در قسمت‌های پیشین، به فروشگاه شدن نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، مکان نامناسب این نمایشگاه، نفوذ حوزه‌های علمیه بر آن، و وضعیت چاپخانه‌ها در آستانه این رویداد پرداختیم. در این قسمت محدودیت‌ها و خط قرمزهایی را که مسؤولان نمایشگاه کتاب تهران در زمینه عرضه کتاب‌ها اعمال می‌کنند، مرور می‌کنیم.
ضوابط و مقررات عرضه کتاب‌ها
پیش از شروع بیست و ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، مجید حمیدزاده، مدیر کمیته نظارت محتوایی این نمایشگاه که مسؤول رعایت ضوابط و مقررات عرضه کتاب‌هاست، این ضوابط را اعلام کرد. به گفته وی، ضوابط و مقررات عرضه کتاب‌ها در نمایشگاه کتاب تهران، از سوی شورای سیاستگذاری این نمایشگاه تعیین شده و این کمیته فقط مجری این ضوابط به ویژه «نظارت محتوایی کتاب‌ها» است.
با بیان این مطلب به خبرگزاری کتاب تهران(ایبنا)، اظهار کرد: عرضه کتاب‌ها در بیست‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران بر اساس ضوابط و مقررات مرسوم و جاری در نمایشگاه کتاب تهران انجام خواهد شد. ضوابط و مقررات امسال هم مثل تقریبا مثل سال‌های پیش است: از عرضه «آثاری که برخلاف چارچوب تمامیت ارضی کشور باشند»، «آثاری که زمینه‌ساز ایجاد اختلافات قومی و هرج و مرج در کشور شوند»، و «آثاری که با ملاک‌ها و هنجارهای اخلاقی و همچنین ارکان دینی و اعتقادی کشور مغایر باشند» در بیست‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران جلوگیری خواهد شد.
همچنین از آنجا که نمایشگاه کتاب تهران «محل عرضه تازه‌های نشر» است نه «کتاب‌های قدیمی»، کتاب‌هایی می‌توانند در این دوره از نمایشگاه عرضه شوند که تاریخ انتشار آن‌ها به سال‌های ۱۳۸۹، ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ مربوط می‌شود. بر این اساس، مجیدزاده گفت که گاهی عرضه نشدن برخی کتاب‌ها در نمایشگاه کتاب تهران به دلیل «نامناسب بودن محتوای آن‌ها» نیست بلکه ممکن است با «ضوابط و مقررات زمان انتشار» مغایر باشند.
آیین‌نامه ویژه نمایشگاه کتاب
اما مشخص است که محدودیت‌های اعلام شده در نمایشگاه کتاب تهران، فقط به این موارد ختم نمی‌شود. علاوه بر مدیر کمیته نظارت محتوایی، رییس هیأت رسیدگی به تخلفات ناشران وزارت ارشاد درباره محدودیت‌های عرضه کتاب در نمایشگاه کتاب سخن گفته که به نظر می‌رسد محدودیت‌های بیش‌تری را شامل می‌شود.
همایون امیرزاده در گفت‌وگویی از وجود «آیین‌نامه ویژه نمایشگاه کتاب» در ۲۰ ردیف خبر داده و تا حدودی آن را تشریح کرده است.
بر این اساس، تخلفات پیش‌بینی شده ناشران در نمایشگاه کتاب تهران، به این شرح است:
«واگذاری غرفه به غیر»،
«ارائه و فروش کتاب‌های سایر ناشران»،
«عرضه و فروش کتاب‌های ممنوعه، فاقد شناسنامه، غیرمرتبط و کتاب‌های انتشار یافته قبل از سال ۱۳۸۷»،
«عرضه و فروش اقلام و کالاهای غیر مرتبط و غیر کتاب، غیر مجاز»،
«رعایت نکردن حداقل تخفیف ۱۰ درصدی»،
«ایجاد مزاحمت‌های صوتی»،
«استفاده نکردن و به کارگیری دستگاه کارت‌خوان و نپذیرفتن بن یا کارت الکترونیکی»،
«معاوضه بن با وجه نقد یا نقد کردن کارت الکترونیکی بدون فروش کتاب»،
«فروش کتاب به قیمت بالاتر از پشت جلد ناشر اصلی»،
«مجهز نبودن غرفه به کپسول اطفای حریق»،
«حضور نداشتن مدیر یا جانشین مدیر در غرفه و تأخیر در بازگشایی غرفه و تعجیل در تعطیل غرفه»،
«انجام فعالیت‌های جنبی بدون هماهنگی با کمیته ناشران داخلی»،
«بر هم زدن نظم عمومی در غرفه و سالن‌ها»،
«رعایت نکردن حجاب و شئونات اسلامی»،
«حضور افراد غیرمسئول در داخل غرفه»،
«الصاق نکردن کارت شناسایی»،
«ارائه اطلاعات نادرست و ناقص در اسناد ثبت نام»،
«بی‌توجهی به تذکرات ناظران و مسوولان بخش ناشران داخلی»،
«تحویل نگرفتن به موقع غرفه و نبودن چیدمان به موقع در زمان بازگشایی و افتتاح نمایشگاه»
و «رعایت نکردن دستورالعمل ابلاغی از سوی ستاد برگزاری نمایشگاه»،
مصادیق هیأت رسیدگی به تخلفات پیش‌بینی شده ناشران در نمایشگاه کتاب است.
