سایمون کولیس، سفیر بریتانیا در عراق – عکس از رویترز

سایمون کولیس از سال ۲۰۱۲ که در جایگاه سفیر بریتانیا در عراق قرار گرفت، شاهد چالش های فزاینده ای در وضعیت سیاسی و امنیتی عراق بود. در حالی که رقبای سیاسی تلاش می کنند دولت جدید تشکیل دهند، وی به صورت روزانه به سیاستمداران عراقی مشاوره می دهد.

کولیس یکی از بهترین کارشناسان امور عربی دیپلماسی بریتانیا است. وی به زبان عربی مسلط است، تاکنون به عنوان سرکنسول در دوبی و بصره فعالیت کرده و همچنین سفیر بریتانیا در قطر و سوریه نیز بوده است. وی در سال ۲۰۱۲ دمشق را ترک کرد.

در زمان افزایش تنش ها بین سیاستمداران عراقی، کولیس با الشرق الاوسط درباره اهمیت وحدت سیاسی صحبت کرده تا عراق بتواند با بزرگترین تهدیدی که تاکنون با آن مواجه بوده یعنی تسخیر شهرهای مختلف توسط دولت اسلامی عراق و شام ( داعش) مقابله کند. در مصاحبه تلفنی که با وی از دفترش در بغداد صورت گرفت او به پرسش های مختلفی درباره این که چگونه داعش ماه گذشته موفق به تسخیر دومین شهر عراق یعنی موصل شده و چه رویکردی باید در قبال تهدید این گروه شبه نظامی اسلام گرا داشت، پاسخ داده است.

***

الشرق الاوسط: به ماهگرد تسخیر موصل توسط داعش نزدیک می شویم. آیا این مساله همانطور که اوایل به نظر می رسید تعجب برانگیز است یا از پیش اطلاعاتی درباره وقوع آن در اختیار داشتید؟

سایمون کولیس: مساله به اطلاعات مربوط نمی شود، همه می دانستند که مسائل مهمی در رابطه با داعش در موصل درجریان است. کردها، عراقی ها، رییس پارلمان، فرماندار موصل و همه درباره میزان کنترل تروریستها یا شبه نظامیان در بخشهایی از موصل صحبت می کردند و پست های خود را نمی پذیرفتند. اما از سوی دیگر نیز حضور آنها در شهر و این که تا چه حد اقدام به باج گیری می پرداختند و پول را شهر خارج می کردند برای همه مشخص بود. وضعیت نگران کننده و مهمی ایجاد شده بود که طی ماه فوریه افراد عالی رتبه در عراق درباره آن بحث می کردند.

بنابراین رویدادهای پس از آن چندان تعجب برانگیز و دور از انتظار نبود، ما باید به یک سال اعتراض در انبار که از دسامبر ۲۰۱۲ آغاز شده بود و رویدادهای حویجه در آوریل ۲۰۱۳ نیز توجه کنیم. این مسائل به طور خاص به داعش مرتبط نیست؛ اما جنبش اعتراضی که دولت عراق خود نشان داد به رشد حضور داعش در انبار و سپس در نینوا منتهی شد. این مساله تا حدی نیز به سوریه باز می گردد که موجب شد که حضور داعش در عراق تقویت شود اما حضور داعش در عراق نیز به عوامل داخلی برمی گردد که به آن اشاره کردم. این حضور طی ماه سپتامبر/اکتبر سال گذشته پررنگ تر شد، مشخص بود که آنها در بخش هایی از انبار برخی از مناطق را تحت کنترل قرار داده اند.

ماه دسامبر گذشته، وقتی دولت عراق تصمیم گرفت عملیات امنیتی در انبار انجام دهد، داعش کنترل فلوجه و نقاط دیگر را در دست داشت. این وضعیت فشارهایی را در شمال عراق ایجاد کرده بود؛ چرا که در این منطقه نیز خشونتهایی در دیالی دیده می شد، بنابراین اتفاقات زیادی درحال وقوع است که همه از آن مطلع هستند. آنچه که ما پیش بینی نکرده بودیم سرعت و وسعت پیشروی یک ماه گذشته و وسعت سقوط نیروهای امنیتی و نیروهای مسلح عراق بود. این سقوط تاحد زیادی توضیح دهنده میزان پیشرفت داعش بود، حتی سران داعش نیز انتظار نداشتند که بتوانند چنین پیشرفتی داشته باشند.

آیا تأییدی از سوی دولت عراق دریافت کردید که این وضعیت را می توان سقوط دانست یا نیروهای مسلح دستوری مبنی بر جنگ دریافت نکرده بودند؟

واقعا نمی توانم این موضوع را برایتان روشن کنم. گمانه زنی های بسیاری در این باره وجود دارد، متأسفانه نمی توانم پاسخ دقیقی به این سوال بدهم.

