اساس سیاست خارجی حسن روحانی رییس جمهوری ایران، تعامل با جهان اعلام شده است. مسوولیت اصلی اجرای این سیاست نیز به وزارت خارجه و محمد جواد ظریف وزیر خارجه جدید ایران واگذار شده است. اما تیم سیاست خارجی جدید ایران را چه کسانى تشکیل مى دهند و دستیاران اصلی محمد جواد ظریف برای رسیدن به این هدف چه کسانی هستند ؟

محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه و رییس تیم سیاست خارجی روحانی

محمد جواد ظریف به عنوان وزیر امور خارجه ورئیس تیم سیاست خارجى ایران از دو ماه پیش و با حکم حسن روحانى رییس جمهور ایران ، کار خود را آغاز کرد. وى پیش از این ۵ سال نماینده ایران در سازمان ملل بود .ظریف تحصیلات دانشگاهى خود را در آمریکا گذرانده و داراى مدرک دکتراى حقوق و روابط بین الملل از دانشگاه دنور ایالت کلرادو است.

ظریف در دوره اى که حسن روحانى دبیر شوراى عالى امنیت ملى و مسئول پرونده هسته اى ایران بود، رییس تیم مذاکره کننده ایران بود. حالا او از طرف حسن روحانی نه تنها به عنوان مذاکره کننده ارشد بلکه به عنوان مسؤول پرونده هسته ای ایران انتخاب شده است. ظریف علاوه بر اینکه وزیرخارجه دولت روحانى است از رابطه شخصى قوى با روحانى برخوردار است.

در محافل سیاسى و خبرى ایران گفته مى شود که ظریف مورد اعتماد آیت الله خامنه اى رهبر جمهورى اسلامى ایران نیز هست. طبق عرف سیاسی در جمهورى اسلامى ایران، وزیر خارجه یکى از وزراى کلیدى است که با پیشنهاد رییس جمهور و مشورت و موافقت رهبرى تعیین مى شود. این قاعده در مورد ظریف نیز صادق است و وى در سخنرانى خود در جلسه راى اعتماد مجلس شورای اسلامی نیز بر وفادارى به رهبر تاکید کرد. طبق قانون اساسى ایران، رهبر، علاوه بر وزارت خارجه، بخشى از اختیارات خود را در زمینه سیاست خارجى از طریق نهاد دیگرى به نام شوراى عالى امنیت ملى که وزیر خارجه نیز عضو آن است اعمال مى کند. شورایی که دبیر آن یکی از شرکای رسمی وزیر خارجه در حوزه سیاست خارجی به شمار می رود .

علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی

یکی از نهادهای قدرتمند و بالادستی وزارت خارجه در ایران که وزیر امور خارجه عضو آن است و در حوزه سیاست خارجی نیز از ارکان تعیین کننده است، شورای عالی امنیت ملی است. دبیر شورای عالی امنیت ملی در ۲۴ سالی که از تاسیس این نهاد می گذرد همواره یکی از مقام های مؤثر در حوزه سیاست خارجی ایران بوده است .

على شمخانى دبیر کنونی شورای عالى امنیت ملى ایران پیش از این دو دوره و در دوران ریاست جمهورى محمد خاتمى وزیر دفاع ایران بوده است. علی شمخانى پس از پایان کار دولت محمد خاتمی، از سوی رهبر جمهوری اسلامی به عنوان عضو شورای راهبردی روابط خارجی که تازه تاسیس شده بود ، منصوب شد. علی شمخانی که دریابان (معادل سرلشگر در نیروی دریایی) است در ۸ سال گذشته ریاست مرکز مطالعات راهبردی نیروهای مسلح را عهده دار بوده است و از وی به عنوان یکی از متحدین حسن روحانی رییس جمهوری ایران نام برده می شود.

على اکبر صالحى رییس سازمان انرژى اتمى ایران

دیگر نهاد مرتبط با سیاست خارجی ایران در سال های اخیر، سازمان انرژی اتمی است . از سال ۲۰۰۳ که پرونده هسته ای ایران بر روی میز آژانس بین المللی انرژی اتمی قرار گرفته است، فعالیت سازمان انرژی اتمی ایران با وزارت خارجه و سیاست خارجی گره خورده است. علی اکبر صالحی رئیس کنونی سازمان انرژی اتمی ایران، در دوران ریاست جمهورى محمد خاتمى، نماینده دائم ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بود. وى به مدت هشت سال تا اوت ۲۰۰۵ در این سمت فعالیت کرد و در ۱۸ دسامبر ۲۰۰۳، از سوی ایران پروتکل الحاقی ان. پی. تی را امضا کرد. على اکبر صالحى که در دولت دوم محمود احمدی نژاد وزیر خارجه ایران بود از سوى حسن روحانى رییس جمهورى جدید به عنوان رییس سازمان انرژى اتمى منصوب شده است. وى در سال ١٣٨٨ نیز پیش از آنکه وزیر خارجه شود، به مدت یک سال ریاست این سازمان را بر عهده داشت. صالحی متولد شهر کربلای عراق است ولى اصالتا قزوینى است.

