اغمان باغیس وزیر امور اروپایی ترکیه در دفترش در آنکارا – ۱۸ فوریه ۲۰۱۳ : آدم آلتان/AFP/تصاویر گتی
پله های مرمر سفید و شفاف و سقف های گچی و زراندود تالار تشریفات کاخ جدید ریاست جمهوری در آنکارا به ندرت صدای کف زدن های ناگهانی را منعکس می کنند اما کلمات “ترکیه همواره پاره ای از قلب من خواهد بود” در آن شنیده می شود. این بیانیه را کسی ادا کرد که مخاطبان ترکیه ای دیگر زیاد مشابه آنرا نمی شنوند: سخنرانی یک سیاستمدار اروپایی طرفدار ترکیه.
اینها سخنان سناتور هلندی رنه فان در لیندن در مراسم دریافت مدال جمهوری، بالاترین مدال افتخار در ترکیه بود. این فقط برگی سبز از بهار روابط ترکیه و اتحادیه اروپایی است. فرانسه اکنون اجازه می دهد در اسناد اتحادیه بار دیگر به الحاق احتمالی ترکیه به اتحادیه اروپایی اشاره شود و نخستین بار پس از دو سال و نیم اجازه خواهد داد یکی از پنج بند روند مذاکرات اتحادیه اروپایی و ترکیه که پاریس آنرا مسدود کرده بود باز شود. رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه سفرای اتحادیه اروپایی را برای مهمانی شام دعوت کرده و آنها را متقاعد کرده است که وی واقعا این رابطه را جدی می گیرد و در همین حال سخنان اخیرش را مبنی بر اینکه “تصور می کند سازمان همکاری شانگهای به رهبری روسیه و چین باشگاهی بهتر و بسیار قوی تر است” کم اهمیت می شمرد.
در مجموع در آنکارا احساس خوبی درباره اتحادیه اروپایی حاکم نیست. آنها عمیقا از اعضای این اتحادیه به ویژه فرانسه و آلمان که ترجیح می دهند به جای آغاز روند مذاکرات، گام هایی کوچک و محتاطانه بردارند، ناامید شده اند. دیپلمات های ترکیه احساس می کنند که پاریس و برلین در اشتباهی تاریخی هستند چرا که با آنکارا در این منطقه پرآشوب به عنوان شریکی راهبردی برخورد نمی کنند و در مقابل به مخاطبان داخلی بیگانه هراس و محافظه کار خود اجازه می دهند گفتمان عضویت احتمالی ترکیه در اتحادیه اروپایی را در اختیار گیرند.
با گذشت تقریبا یک دهه از آنکه جمهوری قبرس به باشگاه اروپایی پیوسته است، اعضای این اتحادیه هنوز درباره تمایل خود برای قربانی کردن همکاری بیشتر با ترکیه در مقابل همبستگی با جمهوری قبرس به جمع بندی نرسیده اند و این در حالی است که ترک های قبرس از طرح سازمان ملل با پشتیبانی اتحادیه اروپایی مبنی بر اتحاد جزیره قبرس استقبال کرده اند اما یونانی تبار های قبرس آن را رد کرده اند.
ترکیه همچنین از اینکه اروپا به خاطر پیشرفت اقتصادی چشمگیر این کشور به آن اعتبار بیشتری نمی دهد سرخورده شده است. چهار برابر شدن درآمد ملی و صادرات در دهه گذشته، شهرهای ترکیه را از مجموعه های آپارتمانی خوش ساخت، بازارهای خرید پرتلالؤ و رستوران های هوس انگیز پر کرده است در حالی که خودروهای جدید فراوان در بیرون از آن مراکز پارک شده است. تورم لجام گسخته اکنون به کنترل در آمده است. نهاد سنجش اعتبار “فیچ” پارسال برای خزانه داری ترکیه وضعیت “درجه سرمایه گذاری” را قایل دانست و امسال بانک های ترکیه نخستین اوراق قرضه اروپایی را به لیره ارائه می کنند. در زمینه سرمایه گذاری مستقیم خارجی، ترکیه در دو دهه منتهی به سال ۲۰۰۶، ده میلیارد دلار جذب کرد در حالی که این رقم تنها در شش سال گذشته به یکصد میلیارد دلار رسیده است.