با توجه به ابعاد سیاسی داخلی در عراق و حضور نیروهای داعش در موصل، چه گروه های دیگری در این شهر وجود دارند؟ آیا یک می توان با آنها به یک توافق سیاسی رسید؟ آیا هیچ ارتباطی با آنها دارید؟

پیش از آنکه به مساله موصل بپردازیم، باید به یک نکته کلی اشاره کنم و آن دیدگاه و مشاوره ما به دولت عراق است : وقتی که با یک گروه تروریستی چون داعش معامله می کنید، باید با آنها مواجهه و برخورد کرد. بخشی از هر استراتژی موثری باید دربرگیرنده اقدامات سیاسی و خطوط رشد آن باشد، این مساله صرفا درباره داعش نیست، این امر رویکردی سنتی برای برخورد با تروریست در هرکجای دنیا است. به منظور منزوی کردن گروهی چون داعش، باید با مردمی ارتباط برقرار کنیم که هنوز به این گروه ملحق نشده اند، اما به هر دلیلی از فرآیند سیاسی در عراق احساس جدایی کرده و تصور می کنند که نگرانی های مشروع آنها مورد اشاره سیاسیون قرار نگرفته است.

وقتی مساله نگاه کردن به سناریوهای خاص در موصل، چون قبایل یا سایر سازمان ها مطرح می شود، باید بتوانیم با آنها در ارتباط باشیم. بنا به دلایل امنیتی نتوانستم به دیدن این شهر بروم اما با فرماندار موصل صحبت کرده ایم. ویلیام هیگ [وزیر امور خارجه بریتانیا] چند هفته پیش با وی دیدار کرد. تعامل با مردم موصل و همکاری با آنها در رابطه با رویکرد صحیح برای دولت حائز اهمیت است.

ما منتظریم تا ببینیم دولت جدید چگونه در عراق شکل می گیرد. آیا احساس می کنید که همان شاکله سیاسی که طی چند سال گذشته فعال بوده است برای خاتمه دادن به احساس انزوا در عراق کفایت می کند یا ما به بازیگران و چهره های جدید نیاز داریم؟

در ماه آوریل انتخابات برگزار شد و نرخ حضور مردم ۶۲ درصد در سراسر کشور بود، اما به نظر می رسد که این نرخ حضور در فرمانداریهای سنی به دلایل امنیتی کمتر بوده است. با این اوصاف انتخابات برگزار شد و اعضای پارلمان براساس همان انتخاب شدند. پس برگزاری انتخابات، فرآیندی مبتنی بر قانون اساسی برای انتخاب رییس جدید پارلمان، رییس جمهور و نخست وزیر برای تشکیل یک دولت وجود دارد. به نظر ما، رهبران سیاسی عراق باید این فرآیند را برای خودشان اجرایی کند. ما به نوبه خود، به علت وجود تهدید داعش در کشور با آنها همکاری می کنیم و فکر می کنیم که یک دولت جدید باید به سرعت تشکیل شده، گسترده و فراگیر باشد و برای ثبات وضعیت امنیتی اقداماتی انجام دهد. این کار به تنهایی با سیاست عملی نیست و بدون سیاست هم امکان پذیر نخواهد بود. با این دیدگاه موافق نیستم که ابتدا باید پیشرفتی در جبهه امنیتی حاصل شود و پس از آن به سیاست پرداخت. باید هر دو جبهه امنیت و سیاست را گام با گام با هم پیش برد.

فکر می کنید این امکان وجود دارد که یک دولت سیاستهای جامع را دنبال کند و همچنان توسط نوری مالکی اداره شود؟

دولت بریتانیا هیچ موضع یا نامی از کاندیداها را برای این پست اعلام نکرده است، ما به معیارها پایبند هستیم. به رأی دهندگان بستگی دارد که در انتخابات که را انتخاب کنند، این تصمیم آنهاست که حائز اهمیت است. چند هفته پیش که وزیر امور خارجه اینجا [عراق] بود، نکته ای را مبنی بر این موضوع مطرح کرد که سربازان بریتانیایی جان خود را برای عراق از دست دادند که مردم چنین حقی داشته باشند بنابراین نباید آن را تضیع کنیم.

مسعود بارزانی رییس جمهور دولت اقلیم کردستان گفته است که کردها به دنبال استقلال هستند و فرآیند یک رفراندوم را آغاز کرده اند. آیا از این فرآیند حمایت می کنید؟

وقتی ویلیام هیگ اینجا بود، با سران دولت اقلیم کردستان از جمله رییس آنها دیدار کرد. دیدگاه ما این است که این مساله به مردم عراق بستگی دارد تا درباره آینده کشور خود تصمیم گیری کنند. درحال حاضر اولویت وحدت سیاسی است تا بتوان با تهدید تروریستی داعش در عراق و همچنین کردستان مقابله کرد. موصل ۶۰ کیلومتری اربیل است و درحال حاضر تعداد بسیاری از مردمی که از انبار و موصل نقل مکان کرده اند در این شهر به سرمی برند، بنابراین ، بحران کنونی بر آنها نیز تأثیرگذار است. ما امیدواریم که آنها نیز بخواهند و باید بخواهند که بخشی از راه حل باشند.

آیا بریتانیا یک کشور مستقل کرد را به رسمیت می شناسد؟

این یک سوال فرضی است که ما به آن پاسخ نمی دهیم.