ناشران محروم از نمایشگاه کتاب
اما هر سال دولت بر اساس، همین ضوابط اعلام شده و مسائلی که گاهی از اعلام آن خودداری می‌شود، تعدادی از ناشران را از حضور در نمایشگاه کتاب تهران محروم می‌سازد. گرچه امسال رئیس هیأت رسیدگی به تخلفات ناشران و همچنین دیگر مقام‌های نمایشگاه کتاب تأکید کرده‌اند که حضور ناشران محروم شده در نمایشگاه قبلی، یعنی بیست و پنجمین دوره، در این دوره از برگزاری نمایشگاه بلامانع است، اما هستند ناشرانی که هنوز حق و امکان شرکت در نمایشگاه را ندارند.
آقای امیرزاده که پیش‌تر گفته بود تعداد ناشران متخلف محروم شده در دوره گذشته «۴۰ ناشر» است، در گفت‌وگویی اعلام داشت: «تمام سعی ما این است که بتوانیم تا جایی که امکان داشته باشد، مشکلات ناشرانی را که امکان حضورشان در نمایشگاه کتاب فراهم نیست، حل کنیم؛ اما این موضوع به اقتضائات ما هم بستگی دارد.»
همچنین علی اسماعیلی، سرپرست معاونت فرهنگی و رییس نمایشگاه کتاب تهران نیز گفت: «رسیدگی به تخلف آن دسته از ناشران متخلف برای حضور در نمایشگاه امری طبیعی است، اما با این حال ما به دنبال تسهیل حضور همه ناشران در نمایشگاه کتاب تهران هستیم.» اما علی‌رغم همه این اظهارات خوش‌بینانه، ناشرانی همچون «نشر چشمه» همچنان از شرکت در نمایشگاه کتاب تهران محروم هستند.
رییس نمایشگاه کتاب تهران درباره عدم حضور نشر چشمه گفته است: «ناشرانی چون «چشمه» که تعلیق شده‌اند جزء ناشران بررسی شده نبوده‌اند، چراکه در نمایشگاه سال گذشته هم حضور نداشتند.» همچنین انتشارات «کویر»، برای سومین سال متوالی توسط وزارت ارشاد از شرکت در نمایشگاه بین المللی کتاب امسال محروم شد.
انتشارات کویر حدود ربع قرن سابقه دارد، اما محمدجواد مظفر بنیانگذار این انتشارات پس از وقایع انتخابات گذشته دستگیر و به مدت ۶۲ روز در یکی از سلول‌های انفرادی زندان اوین تحت بازجویی بود و در همین زندان یک سال را در بند۳۵۰ به سر برد .
همچنین انتشارات «رسم» به دلیل «شکایت این انتشارات از معاونت وزارت ارشاد در سال گذشته»، از نمایشگاه امسال حذف شد. مهدی صادقی، مدیر این انتشارات، در نامه‌ای سرگشاده خطاب به وزیر ارشاد نوشت: «یکه‌تازی‌ها و قانون‌گریزی‌های معاون فرهنگی شما را پایانی نیست!؟»
جمع‌آوری کتاب از نمایشگاه
علاوه بر این، هر سال خبرهایی درباره جمع‌آوری برخی کتاب‌ها از نمایشگاه منتشر می‌شود. این کتاب‌ها اغلب متعلق به نویسندگان و شاعرانی است که وزارت ارشاد آنان را در چارچوب سیاست‌های فرهنگی جمهوری اسلامی به شمار نمی‌آورد؛ از نویسندگان و شاعران بزرگی مثل فروغ فرخزاد و صادق هدایت گرفته، تا روشنفکرانی مثل عبدالکریم سروش.
جمع‌آوری کتاب از نمایشگاه آن قدر تکرار شده، که حالا دیگر می‌توان از آن به عنوان یک «سنت» نام برد.
