مارزوف و وان لیون انگلیسی نوشتند و سید امام آن را به عربی ترجمه کرد
قاهره: حمدی عابدین
ترجمه عربی دایره المعارف هزار و یک شب یا شب‌های عربی، توسط مرکز ملی ترجمه منتشرشد. پدیدآورندگان این اثر اورلیش مارزوف و ریچارد وان لیون همراه با مقدمه‌ای کامل، شب‌ها و مراحل ترجمه‌اش به انگلیسی را دنبال کرده‌اند. درباره گروه تحقیق که کمک کردند به دست خواننده برسد گفته‌اند و از پژوهشگرانی که چهارده سال پیش دغدغه میراث شرق را داشته اند.
دایره المعارف که سیدامام منتقد آن را به عربی برگردانده از دوبخش تشکیل می‌شود و به عنوان کتاب فرهنگی که واژه‌ها و الفاظ شب‌ها از شراب، خوراک، پوشاک و آداب و رسوم گرفته تا ساختارروایی، فضایی که داستان‌ها در آن به حرکت درمی‌آیند و رابطه‌شان با جهان پیرامون، را شرح می‌دهد محسوب می‌شود.
نویسندگان در مقدمه دایره‌المعارف می‌گویند:” هیچ اثرتخیلی غیرغربی به جز شب‌های عربی، چنین تأثیری برفرهنگ غربی نگذاشته است. گذشته از اینکه برای نسل‌های مختلف خوانندگان و شنوندگان در طول تاریخ، منبعی برای سخنان شبانه و شب‌نشینی‌ها لذت‌بخش بوده، این اثر منبع الهام پایان ناپذیر هرفعالیت ابداعی بوده است”. آنها یادآور شده‌اند که شب‌ها در همین حال بدون تردید در فهم غرب از شرق به عنوان دیگرمهم و پس از آن شناخت غرب از هویت فرهنگی خاص خودش، نقش اساسی داشته است.
آنها همچنین می‌نویسند، غرب به شب‌های عربی همچون یک اثر بیگانه نگاه نمی‌کرده، بلکه کاملا برعکس آن را در لایه‌های مختلف فرهنگ غربی ادغام کرد. از زمانی که در سیصد سال پیش و برای اولین بار وارد آگاهی غربی شد، توانست ادامه یابد و شکوفا شود و حجم و وزن بیشتری یافت.
مترجم سید امام درباره اهمیت دایره المعارف می‌گوید:” متن هزارو یک شب بزرگ‌ترین متن در سراسرفرهنگ عربی است. از زمانی که آنتوان گالا بین سال‌های ۱۷۰۴ و ۱۷۱۷ آن را به زبان فرانسه ترجمه کرد و تعداد ترجمه‌ها به زبان‌های مختلف جهان بهترین دلیل این اهمیت است. گذشته از پژوهش‌هایی که به همه زبان‌ها درباره آن انجام شده که تعدادشان بی شماراست و هنوز هم انجام می‌شوند”.
امام گفت، این متن تحت تأثیر فرهنگ عربی، مهجور بلکه از نگاه دوموسسه رسمی ادبی و دینی مستهجن به حساب می‌آید، چون با معیارهایی که آنها برای نوشتن کتاب تعیین کرده‌اند ناسازگارست.
به گفته امام اهمیت این دایره المعارف از آنجا ناشی می‌شود که” به عنوان حلقه وصل سلسله‌ای است که خود را وقف روشن کردن متن “هزارشب” از هرجهت نموده‌اند… نویسندگان، شاعران، نقاشان، موسیقیدانان و نمایش نامه نویسان بزرگی از این اثر وام گرفته‌اند از جمله گوته، ریمسکی، کورساکف، توفیق الحکیم، بورخس و مارکز”
امام می‌گوید دلیل توجه دیگران و عربی شناسان به متن شب‌ها وغیبت کارشناسان و منتقدین عرب را باید موسسه تنبل و بی حال فرهنگ عربی پاسخ بدهند.
نویسندگان به منظور ارائه اطلاعات گسترده و مستند درباره هر موضوعی، دایره المعارف را به چند بخش تقسیم کرده‌اند. در مقدمه آورده‌اند که اساس کاربراین گذاشته شد که این کار، تلاشی فردی در زمینه ادبیات نیست بلکه فعالیتی گروهی است. به همین دلیل بخش اول شامل چهارده مقاله در باره شب‌هاست تا “خوراک فکری” باشد. متن‌هایی کوتاه در باره مسائل مهم و سئوالاتی که درباره این اثر وجود دارد.
بخش دوم با عنوان ” پدیده شب‌های عربی” مروری منظم بر۵۵۱ حکایت است که در بسیاری از نسخه‌ها خطی و چاپی وجود دارد.
بخش سوم یعنی “جهان شب‌های عربی” ۷۲۰ مدخل وابسته به اصل را از جهت حروف، شخصیت، سبک و آثاری که شب‌ها برجای گذاشت بررسی می‌کند.
مدخل‌های این بخش خواننده معمولی را مدنظر داشته است. برای همین به اندازی کافی نکاتی که به اطلاعات جانبی یا قبلی نیاز دارند را به طور مفصل شرح می‌دهد. این بخش گاهی چنان پیش می‌رود که جای دارد به آن به عنوان دایره المعارف کوچک جهان اسلام نگاه کرد. در انتهای بخش‌های دوم و سوم با حروفی برجسته مستنداتی ضمیمه شده است و می‌توان به اطلاعات مفصلی درباره موضوعات طرح شده یافت.
