آیا ایران شوق سال ۸۸ برای شرکت در انتخابات را دوباره پیدا می کند؟

وقایع پیرامون انتخابات ۸۸، که بعد ها به روایت عده ای به کودتای انتخاباتی ۸۸ معروف شد، و تاثیری که این وقایع بر ساختار سیاسی و روانی اجتماع چه در سطح عام مردم و چه در سطح احزاب و سیاسیون بر جای گذشت لاجرم حواشی و التهابات زیادی را برای انتخابات پیش رو ایجاد کرده است. تا جایی که محمد خاتمی، رئیس جمهور پیشین، از شرایط سیاسی کشور در آستانه یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری انتقاد و ابراز نگرانی کرده است .

مواضع نظری و عملی انتخاباتی که در هفته های اخیر از سوی احزاب و شخصیت های سیاسی مطرح شده نه تنها به مناقشات متعدد درون حزبی دامن زده بلکه اظهارات گسترده، تامل برانگیز و ضد و نقیض مقامات و روحانیون را نیز در پی داشته است. این در حالی است که اخبار و شایعات مبنی بر احتمال نامزدی شخصیّت های حساس و بحث انگیز نظیر برادر میرحسین موسوی، سید حسن خمینی، خاتمی، رفسنجانی، مشایی و عده ای دیگر مطرح شده که تا این لحظه محمود موسوی و حسن خمینی این مسئله را تکذیب کرده اند .

محور اصلی اختلافات در جبهه اصلاح طلبان تعیین موضع درمورد شرکت یا عدم شرکت در انتخابات است. چندی پیش جبهه مشارکت در بیانیه ا ی اصلاح طلبانی که بدون پیش شرط قصد حضور در انتخابات داشته باشند را اصلاح طلبان بدلی خواند.اگر چه اصلاح طلبان رادیکال، شرکت در بازی حاکمیت بدون طرح شروط اصلی من جمله رفع حصر از موسوی و کروبی، آزادی فعالیت احزاب و مطبوعات و آزادی زندانیان سیاسی را مردود می دانند؛ معتدل ها نظیر غلامحسین کرباسچی به صراحت از ایده حضور بدون قید و شرط در انتخابات دفاع کرده اند. این در حالی است که سخنگوی شورای نگهبان متذکر شده که نامزد های اصلاح طلب باید «اعلام برائت از فتنه» بکنند تا تایید صلاحیت شوند. همچنین اخیر ا طرح انتخابات آزاد، شاید با هدف محک زدن درجه مدارای سیاسی آیت الله خامنه ای در انتخابات پیش رو و ارزیابی افق های انتخابات از سوی برخی چهره های شاخص سیاسی نظیر محمد خاتمی، اکبر هاشمی رفسنجانی و حتی محمود احمدی نژاد مطرح شده، ولی رهبر ایران از آن انتقاد کرده است .

آیت الله خامنه ای با تاکید بر این که انتخابات در جمهوری اسلامی همیشه آزاد بوده گفت: «هى نگویند انتخابات باید آزاد باشد. خب، معلوم است که انتخابات باید آزاد باشد. ما از اول انقلاب تا حالا سى و چند تا انتخابات داشته ایم؛ کدامش آزاد نبوده است؟ در کدام کشور دیگر، انتخابات از آنچه که در ایران میگذرد، آزادتر است؟ کجا صلاحیتها ملاحظه نمیشود، که اینجا روى این مسائل هى تکیه بکنند، هى تکیه بکنند، هى بگویند، هى تکرار کنند و یواش یواش این ذهنیت را به خیال خودشان در مردم به وجود بیاورند که خب، این انتخابات فایده اى ندارد؟ این یکى از خواسته هاى دشمن است.»

شواهد نیز حاکی از آن است که برخی ارگان ها و نهادها نقش پررنگی در تعیین نتایج انتخابات خواهند داشت. کمتر روزی است که یکی از مقامات ارشد سپاه یا ارتش در مورد انتخابات ۹۲ صحبت و به فتنه ۸۸ اشاره نکند . چندی پیش حجت الاسلام سعیدی نماینده ولی فقیه در سپاه پاسداران با ذکر اینکه این نیروی نظامی چهارچوب ها و معیار ها را در انتخابات تبیین می کند گفته بود: «وظیفه ذاتی ما “مهندسی معقول و منطقی انتخابات” است!»