اردوغان نخست وزیر ترکیه و حزب حاکم این کشور به رهبری او تاکید دارند که این توفیقات ناشی از ثباتی است که دولت کارآ و قوی آنها طلیعه دار آن بوده است. در تایید این موضوع، رسانه های هوادار دولت ترکیه، اروپا را قاره ای ضعیف و نامنسجم تلقی می کنند که در آستانه ورشکستگی تقلا می کند. رهبران ترکیه آنقدر گفته اند که اروپا بیش از آنچه ترکیه به اروپا نیاز دارد، به جمعیت ۷۵ میلیونی ترکیه نیاز دارد که اکنون بسیاری مردم این کشور واقعا آنرا باور کرده اند.
اصلاحات ساختگی
اما ترکیه واقعا چقدر تغییر کرده است، و آیا به راستی د ر مسیر تحقق رویای تبدیل به یکی از ده اقتصاد برتر دنیا است؟ بدون شک، حلبی آباد قدیمی و محله فقیرنشینی که پیش از این تپه های مسیر بزرگراه فرودگاه آنکارا را می پوشاند تخریب شده تا جای خود را به شهری جدید بدهد. اما در نیمه دیگر این مسیر، نماهای بزرگ ساختگی نصب شده بر روی ساختمان ها در مسیر فرودگاه در واقع تنها قشر رویی آنها هستند، ساختمان هایی تنها با ظاهر نقاشی از آجرهای قرمز که فقط برای خوشایند شخصیت های خارجی و سرمایه گذارانی طراحی شده است که به سرعت به سوی شهر می روند.
البته به آسانی می توان فراموش کرد که جهش عظیم اقتصادی ترکیه از یک سطح پایین، ساختگی بود و به وضوح بر پشتیبانی اروپایی اتکا داشت. منشأ سه چهارم سرمایه گذاری خارجی در ترکیه هنوز کشورهای اروپایی هستند، کشورهایی که ترکیه هنوز نیمی از تجارت خود را با آنها انجام می دهد. فرصت های ترکیه در خاورمیانه پس از خشونت های دو سال گذشته در منطقه از میان رفته است و آنسوی مرزهای این کشور با ایران، عراق و سوریه، اوضاع بیشتر از خطر خبر می دهد تا فرصت.
در همین حال در میان چشم اندازهای درازمدت ترکیه در تعامل با اروپا، سخت ترین آنها ناتوانی در پیگیری برنامه اصلاحات است. نخستین موج قوانینی که آنکارا در اندیشه عضویت در اتحادیه اروپایی در فاصله سال های ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۴ وضع کرد تنها برای آن کافی بود که معیارهای اجلاس کوپنهاگ اتحادیه اروپایی را برای سیاست دموکراتیک و اقتصاد بازار برآورده سازد. اما موج دوم این قوانین هرگز تحقق نیافت به طوری که نظام حقوقی، آموزشی و مالیاتی این کشور همچنان در باتلاقی کهنه از دیوانسالاری ناکارامد دست و پا می زند. سیاستمداران اروپایی بدبین به ترکیه، رهبران بدبین به اروپا در ترکیه و اختلافات بر سر جزیره دوتکه قبرس همگی در بر زمین ماندن این اصلاحات مقصر شناخته می شوند. پیش از هر چیز تصمیم سیاسی ترکیه مبنی بر تصویب نکردن اتحاد گمرکی اروپایی با قبرس و باز کردن فرودگاه ها و بنادرش به روی هواپیماها و کشتی های قبرس است که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم موجب توقف نیمی از بندهای مذاکراتی ترکیه با اتحادیه اروپایی شده است. در این میان جایگزینی معیارهای “کوپنهاگ” با معیارهای خود ساخته آنکارا تا حدود زیادی معنادار بوده است.
