نقاشی از نادرشاه افشار – عکس از باشگاه خبرنگاران جوان
شرایط شکه کننده کنونی پیرامون افزایش تنش بین سنی ها و شیعیان در سوریه و عراق که پس از پیشروی گروه دولت اسلامی عراق و شام (داعش) پیش آمده را به چه چیزی می توان نسبت داد؟
وجود چنین تنش هایی کاملا طبیعی است و ادامه آنها شرایط امنیتی خطرناک منطقه را به مراتب بدتر کرده است. با این حال، انگار که پیش از این، هیچ وقت چنین تنش ها و درگیری هایی در منطقه ما سابقه نداشته و قبل از داعش خاورمیانه بهشت آرامش و شادی و عاری از تعصبات فرقه ای بوده است.
واقعیت این است که ما عادت کرده ایم تاریخ سیاسی و اجتماعی این منطقه را از دریچه اختلافات سنی-شیعه ببینیم؛ مسئله ای که می تواند حتی به نوع نگاه ما به میراث فرهنگی خاورمیانه هم رخنه کند.
سنی ها و شیعیان در تقابل با هم به دنیا آمده اند و این مسئله در طول تاریخ ادامه داشته است. منطقه خاورمیانه شاهد جنگ های متعدد سنی – شیعه بوده که به ویژه از حدود قرن هفتم به بعد شدت بیشتری به خود گرفته اند.
تاریخ شاهد شورش قرمتیان شیعه در برابر خلیفه عباسی بوده که از صحرای ربع الخلیل (در شبه جزیره عربستان) آغاز شد و به سمت شمال گسترش پیدا کرد. همچنین حسن صباح و فدائیان او در کوه های الموت ایران با حکومت سلجوقیان سنی مذهب به مقابله پرداختند. حکومت اموی خصوصا به تحریک حجاج بن یوسف فرماندار عراق که از اسلام سنی تحت حکومت خلیفه عبدالمالک (۷۰۵-۶۸۵) دفاع می کرد، چه جنگ ها که به راه نینداخت. دیگر لازم نیست به جنگ های دوره خلفای عباسی، منصور (۷۷۵-۷۵۴)، متوکل (۸۶۱-۸۴۷) و معتضد (۹۰۲-۸۶۱) اشاره کنیم.
اوج تنش سنی – شیعه میان حکومت شیعی صفویان و سلاطین سنی عثمانی و در قالب جنگ های این دو امپراتوری بزرگ در فاصله قرن های ۱۶ تا ۱۸ بوده است. این جنگ ها با جنگ معروف چالدران در سال ۱۵۱۴ بین نیروهای عثمانی به فرماندهی سلطان سلیم اول و نیروهای صفوی به فرماندهی شاه اسماعیل اول آغاز شد. در این جنگ، عثمانی ها به پیروزی مهمی دست پیدا کردند که آروزهای صوفیان را برای قرن ها به باد داد.
در طول تاریخ، عراق با مقبره های مقدس شیعی و میراث سنی، صحنه درگیری شاهان پارسی و سلاطین ترک بوده است و شیعیان و سنی های این کشور، همیشه برای به کنترل در آوردن آن با هم در تقابل بوده اند.
این جنگ ها باعث زوال امپراتوری عثمانی شد و امپراتوی صفوی در نهایت با لشکرکشی شاه محمود هوتکی افغان به پایان کار رسید. هوتکی به ایران حمله کرد و خود را شاه نامید. سلسله هوتکی به سلسه افشاریه ختم شد که تحت فرماندهی فوق العاده نظامی نادرشاه افشار بود. او خود را حافظ شیعیان نامید.
نادرشاه در نهایت به نتیجه ای مهم رسید؛ این که اگر می خواهد حاکمی مقبول برای همه مسلمانان باشد، باید مردم را از اختلافات فرقه ای دور کند. او معتقد بود برای شکستن انزوای مذهبی شیعیان، باید دست به اصلاح تشیع بزند. به خاطر تاثیر و نفوذ او بود که مکتب شیعه جعفری فراگیر شد و هم تراز چهار مذهب اصلی سنی ها قرار گرفت.
نادرشاه در کنفرانس معروف ۱۷۴۳ نجف که اندیشمندان سنی و شیعه در آن حضور داشتند، خواسته خود را مطرح کرد.
در دوره معاصر، شاهد شکل گیری انقلاب شیعی در ایران و در نتیجه افزایش نفوذ تهران در لبنان و عراق بوده ایم. اکنون شاهد تراژدی سوریه و اقدامات وحشتناک داعش سنی مذهب و افزایش تنش ها در میان دو طرف و مرتد خواندن یکی توسط دیگری هستیم.
امروز با نگاهی به افزایش تنش ها در منطقه، تنها می توانم بگویم شرایط همچنان همان است و چیزی عوض نشده است.