سردار فضلی، جانشین رئیس بسیج مستضعفین نیز اخیرا اعلام کرده که «بسیج برای مقابله با هرگونه فتنه احتمالی بویژه در انتخابات سال ۹۲ در آمادگی کامل به سر می برد.»

در کمپین اصلاح طلبان چه می گذرد؟

شکی نیست که اصولگرایان افراطی علاقه ای به حضور اصلاح طلبان در انتخابات ندارند تا بتوانند با در اختیار گرفتن امکانات ارگانی برنده انتخابات باشند. اما در بین اصلاح طلبان نیز در حال حاضر اجماع بر سر شرکت در انتخابات وجود ندارد. گروهی معتقدند که با توجه به تجربه انتخابات مهندسی شده ۸۸ ، توجیهی برای شرکت در انتخابات وجود ندارد. از دیدگاه این گروه سوال اصلی برای اصلاح طلبان در انتخابات پیش رو نباید مسئله شرکت یا عدم شرکت باشد، بلکه چالش اصلی را این میدانند که چگونه و با چه سازوکار هایی می توان انتخابات آزاد را تحمیل کرد تا بتوانند نظر و مطالباتی را که دارند به ر ای مردم بگذرند .

اما دیدگاه گروه دیگر این است که باید بدون پیش شرط وارد انتخابات شوند، تا از این طریق امکان ورود به بدنه قدرت را پیدا کنند و نهایتا بتوانند از موضع بالاتر امتیاز بگیرند .
گروهی دیگر من جمله ملی – مذهبی‌ها نیز از حضور اصلاح طلبان در انتخابات حمایت میکنند، زیرا این امر را زمینه همبستگی جامعه مدنی با اصلاح طلبان و نیز دمکراسی خواهان می دانند. به عقیده این گروه انتخابات در ایران فی النفسه هدف نیست بلکه انتخابات را فرصتی می دانند که اگر به واسطهٔ آن التهابی برای دموکراسی صورت گیرد باید از آن بهره جویند .

اگرچه هیچ نشانه ای در دست نیست که به استناد آن بتوان گفت که اصولگرایان حضور اصلاح طلبان در انتخابات را خواهند پذیرفت اما چهره های محافظه کار تر نظام بر این باورند که اگر امید مردم برای تغییر از داخل نظام قطع شود، لاجرم امیدشان را به جایی خارج از کشور می بندند و این کلیت نظام را به خطر خواهد انداخت. این دیدگاه اگر از سوی مقام رهبری مورد حمایت قرار بگیرد اصلاح طلبان شانس زیادی برای در دست گرفتن صحنه انتخابات و حتی تحمیل شروط و خواسته هایشان خواهند داشت .

اصولگرایان علیه اصولگرایان

اگرچه بنا به گفته رئیس کمیسیون ماده ۰۱ احزاب، تا این لحظه هیچ مجموعه ای با عنوان حامیان دولت یا عبارتی نزدیک به این تقاضای تشکیل حزب نداده؛ ولی شاید بتوان عمده ترین صف آرایی در جبهه اصولگرایان را بین ۳ گروه حامیان دولت، ائتلاف سه گانه و نیز اصولگرایان سنتی دانست .

شاید ائتلاف ۲+۱ را بتوان یکی از محسوس ترین تحرکات صحنه پیچیده سیاسی کشور در ماه های پایانی منتهی به انتخابات تلقی کرد. هرچند ائتلاف سه ضلعی حداد عادل، قالیباف، ولایتی با شعار “ریاست جمهوری ولایتی با کابینه‌ای مقتدر” با مخالفت اصولگرایان سنتی رو به رو شده و گلایه این گروه را به دلیل عدم حضور نامزد های اصلی این جریان در این ائتلاف بر انگیخته است .

دولت نیز اگرچه عملیات رسانه ای جهت تخریب رقبای احتمالی را آغاز کرده ولی عدم تحرک و یا سکوت ظاهری اش پیش بینی استراتژی های آینده این گروه را دشوار می کند. در تحلیل های مختلف اصلی ترین نامزد جریان نزدیک به دولت، اسفندیار رحیم مشائی معرفی شده که درمورد تایید صلاحیتش شبهه های بسیاری است. برخی نیز معتقدند که صادق محصولی ممکن است به عنوان کاندیدای مشترک احمدی نژاد و حزب پایداری معرفی شود .