رهبران ترکیه باید درباره اینکه به چه اندازه به روند پیوستن به اتحادیه اروپایی با محک های واقعی نیاز دارند، تجدید نظر کنند. واحد اطلاعات اقتصادی در جدول شاخص دموکراسی ۲۰۱۱ خود ترکیه را در ردیف ۸۸ ام و به عنوان رژیمی دوگانه قرار داده، طبقه ای پایین تر از “دموکراسی معیوب”، یعنی همان جایگاهی که این کشور در سال ۲۰۰۷ در اختیار داشت. در سال ۲۰۱۱ ترکیه از نظر شاخص توسعه انسانی سازمان ملل جایگاه ۹۲ ام را کسب کرد، جایگاهی که از سال ۲۰۰۶ تاکنون تغییر نکرده است. دستاوردهای فکری این کشور هم چندان تایید نشده است وشاید این مساله غافلگیر کننده نباشد چرا که کودکان در این کشور هنوز به طور متوسط فقط شش سال و نیم به مدرسه می روند. “مهارت پایین” انگلیسی هم ترکیه در میان ۵۴ کشور از نظر شاخص مهارت زبان انگلیسی در سال ۲۰۱۲ در جایگاه ۳۲ ام قرار داده است.
نظام حقوقی ترکیه به شدت نیازمند اصلاحات است. قانون منسوخ تروریسم در ترکیه موجب شده است یک سوم مجموع بازداشت ها به بهانه تروریسم در جهان در سال های ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۱ در این کشور صورت گیرد، از جمله چندهزار فعال کرد که فعالیت های خشونت آمیز نداشتند اما به صورت پیشگیرانه دستگیر شدند. نظام قضایی ترکیه بر اساس شاخص پروژه حاکمیت قانون در سال ۲۰۱۲ در بهترین وضعیت (در زمینه نبود فساد) جایگاه ۳۵ ام و در بدترین وضعیت (به علت حمایت از حقوق اساسی) جایگاه ۷۶ ام را به خود اختصاص داده است. شورای اروپا در سال ۲۰۰۹ گزارش داد که جمعیت زندانیان در ترکیه از سال ۲۰۰۶ دو برابر شده است در حالی که نیمی از آنها زندانیانی بوده اند که دوباره بازداشت شده اند و در نتیجه زندانهای این کشور اکنون بیش از اندازه پرجمعیت، غیربهداشتی و دارای شرایطی سخت است و در آنها فعالیت خارج از سلول وجود ندارد.
حتی از نظر اقتصادی، موسسه بلومبرگ در سال ۲۰۱۳ ترکیه را از نظر جذابیت در میان بازارهای در حال ظهور در رتبه هفتم رده بندی کرد. استانبول، قطب تجاری پر جنبش ترکیه، در رده بندی واحد اطلاعات نشریه اکونومیست در زمینه “رقابت پذیری” در میان شهرهای جهانی در سال ۲۰۱۲ جایگاه ضعیف ۷۴ ام را به دست آورد. درآمد سرانه متوسط در ترکیه به هیچ وجه توان رقابت با اتحادیه اروپایی را ندارد چرا که هنوز نصف متوسط درآمد سرانه در اتحادیه اروپایی است. به نظر می رسد هدف گذاری گزاف گویانه ترکیه در تبدیل به دهمین اقتصاد بزرگ دنیا تا سال ۲۰۲۳ جاه طلبانه باشد زیرا جایگاه ۱۸ ام ترکیه در این زمینه در سال ۲۰۱۱ در رده بندی بانک جهانی با رتبه ۲۱ ام این کشور در سال ۲۰۰۳ یا رتبه ۲۲ ام د رسال ۱۹۹۳ چندان تفاوتی ندارد.
