محمد مرسی رئئیس جمهور مصر با وزیر دفاع آمریکا چاک هیگل دیدار کرد. ۲۴ آوریل، عکس از گتی ایمجز
«محمد مرسى» رییس جمهورِ برآمده از انقلاب یک ساله مصر، از سوى جامعه بین الملل زیر ذره بین است. کشورهایى که سالیان دراز سیاست نسبتا ثابتى را در سطح بین الملل از مصر شاهد بودند، با تحولات یک سال گذشته ، به دقت به تغییرات احتمالی در سیاست خارجی این کشورچشم دوخته اند.
آمریکا و اسراییل ، سعى در حفظ روابط پیشین خود با مصر دارند ، اما ایران در تلاش براى از سرگیری روابط با مصر است. رابطه اى که سالها در فضاى بى اعتمادى پس از قرارداد صلح اسراییل و مصر و نیز انقلاب اسلامی ایران، سرد و تیره شده بود . جهان عرب و جهان اسلام و منطقه نیز در حالت صبر و انتظار و بیم و امید نسبت به تحولات داخلی مصر و تاثیر آن بر نقش و جایگاه منطقه ای قاهره می نگرند .
فشار انقلابی گری برروابط قاهره _ تل آویو
بعد از انقلاب ٢۵ ژانویه ۲۰۱۱ در مصر ، کشورهاى خاورمیانه به طور عام و اسراییل به طور خاص ، در انتظار واکنش دولت اسلامگرای مصر و محمد مرسى رییس این دولت ،در قبال پیمان کمپ دیوید بودند. پیمان صلحى که سال ١٩٧٩ و در دوران ریاست جمهوری “انور سادات ” میان اسراییل و مصر به امضا رسید.تحولات بعدی نشان داد آینده روابط اسراییل و مصر و پیمان کمپ دیوید، فقط در دستهاى اسلامگرایان دولتی مصر نیست و بازیگران غیر دولتی بشدت ضد اسراییل نیز می توانند بر این معادله تاثیر بگذارند . تعرض به اسراییل از شبه جزیره سینا و حوالى گذرگاه رفح وانفجار در خط لوله گاز اسرائیل – مصر – اردن ، نمادی از این چالش های جدید بودند . درگیری هایی که یک سوی آن اسلام گرایان افراطى و سوی دیگر آن ارتش و دولت اسراییل بودند وآنکه در این میان تحت فشار بود ، دولت نوپای اسلامگرایان در قاهره بود .
در چنین فضایی محمد مرسى اعلام کرده به شرط برقرارى صلح عادلانه و فراگیر در منطقه ، مصر کماکان به پیمان صلح با اسراییل پایبند خواهد بود. این می تواند بدان معنا باشدکه رابطه تل آویو- قاهره در سطح دولتها همانند گذشته ادامه خواهد داشت اما نه بسیاری از مردم مصردید مثبتی به این رابطه دارند و نه شهروندان اسراییلی به آینده آن مطمئن هستند.
واشنگتن _ قاهره،نیازمندی متقابل در عصر مبارک و مرسی
آمریکا زمانی که استقرار دولت نوپای اسلامگرایان مصر با قدرت نمایى نیروهای مسلح مصر روبرو بود ، ترجیح داد با نوعی آینده نگری جانب دولت منتخب مصر را نگه دارد و ارتش را به همکاری با منتخب مردم ترغیب کند .در واقع آمریکا بعد از روی کار آمدن محمد مرسی ، با اعلام حمایت از او و نوعی تساهل در برابر اسلامگرایان حکومتی مصر ، تلاش کرد که مصر را به عنوان هم پیمان راهبردی خود در خاورمیانه و شمال آفریقا و به عنوان بازیگر اصلی منطقه ای در کنترل و مدیریت چالش های فلسطینی ها با اسراییل از دست ندهد. از دیگر سو مصرمرسی نیز نشان داده که انگیزه ای برای خروج از چتر حمایتی آمریکا ندارد و به نظر نمی رسد که مرسی خلاف منافع آمریکا دست به اقدامی تندروانه بزند.
آمریکا سالانه نزدیک به ۳ / ۱ میلیارد دلار کمک نظامى در اختیار مصر حسنی مبارک قرار می داد و حالا نیز وعده داده که این کمک را به اسلامگرایان و محمد مرسی نیز ادامه خواهد داد اما اعلام انتظاراتش از مصر جدید را نیز فراموش نکرده است .
وعده وام چهار میلیارد و هشت میلیون دلارى سال گذشته صندوق بین المللى پول به مصر نیز به اهرمى از سوى آمریکا که بیشترین سهم را در این صندوق دارد ، بدل شده است . گرچه دولت عربی قطر با پرداخت وام هاى میلیاردى بلاعوض به مصر سعى دارد مصر را با سیاستهاى خود همسو کند و از نزدیکى این کشور به ایران جلوگیرى کند ، اما مصر براى سر و سامان دادن به اوضاع اقتصادى نابسامان خود چشم به کمکهاى آمریکا و صندوق بین المللى پول دوخته است . این در حالی است که تحولات سیاسی و ناامنی در مصر گردشگران و سرمایه گذاران خارجی را از این کشور دور کرده و موجب کاهش ذخایر ارزی شده است و این وضعیت مصر را به دریافت کمک از منابع مطمئن خارجی نیازمند تر کرده است .