اخیرا دبیر کل جبهه پایدا ری اعلام کرده بود که افرادی که مد نظر این حزب هستند تمایل به شرکت در انتخابات ندارند. وی در مصاحبه ا ی عنوان کرده بود: «چند نفری که مد نظر ما هستند، با هر کدامشان صحبت می کنیم اهل آمدن نیستند و می گویند نمی آییم. یکی شان که می گفت من از آخرتم می ترسم، در توانم نیست.»

گفته میشود اصولگرایان تحول خواه نیز از هم اکنون تدوین برنامه جامعی را برای دولت یازدهم آغاز کرده اند. هفت سال پیش دولت برآمده از انتخابات که خود با چراغ های خاموش و بدون وابستگی به هیچ حزبی گوی سبقت را از رقیبان ربوده بود، از عدم نیاز به احزاب سیاسی سخن گفت و خود را بر آمده از مردم معرفی کرد. در سال های بعد نیز با حذف تدریجی احزاب سیاسی و بی التفاطی به مجلس طرح های پوپولیستی و فی البداهه خود را به ک رسی نشاند.

اما به نظر نمیرسد همه این اقدامات توفیق یکه تازی در عرصه سیاسی را برای دولت به ارمغان آورده باشد. چرا که گروه منتسب به دولت که اخیر ا به “جریان انحرافی” نیز منصوب شده اند در حال حاضر تا حد زیادی مورد بی مهری سایر احزاب اصولگرایان و حتی بدنه نظام قرار گرفته اند. تا جایی که دبیر کل آباد گران جهادی با بیان این که همه به خطر حضور این جریان در راس قدرت پی برده اند و به این اعتقاد رسیده اند که این جریان نمی تواند حضور م وثری در راس قدرت داشته باشد عنوان کرده است : «این احتمال وجود دارد که این جریان تنها به گرفتن تضمین های خاص برای به جریان نیفتادن پرونده های قضایی برخی اعضا و یاران اکتفا کند و از خیر شرکت در انتخابات هم بگذرد.»

مردم چه میخواهند؟!

فارغ از گرایشات حزبی و سیاسی، هر گروهی که بدنبال کسب رای در انتخابات است عموما ۳ویژگی را برای خود مد نظر قرار میدهد: «ارائه تصویر مخالف با الیگارشی حاکم بر نظام، اثبات اعتبار منبع یا همان اثبات کفایت و کارآمدی و در نهایت درک و شناخت موضوع روز کشور بمنظور طراحی شعار ها و کمپین بر آن اساس.»

به نظر می رسد فرمول دو قطبی “احمدی نژاد- ضد احمدی نژاد” نه تنها فرمول ائتلاف ۲+۱ بلکه سایر احزاب نیز هست. انتظار میرود نقد دولت حاکم نقطه اشتراک سیاست های تمام کاندیداها قرار گیرد. در بحث کفایت نیز شاید کاندیداهای پرتجربه تر نظیر رفسنجانی -“مرد عبور از بحران ها”- یا علی لاریجانی توفیق بیشتری در جلب نظر عموم داشته باشند.

شاید بتوان موضوع روز کشور را مساله کارآمدی نظام دانست. کارآمدی از عناصر مهم مرتبط با مشروعیت است لذا مقام دولت آتی مقامی است که به نوعی نجات یا زوال رژیم را رقم خواهد زد. دولت نهم که با شعار “آوردن پول نفت بر سر سفره ها” رای میلیون ها ایرانی به ستوه آمده از بی عدالتی های اقتصادی را جلب کرده بود، معرف بازه زمانی در نمودار فلاکت ایران طی ۲۲ سال اخیر است، که شاخص این نمودار در آن با شیب ۸۸ درجه صعود می کند.
اگرچه شاید بتوان بخش زیادی از این نابسامانی های اقتصادی را معلول سیاست های خارجی انتحاری دولت دانست. در نتیجه، مشکلات بزرگ اقتصادی و چالش های گسترده در حوزه سیاست خارجی دغدغه های اصلی پیش روی دولت آینده خواهند بود .

بر این اساس هر کسی که قصد دارد در انتخابات ریاست جمهوری آینده پیروز شود باید راه حل ، شعار و گفتمان مناسب داشته باشد، اما اینکه چه کسی می شود بستگی به بسیاری عوامل و نهایتا فضای سیاسی کشور دارد.