واقعیت آنست که استانبول اکنون برای میزبانی المپیک سال ۲۰۲۰ به عنوان دومین شهر مطلوب پس از توکیو در نظر گرفته می شود اما سابقه ورزشی ترکیه چندان درخشان نبوده است به طوری که این کشور در رده بندی کسب مدال طلا در المپیک ۲۰۱۲ جایگاه ۵۰ ام را در میان ۵۵ کشور به دست آورد. از زاویه ای خوش بینانه، نمایش های تلویزیونی ساخت ترکیه که در منطقه محبوبیت دارد به همراه خطوط هوایی ترکیه که در سال ۲۰۱۲ جایزه بهترین خط هوایی اروپا را کسب کرد، این کشور را در بررسی سالانه مجله “مونوکل” در زمینه قدرت نرم جهانی تا جایگاه بیستم دنیا بالا برد. در همین حال، بعضی بررسی های دیگر آنچنان امیدوار کننده نیست: موسسه گالوپ در سال ۲۰۱۱ اعلام کرد که ترکیه در میان ۱۴۸ کشور بررسی شده در زمینه گزارش هایی که اخیرا مردم درباره ی خشم، تنش، نگرانی، غم و درد فیزیکی داده اند، رتبه هفتم را از آخر جدول رده بندی به خود اختصاص داده است.
در بعضی شاخص ها، رکود روند اصلاحات مورد نظر اروپا در ترکیه به وضوح دیده می شود. ترکیه هم اکنون مسئول بیشترین موارد پرونده های دادگاه حقوق بشر اروپایی تلقی می شود و اگر چه روسیه در زمینه پروند های معلق از ترکیه وضعیت بدتری دارد اما پرونده های جدید ارجاع شده از ترکیه به این دادگاه اروپایی از سال ۲۰۰۸ دوبرابر شده است. ترکیه در رده بندی سازمان خبرنگاران بدون مرز در زمینه شاخص آزادی مطبوعات جهانی در سال ۲۰۱۳ جایگاه ۱۵۴ ام داشت در حالی که رتبه این کشور در این زمینه در نیمه دهه ۲۰۰۰ میلادی حدود ۱۰۰ ام بود. همچنین گزارش جهانی فاصله بین زن و مرد که در سال ۲۰۱۲ توسط اجلاس جهانی اقتصاد منتشر شد ترکیه را در زمینه تبعیض علیه زنان در جایگاه ۱۲۴ ام قرار می دهد در حالی که در سال ۲۰۰۶ این جایگاه ۱۰۵ ام بود.
اغمان باغیس، مذاکره کننده ترکیه در پیوستن به اتحادیه اروپایی، در حالی که با مهمانانش در مراسمی به افتخار سناتور هلندی در کاخ ریاست جمهوری گفت هنوز برای اعلام دوران اوج و رونق ترکیه در اروپا زود است. وی گفت: “فرانسه فقط یک فصل را در مذاکرات به ما داد! این میزان برای یک سال من هم کافی نیست”. البته دیپلمات های اروپایی هم اکنون به طور خصوصی می خواهند بدانند که آیا ترکیه هنوز “به اندازه کافی” معیارهای اجلاس کوپنهاگ را در زمینه آزادی های سیاسی و اقتصادی برآورده می سازد یا خیر. در این میان اگر اردوغان نخست وزیر ترکیه از طریق اصلاحات قانون اساسی در جهت نظام ریاست جمهوری بدون پاسخگویی حرکت کند تا از این طریق بتواند در انتخابات سال ۲۰۱۴ به قدرت مطلقه دست یابد، این کشور ممکن است در این پلکان بازهم پایین تر برود.
مسیر پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپایی همچنان مسیری دراز است. این امر مستلزم آنست که اروپا هم در چند زمینه به طور واقعی پا پیش بگذارد تا ترکها را متقاعد کند که مجبور نیستند به تنهایی راه خود را بیابند. یکی از دیپلمات های وزارت خارجه، پایگاه مهم احساسات هواداری از اروپا در آنکارا، که دیرهنگام از کار خودبرای شام رسیده بود گفت برای مقامات، این روزها کارکردن در طول شب برای رسیدگی به بحران های متعددی که کشور با آن روبرو است، نامعمول نیست. او احساس می کند که دریافت روزنه ای از امید از سوی اروپایی ها غنیمت است اما آنها هنوز ترکیه را در فاصله ای مطمئن نگاه می دارند. وی گفت: “ما در این باره ضرب المثلی داریم که می گوید: آنها موجب شدند الاغم را گم کنم و اکنون تنها کاری که می کنند اینست که کمک کنند آنرا دوباره پیدا کنم!”
