«ملک طاووس» و خورشید از مهمترین مقدسات دینی ایزدی ها به شمار می روند. زبان و متون دینی آنها به زبان کردی است و تاریخشان حکایت ستم و بیدادگری است.

اربیل – دلشاد عبدالله- الشرق الاوسط: ایزیدی یا یزیدی یک دین باستانی شرقی است که هزاران سال پیش در عراق پدیدار شد. پیروان این دین در ابتدا اشیای طبیعی را عبادت می کردند و به مرور زمان یکتاپرست شدند. ایزدی ها از باورها و سنت های ویژه خود برخوردار هستند.

تعداد ایزدی های عراق به ۶۰۰ هزار نفر می رسد، ولی شمار آنان در وقت حاضر دقیقا مشخص نیست. مهاجرت ایزدی ها از عراق به دلیل نسل کشی توسط گروه های تندرو ادامه دارد. تعداد پیروان آیین ایزیدی در جهان یک میلیون و ۲۵۰ هزار است.

خضر دوملی پژوهشگر ایزدی در گفتگو با الشرق الاوسط درباره ایزدی ها و دین ایزیدی گفت: «ایزیدی یکی از ادیان کردی باستانی است که پیروان آن از هزاران سال پیش در عراق زندگی می کنند. زبان و متون دینی ایزدی ها کردی است. معبد آنان در لالش در کردستان قرار دارد. ایزدی ها از زمان های بسیار قدیم در کردستان زندگی می کنند. آیین ایزیدی با گذار از مراحل گوناگون به یکتاپرستی رسیده است. این آیین از عبادت اشیای طبیعی رفته رفته به یکتاپرستی سوق پیدا کرد.»

خضر دوملی گفت: «این دین از طبیعت نشات گرفته و شیخ عدی بن مسافر دوباره آن را سازماندهی کرد. دین ایزیدی ریشه هایی در تمدن ساسانیان دارد. ایزدی در نزد آنان دین یزدانی نام داشته که پیروان آن باید از طریق عبادت خداوند به درجه خداشناختی برسد. خداشناختی از راه های عرفانی و روحانی و نه با واسطه صورت می گیرد.»

هنگامی که از ایزدی ها درباره معنی کلمه «الله» به کردی می پرسید در پاسخ می گوید «خدا» یعنی آفریننده جهان. به گفته دوملی کلمه «ایزیدی» از دو واژه کردی «از» و «دای» گرفته شده که به معنای «کسی که مرا آفرید» است. سپس این واژه رفته رفته به «ایزیدی» و «یزیدی» و «یزدا» بدل شد. این واژه در تمدن های باستان همانند تمدن ساسانی آمده است. در آن هنگام دین یزدانی در کنار ادیان باستانی کردی همانند ادیان یارسان و زرتشت و میترا از ادیان رسمی به شمار می رفته است.

ایزدی ها روزانه سه بار دعای صبحگاهی و عصر و شامگاهی را به جا می آورند و سه روز روزه می گیرند. آنها به زیارت معبد لالش می روند و مراسم عید و به ویژه سال نو را برگزار می کنند. مراسم ایزدی ها همانند نذری دادن هزاران سال قدمت دارد.

در برخی متون به کارهای روزمره زندگی آنان اشاره شده است. دوملی درباره گردآوری این متون گفت: شورای عالی روحانیون ایزدی کمیته ای به منظور گردآوری و تدوین و مستندسازی آنها تشکیل داده است.

«لالش» از مقدس ترین مکان های نیایش ایزدی ها قلمداد می شود و مقبره شیخ عدی در لالش قرار دارد. شیخ عدی از نظر ایزدی ها مقدس است. لالش مقر شورای روحانیون ایزدی در جهان نیز است. ایزدی ها حداقل یکبار به مدت هفت روز به زیارت لالش می روند، ولی ایزدی های ساکن در منطقه سالیانه در فصل پاییز لالش را زیارت می کنند. معبدهای دیگری نیز در سنجار و عشیقه و تلکیف و دیگر مناطق قرار دارد.
وی درباره اعیاد مذهبی ایزدی ها افزود: «ایزدی ها از میراث تمدنی عظیمی برخوردار هستند. جشن سال نو ایزدیان یا “چهار شنبه سرخ” از اعیاد مهم آنان است که آن را در اولین چهارشنبه سال جدید بنا بر تقویم خورشیدی جشن می گیرند.»

پیروان این دیانت در طول تاریخ در عراق در معرض نسل کشی و مورد آزار و اذیت قرار گرفته اند. به گفته دوملی «تاریخ به ایزدی های ساکن در عراق رحم نکرده است. این دیانت مصائب بسیاری را تحمل کردند. این دیانت به علت آنکه جزء ادیان تبلیغی به شمار نمی رود، همواره کوچک تر شده است». هنگامی رومی ها به منطقه آمدند ایزدی ها در معرض آزار و اذیت بسیار قرار گرفتند. ایزدی ها از واژه رومی به عنوان یک اشاره شوم استفاده می کنند. فارس ها نیز همانند رومیان با ایزدی ها رفتار کردند. عثمانی ها بدترین جنایت ها را علیه ایزدی ها مرتکب شدند. تعداد ایزدی ها در آن هنگام به صدها هزار نفر می رسید و در کردستان شمالی (جنوب شرق ترکیه کنونی) زندگی می کردند. در اواخر حکمرانی عثمانی در قرن نوزدهم محمد پاشا راوندزی در سال ۱۸۳۴ با حمله ای به وجود ایزدی ها در منطقه سوران و دمر و دشت نینوا پایان داد. همزمان با برپایی دولت عراق فاجعه دیگری به وقوع پیوست. ارتش عراق در سال های ۱۹۳۱ و ۱۹۳۳ به شهروندان ایزدی در کوه های سنجار به دلیل عدم قبول رفتن به سربازی حمله کرد.