اما در کنار دو نهاد شورای عالی امنیت ملی و سازمان انرژی اتمى که در خارج از وزارت خارجه و در سال های اخیر در سیاست خارجی ایران بویژه پرونده هسته اى ایفاى نقش کرده اند، در درون وزارت خارجه، محمد جواد ظریف بر چه تیمی ریاست می کند و دستیاران ارشد وی در دستگاه دیپلماسی کشور چه کسانی هستند؟

مرتضی سرمدی قائم مقام وزیرخارجه

نفر دوم وزارت خارجه ایران کسی نیست جز مرتضی سرمدی دیپلمات کهنه کار ایرانی. مرتضی سرمدی از دیپلمات های دوران وزارت علی اکبر ولایتی و کمال خرازی بود که در دولت محمود احمدی نژاد حاشیه نشین شد و دراتاقی در دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه مستقر شد.

البته محمد صدر معاون وزارت خارجه دولت محمد خاتمی در حوزه کشورهای عربی نیز به همان سرنوشت دچار شده بود. مرتضی سرمدی حالا قائم مقام و مشاور عالی وزیر است که در این سمت جانشین امیر منصور برقعی شده است.

مرتضی سرمدی اولین سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی بود و تا سال ۱۳۷۰ در این سمت بود. وی در فاصله سالهای ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۳ و در دولت محمد خاتمی سفیر ایران در لندن بوده است.

مجید تخت روانچی معاون اروپا و آمریکای وزارت خارجه

یکی از اولین افرادی که از وی به عنوان عضو جدید تیم مذاکره کننده هسته ای ایران یاد شده است، مجید تخت روانچی از اعضای ارشد دفتر نمایندگی ایران در سازمان ملل در دهه گذشته است. مجید تخت روانچی در دوران حضور کمال خرازی ومحمد جواد ظریف در نیویورک به عنوان نمایندگان ایران در سازمان ملل، تجربه همکاری با این دو دیپلمات ارشد که یکی وزیر خارجه سابق و دیگری وزیر خارجه کنونی ایران است، را داشته است . تخت روانچی در فاصله سالهای ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۴ سفیر ایران در سوییس بوده است.

تخت روانچی در سمت معاون اروپا و آمریکای وزارت خارجه جانشین علی اصغر خاجی شده است. وی در سفر اخیر محمد جواد ظریف به نیویورک برای شرکت در نشست مجمع عمومی سازمان ملل از همراهان اصلی وزیر خارجه ایران بود.

عباس عراقچی معاون حقوقی و بین الملل وزارت خارجه

از عباس عراقچی به عنوان یکی دیگر از اعضای تیم مذاکره کننده هسته ای در دولت حسن روحانی رییس جمهوری ایران یاد می شود. وی پیش از این در دوره ای که علی لاریجانی و سعید جلیلی دبیر شورای عالی امنیت ملی بودند نیز جزو تیم مذاکره کننده هسته ای ایران بود. عراقچی سخنگوی سابق و معاون حقوقی و بین الملل فعلی وزارت خارجه ایران است. وی مدرک دکترای علوم سیاسی خود را از دانشگاه کنت انگلیس گرفته است، پیش از این معاون آسیا و اقیانوسیه وزارت خارجه و سفیر ایران در توکیو بوده است. عراقچی هم چنین به مدت ۴ سال سفیر ایران در هلسینکی فنلاند و به مدت یک سال هم مدیر کل دفتر مطالعات وزارت امورخارجه بوده است. عراقچی مدتی نیز عضو هیئت مذاکره کننده ایرانی با هیئت آمریکایی در بغداد در دولت محمود احمدی نژاد بود و همانند عباس عراقچی در سفر اخیر محمد جواد ظریف به نیویورک برای شرکت در نشست مجمع عمومی سازمان ملل از همراهان اصلی وزیر خارجه ایران بود و در نشست افتتاحیه مجمع عمومی ظریف را همراهی کرد.

حسین امیر عبداللهیان معاون آفریقا و عربی وزارت خارجه

حسین امیر عبداللهیان معاون عربی و آفریقایی وزارت خارجه در دولت محمود احمدی نژاد، همین سمت را در دولت حسن روحانی و وزارت محمد جواد ظریف نیز حفظ کرده است. امیر عبداللهیان دارای مدرک دکترای روابط بین الملل از دانشگاه تهران است.