ریاض-قاهره، بین میانه روی و سلفی گری
عربستان سعودى و مصر دو کشور بزرگ عربى هستند که همواره داعیه رهبرى جهان عرب را داشته اند و در این حوزه رقیبی تاریخی براى یکدیگر به شمار مى آیند .عربستانی ها از گسترش دامنه انقلابی گری تحولات مصر به شبه جزیره عربستان و محیط امنیت داخلی خود نگران بودند. اما محمد مرسی براى نشان دادن حسن نیت اسلام گرایان مصری ، ریاض رابرای اولین سفر خارجى خود برگزید.محمد مرسی اعلام کرد دولت وی هیچ برنامه‌ای برای «صادر کردن» انقلاب ندارد و بر تعهد کشورش نسبت به امنیت عربستان و متحدان آن در خلیج فارس متعهد است.
با وجود این اظهارات محمد مرسی ، تردید نیست که اسلامگرایان میانه رو و سلفی همچنان که در درون مصر رویاروی یکدیگر صف آرایی کرده اند ، در پهنه خاورمیانه نیز رخ به رخ ایستاده اند. اسلام میانه رو اخوان المسلمینى داراى اختلاف نظرهاى جدى با تندروی هاى سلفى ها است که محافل مذهبی دولتی و نهادهای غیر دولتی عربستانی یکی از مراکز قدرت آنها است .سلفی ها که از چنین حمایتی در عربستان بر خوردار هستند یکی از جریان های سیاسی-اجتماعی قدرتمند در مصر به شمار می آیند وحتی در در پارلمان مصر بعد از اخوانی ها، دارای بیشترین نفوذ هستند. اما آنچه که چنین چالشی را بین مصر و عربستان کنترل می کند،تمایل دولت عربستان به مهار سلفی گری در عرصه حکومت داری بویژه سیاست خارجی است اگر چه عربستانی ها همچنان از تمایلات دموکراسى خواهانه در مصر و احتمال الگو برداری ساکنان شبه جزیره عربستان از آن نگران هستند.
دولت عربستان که از نزدیکى احتمالی مصر به ایران نگران است ، یکى از راههاى جلوگیرى از این نزدیکى را کمک‌های مالی به حکومت نوپای مصر می داند.کمک هایی که می تواند زمینه نفوذ سیاسی این کشور در مصر را فراهم کند .
محتاط در نزدیکی به ایران
علاوه بر اختلاف راهبردی که ایران و مصر بر سر مساله اعراب و اسراییل با یکدیگر دارند ،موارد دیگرى براى ناخشنودى قاهره از عملکرد تهران نیز وجود دارد ، از آن جمله تلاش ایران براى ترویج تشیع در مصر. کم نیستند افرادی در مصر که معتقدند جمهورى اسلامى با صرف هزینه و ارسال مبلغان مذهبى شیعى به مصر ، در صدد ترویج این مذهب است .
چالش های ایران با سایر کشورهای عربی نیز یکی دیگر از موانع برقراری ارتباط میان تهران و قاهره است. مصر در کشورهای حوزه خلیج فارس دارای نفوذ است و این کشورها عمدتا دارای روابطی توام با تنش و چالش با ایران هستند و مصر حاضر نیست روابط بین العربی خود با این کشورها را به خاطر تجدید رابطه با جمهوری اسلامی به خطر بیندازد و به همین دلیل اشتیاق تهران برای ازسرگیری روابط را با نوعی احتیاط پاسخ داده است .
موضوع چالش برانگیز دیگر بین تهران و قاهره، بحران سوریه است که در شرایط کنونی حتی وزن آن در چالش های موجود بین ایران و مصر را می توان از چالش های تاریخی طرفین بر سر اسراییل بیشتر دانست . محمد مرسی، به اعتبار اینکه رییس جمهوری ازاخوان المسلمین است با قیام مردن سوریه علیه حکومت بشار اسد که اخوانی های سوریه نقش مهمی در آن ایفا می کنند ، همدردی و همراهی بالایی نشان می دهد. این در حالی است که جمهوری اسلامی ایران به عنوان مهمترین متحد حکومت سوریه، از بشاراسد با ارسال اسلحه، پول و کارشناس حمایت می کند، امری که در تعارض کامل با سیاست مصر در سوریه است.
چالش های ترکیبی داخلی و خارجی
در مجموع همزمانی این چالش های خارجی با چالش هاى داخلى، نوعی از چالش های ترکیبی و چند بعدی را در مقابل دولت اسلامگرای مصر قرار داده است . نارضایتى عمومى از وضع اقتصادى ، اختلافات فرقه اى ، جبهه بندی های تمام عیار سیاسی وحزبى نیز توان و انرژی دولت رابرای طراحی و پی گیری یک سیاست خارجی پر تحرک دچار فرسایش کرده است . در واقع تنش های گسترده و روزمره داخلی، چالش ها ومشکلات بین المللی مصر را در اولویت دوم قرار داده است و پیش از حل این مشکلات ، تحرکی جدی در سیاست خارجی مصر کمتر انتظار می رود. اگر چه مصری ها در برخی حوزه ها مانند تعامل با گروه های فلسطینی ، به دلیل زیر ساخت های تارخی موجود، هنوز موقعیت برتر و درجه یک گذشته خود را با اندکی تقلیل جایگاه به نفع بازیگرانی چون قطر حفظ کرده اند .
