانی و در اوج بحران سوریه خواستار کناره گیری اسد از قدرت و سرنگونی حکومت بعثی ها بودند ،وقتی کار جنگ به درازا کشید و اسد به سرعت زین العابدین بن علی ،حسنی مبارک، علی عبد الله صالح و معمر قذافی سقوط نکرد، به کناره گیری صرف بشار اسد به عنوان آنچه که نماد کشتار ده ها هزار سوری می دانستند راضی شده بودند اما اسد هرگز حاضر به کناره گیری از قدرت نشد . نه اسد رفت و نه حکومت بعثی ها.

پس از پیروزی های زنجیره ای ارتش سوریه در برابر مخالفان مسلح در یک سال گذشته، اسد اکنون خود را در موقعیت برتر می بیند و روز به روز احساس می کند در شرایطی است که می تواند مخالفان متفرق خود را در عرصه نظامی عقب براند، پس چرا باید بر سر میز مذاکره با آنها بنشیند؟

باز پس گیری حمص یکی از مراکز اصلی مخالفان در ماه گذشته و خروج مخالفان مسلح اسد از مرکز حمص، اسد و دولت و ارتش وی را در عدم مذاکره با مخالفان و بی اعتنایی محض به تلاش های میانجی گرایانه اخضر ابراهیمی راسخ تر کرد.

در چنین شرایطی به نظر می رسدکه دولت سوریه دیگر حتی به مذاکرات نیم بند ژنو نیز اعتنایی نخواهد کرد.

شاید به همین علت بود که با اعلام خبر استعفای اخضر ابراهیمی، بشار جعفری نماینده سوریه در سازمان ملل از موضعی بالا اعلام کرد که علت شکست ماموریت ابراهیمی این بوده که او به جای میانجی گری، در مسائل داخلی سوریه دخالت کرده است .

روسیه یکی از دو متحد اصلی بشار اسد نیز (آن دیگری ایران است) هرگز روی خوش به ابراهیمی نشان نمی داد. برخلاف روسیه ، جان کری وزیر خارجه آمریکا از استعفای ابراهیمی ابراز تاسف کرده و بشار اسد را عامل شکست ماموریت ابراهیمی خوانده است. کری دو روز بعد از اعلام استعفای ابراهیمی راهی لندن شد تا با متحدین اروپایی و عرب آمریکا، موضوع استعفای ابراهیمی و تاثیر آن بر روند تحولات سوریه را بررسی کند.

اخضر ابراهیمی سمت خود را به طور رسمی ۳۱ مه (دهم خرداد) تحویل خواهد داد ولی از همین حالا مسئله تعیین جانشین برای وی به یک معضل تبدیل شده است.

سوال اصلی این است که در شرایط ضعف حکومت سوریه در اوایل بحران، بشار اسد هرگز به طور جدی به تقاضاهای دو نماینده سازمان ملل یعنی کوفی عنان و اخضر ابراهیمی برای مذاکره جدی با مخالفانش عمل نکرد، پس حالا که در جبهه نظامی نیز پیشروی هایی داشته و مخالفان حکومت کماکان درگیر تفرقه و تشتت هستند، چرا باید با جانشین ابراهیمی و نماینده جدید سازمان ملل و اتحادیه عرب همکاری کند؟ به ویژه آنکه از دیدگاه دمشق، سازمان ملل زیر نفوذ آمریکا است و اتحادیه عرب نیز بطور کلی مخالف ماندن اسد در قدرت.

چنین وضعیتی موجب شده حتی با وجود نام برده شدن از دو دیپلمات برجسته غربی و عربی برای جانشینی اخضر ابراهیمی، شانس موفقیت آنها به شدت پایین به نظر برسد. یکی از این دو نامزد احتمالی “خاویر سولانا” دبیر کل سابق ناتو و رییس پیشین سیاست خارجی اتحادیه اروپا است. نامزد احتمالی اتحادیه عرب نیز که نام او بر سر زبان ها افتاده “کمال مرجان” وزیر خارجه پیشین تونس در دوران زمامداری زین العابدین بن علی است.

ماموریتی بسیار سخت برای هر یک از این دو و یا هر دیپلمات دیگردر پیش است. آن هم در شرایطی که اگر بشار اسد در انتخابات ریاست جمهوری پیروز شود (که چنین می نماید) ماموریت میانجی گر جدید سازمان ملل و اتحادیه عرب را می توان در همان گام اول متزلزل تر از اسلافش کوفی عنان و اخضر ابراهیمی دانست.

آنچه به نظر می رسد تنها راه حل عملی بحران سوریه، نزدیکی کاربردی دو کشور ایران وعربستان سعودی به عنوان دو قدرت منطقه ای است. اینکه آیا دولت حسن روحانی بتواند سیاست هسته ای و منطقه ای جمهوری اسلامی ایران را به نحوی سازماندهی و هدایت کند که همکاری کاربردی با عربستان سعودی برای حل بحران سوریه ممکن شود، پرسشی است که پاسخ به آن منوط به همگرایی رهبر و رییس جمهوراعتدال گرای ایران است.