از سوابق شغلی وی می توان به مدیر کلی خلیج فارس و خاورمیانه در وزارت خارجه ، سفیر ایران در بحرین و معاون سفارت جمهوری اسلامی ایران و عضو هیئت مذاکره کننده ایران و آمریکا در بغداد اشاره کرد. حسین امیر عبد اللهیان از دیپلمات هایی است که در سال های اخیر مدارج ترقی را به سرعت و از دیپلمات ساده تا سفیری در بحرین و سپس معاونت وزارت خارجه طی کرده است .

ابراهیم رحیم پور معاون آسیا و اقیانوسیه وزارت خارجه

ابراهیم رحیم پور معاون آسیا و اقیانوسیه پیش از این سفیر ایران در دوبلین (ایرلند) و مدیر کل اروپای غربی وزارتخارجه و سفیر ایران در هند و اتریش بود. وی از دیپلمات های با سابقه وزارت خارجه ایران است که بیشتر در حوزه اروپا فعال بوده است.

رحیم پور در دوران وزارت خارجه علی اکبر ولایتی، کمال خرازی، منوچهر متکی ، علی اکبر صالحی و محمد جواد ظریف در سطوح میانی وزارت خارجه مسؤولیت های مختلفی را برعهده داشته است.

مرضیه افخم سخنگوی جدید وزارت خارجه

مرضیه افخم، اولین سخنگوی زن وزارت امور خارجه ایران است. وی هم چنین مدیر کل مرکز دیپلماسی عمومی وزارت امور خارجه است. افخم در دوران وزارت خارجه علی اکبر ولایتی معاون اداره اطلاعات و انتشارات و در دوره وزارت کمال خرازی مدیر کل اطلاعات و مطبوعات وزارت خارجه بود. مرضیه افخم در آن دوره در اکثر جلسات هفتگی سخنگوی وزارت خارجه که هر هفته روز دوشنبه در محل وزارتخارجه بر گزار می شد حضور فعال داشت.

افخم که جانشین عباس عراقچی سخنگوی سابق وزازت خارجه شده است، سابقه سی سال فعالیت در وزارت خارجه را در کارنامه خود دارد. از این رو وی فردی با سابقه و پر تجربه در حوزه دیپلماسی رسانه ای محسوب می شود. مرتضی سرمدی، محمود محمدی، حمید رضا آصفی، محمد علی حسینی، حسن قشقاوی، رامین مهمان پرست و عباس عراقچی پیش از این سخنگویی وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران را برعهده داشته اند.

سفرای کلیدی ایران

علاوه بر معاونین وزارت خارجه، بخش دیگری ازمدیران اصلی تیم سیاست خارجی جدید ایران را سفرای ایران در برخی کشورهای کلیدی برای سیاست خارجی کشور تشکیل می دهند.

على آهنى سفیر ایران در پاریس

سفیر ایران در پاریس در سال های اخیرهمیشه یک دیپلمات برجسته بوده است. علی آهنى سفیر کنونی ایران در پاریس از آن جمله است. وی داراى مدرک دکتراى مدیریت از دانشگاه لیل فرانسه است و در فاصله سالهاى ١٣۶٧ تا ١٣٧٢ نیز سفیر ایران در فرانسه بوده است. آهنی که در دو دهه اخیر همواره سمت هایی در حد معاون وزارت خارجه و یا مدیر کلی و سفیری در کشورهای مهم اروپایی را برعهده داشته است، مدتی هم مدیر کل اروپای غربی وزارت امور خارجه، سفیرایران در ایتالیا و معاونت اروپا و آمریکای وزارت خارجه بوده است. آهنی به عنوان یک بوروکرات برجسته شناخته می شود و همواره از اظهار نظر علنی در مورد تحولات سیاسی درون ایران خودداری کرده است .

علیرضا شیخ عطار سفیر ایران در برلین

سفارت ایران در برلین نیز از سمت های حساس و کلیدی در تیم سیاست خارجی ایران به شمار می رود. علیرضا شیخ عطارسفیر کنونی ایران از مهر ۱۳۸۷ تاکنون در این سمت است. شیخ عطار پیش از این قائم مقام وزیر امور خارجه نیز بوده است. سفارت ایران در برلین سال ها بر عهده دیپلماتی چون حسین موسویان مذاکره کننده هسته ای بعدی ایران و از دوستان نزدیک محمد جواد ظریف وزیر خارجه و حسن روحانی بود. هنوز معلوم نیست که شیخ عطار سفارت ایران در برلین را به دیپلمات دیگری خواهد سپرد یا خیر.

سفارت ایران در لندن در انتظار احیای روابط و سفیر جدید

روابط ایران و بریتانیا همیشه یکى از کانونهاى سیاست خارجى ایران بوده است به همین علت همیشه براى محافل دیپلماتیک مهم بوده و هست که کدام دیپلمات سفیرى ایران در لندن را بر عهده می گیرد.

روابط تهران و لندن بعد از تعرض تعدادى از دانشجویان ایرانى به سفارت بریتانیا در تهران ، قطع شد. آذر سال ١٣٩٠ و در دوران ریاست جمهورى محمود احمدى نژاد تعدادى از دانشجویان با بالا رفتن از دیوار سفارت بریتانیا به نشانه اعتراض به برخى سیاستهاى لندن، موجب قطع مناسبات دو کشور شدند.

ایران در حال حاضر در لندن سفیر ندارد ولی بعد از ملاقات محمد جواد ظریف با ویلیام هیگ وزیر خارجه بریتانیا در نیویورک امید به برقراری روابط به وجود آمده است.

یکى از مواردى که ممکن است به ترمیم روابط دو کشور کمک کند حضور مرتضى سرمدى در مقام مشاور عالى وزیر و قائم مقامى وزارت خارجه است. وى در دوران ریاست جمهورى محمد خاتمى سفیر ایران در لندن بود.

نماینده دائمی ایران در سازمان ملل

نماینده دائم ایران در سازمان ملل یکى از سمت هاى ارشد دیپلماتیک در دولت ایران به شمار مى رود. کمال خرازی و محمد جواد ظریف دو تن از دیپلماتهایى که پیش از این عهده دار این سمت بوده اند، پس از آن به سمت وزارت خارجه رسیدند. در حال حاضر محمد خزایى عهده دار این سمت است ولى هنوز مشخص نیست که وى در این سمت خواهد ماند یا دیپلمات دیگرى به حاى وى تعیین خواهد شد.

محمد خزایی در اجلاس اخیر مجمع عمومی سازمان ملل، به علت حضور عباس عراقچی و مجید تخت روانچی دو معاون محمد جواد ظریف، نتوانست وزیر خارجه را در جلسه افتتاحیه همراهی کند ولی در جلسات بعدی مجمع عمومی در کنار ظریف حضور یافت.

محمد جواد رسولى محلاتى سفیر ایران در عربستان سعودی

مدیریت یکی از مهمترین سفارتخانه های ایران در جهان عرب، یعنی در ریاض پایتخت عربستان سعودی برعهده محمد جواد رسولى محلاتى فرزند آیت الله رسولی محلاتی است.

آیت الله رسولی محلاتی سالها از اعضای دفتر آیت الله خمینی بنیانگذار جمهوری اسلامی بود و هم اکنون از اعضای دفتر آیت الله خامنه ای رهبر جمهوری اسلامی است. آیت الله رسولی محلاتی پدر سفیر کنونی ایران در عربستان سعودی،همچنین پدر زن علی اکبر ناطق نوری رییس پیشین مجلس شورای اسلامی در دوره های چهارم و پنجم، عباس آخوندی وزیر کنونی راه و شهر سازی و محمد علی شهیدی رییس کنونی بنیاد شهید و امور ایثارگران است. محمد جواد رسولی محلاتی سفیر کنونی ایران در ریاض، پیش از این سر کنسول ایران در آلمان بوده است. وی آذر ١٣٨٨ به عنوان سفیر ایران در ریاض معرفى شد و پیش از آن نیزمدیرکل وزارت امور خارجه بوده است .

حسن دانایی فر، سفیر ایران در عراق

سفیر ایران در عراق در سال های اخیر همواره با مشورت نهادهایی خارج از وزارت خارجه تعیین شده است. روابط ایران و عراق در دوران ریاست جمهورى صدام حسین در سطح کاردار بود. پس از سقوط صدام حسین، حسن کاظمى قمى به عنوان سفیرایران در بغداد انتخاب شد و پس از او نیزحسن دانایی فرد این سمت را بر عهده گرفت. هنوز مشخص نیست که در دوران ریاست ظریف بر وزارت خارجه، سفیر ایران در عراق تغییر خواهد کرد یا نه.

استقرار تیم هسته ای در وزارت خارجه

نهایت اینکه خبر سازترین و یکی از مهمترین بخش هاى تیم سیاست خارجى ایران، تیم مذاکره کننده در پرونده هسته اى ایران است. این تیم به ریاست محمد جواد ظریف تشکیل شده و آنچه تا به حال می دانیم آنست که عباس عراقچى معاون حقوقى و بین المللى ومجید تخت روانچى معاون اروپا و آمریکا وزارتخارجه و تعدادى دیگراز دیپلماتها را شامل مى شود.

از اسحاق آل حبیب مدیرکل سیاسی و امور بین الملل وزارت امورخارجه، حمید بعیدی نژاد، امیرحسین زمانی‌نیا و نمایندگانی از سازمان انرژی اتمی و شورای عالی امنیت ملی به عنوان اعضاى احتمالى تیم مذاکره کننده یاد مى شود.