فکر می کنید که بحران عراق بدون رفع وضعیت سوریه قابل حل است؟

فکر می کنم واضح است که وضعیت عراق و سوریه به هم مرتبط هستند. سوریه تأثیر مشخصی روی عراق دارد. در عراق عوامل داخلی وجود دارد که باید رفع شود، از این رو بر این باور هستم که مقابله با هردو وضعیت لازم است. داعش می تواند در هر دو سوی مرز فعالیت کند و این تنها یکی از ابعاد ماجراست. تنها مردمی که در سوریه هستند و می توانند با داعش مقابله کنند اپوزیسیون میانه رو است.

بریتانیا به طور قابل توجهی در تاریخ این دو کشور فعال بوده است و در رسم مرزهای آنها نقش کلیدی برعهده داشته است. آیا فکر می کنید که نقشه منطقه درحال فروپاشی است؟

اولین نکته ای که باید درباره تاریخ آنها در رابطه با [موافقت نامه] سایکس – پیکو ذکر شود این است که تفاوت مردمی که در عراق امروزی و سوریه امروزی زندگی می کنند موجب امضای سایکس – پیکو نشد. مردم از مدت ها قبل لهجه های مختلف و نوع نگاه متفاوتی داشته اند. مردمی که در بین النهرین بین دو رودخانه زندگی کرده اند با مردمی که در شام زندگی می کردند تجارت و تعامل داشتند. آنها موجودیت های مستقلی بوده اند. فکر نمی کنم سایکس – پیکو موجب ایجاد تفاوتهای خاورمیانه شده باشد، ریشه این تفاوتها به قبل از این موافقت نامه باز می گردد.

برای یکپارچه نگاه داشتن عراق چه کاری می توان انجام داد؟

اولین اقدام تشکیل یک دولت جدید و استفاده از قوانین دموکراتیک تعیین شده در قانون اساسی است تا مردم از مسائلی که آنها را درحال حاضر از هم جدا می کند عبور کرده و بگذرند. عراق فرصتهای بسیاری دارد، از کشاورزی گرفته تا ثروت معدنی؛ به رغم آشفتگی کنونی، رشد اقتصادی این کشور ۹ درصد در سال رشد کرده است. بسیاری از مردم در بخشهای مختلف کشور دارای نگرانیهای مشابهی هستند. آنها خواستار ثبات هستند و این که بتوانند کار کنند از خدمات عمومی و آزادیهای شخصی بهره ببرند. این مسائل، که به نوعی نگرانی های مشترک مردم هستند، را می توان با سیاستمداران در سطح ملی مطرح کرد. در عراق فرصتهای برد- برد وجود دارد. یک دولت فراگیر و گسترده از فرصت رفع این مسائل برپایه رویکرد برد – برد برخوردار خواهد بود.

در سطح بین الملل چه کاری می توان برای عراق انجام داد تا بتواند یکپارچگی کشور را حفظ کرده و با تهدید پیش رو مقابله کند؟

واضح است که تهدید داعش تنها علیه عراق و سوریه نیست، بلکه این تهدید هم در سطح منطقه و هم از نظر بین المللی قابل بررسی است. این تهدید مشترک بوده و بر این اساس ما نه تنها درگیر مساله عراق هستیم بلکه همین این موضع را در رابطه با سایر کشورهای منطقه نیز داریم. ما تبادلات مرتب و مکرری با شرکای خود در کشورهای حاشیه خلیج فارس و همچنین در ترکیه داریم. ما همچنین در اردن و لبنان نیز فعالیت می کنیم تا ثبات این کشورها را از تهدید لبریز شدن داعش در سوریه حفظ کنیم. ما اعتقاد داریم که این مساله بعد بین المللی دارد و باید با آن مقابله کرد، ما تنها این مساله را از طریق روابط دیپلماتیک پیگیری نیستیم و آن را از چشم انداز دیگری برای انجام یک اقدام جمعی نگاه می کنیم، این مساله همان موضوعی است که هیگ در جریان حضور خود در عراق به آن اشاره کرد.

اما تاکنون هیچ اقدامی در رابطه با این اقدام جمعی صورت نگرفته است؟

خیر، دولت بریتانیا صریحاً اعلام کرده است که هیچ قصدی برای مداخله نظامی در عراق ندارد.

به شرکای منطقه ای اشاره کردید که با آنها ارتباط دارید، آیا با ایرانیها نیز چنین ارتباطی دارید؟

فکر می کنم با ایران تمرکزمان را روی مذاکرات پرونده هسته ای گذاشته ایم. ما در بحث های دوجانبه خود با ایران به پیشرفت هایی نیز دست یافته ایم. هیگ چهار هفته پیش تصمیم به بازگشایی سفارت در تهران را اعلام کرد. تاجایی که به مسائل منطقه ای مربوط می شود مذاکراتی بین مقامات ایرانی و بریتانیایی انجام شده است. سیمون گس که مدیر عامل امور سیاسی در وزارت خارجه بریتانیا با همتای ایرانی خود وارد بحث و گفتگو شده است. ویلیام هیگ نیز طی تماس تلفنی با ظریف وزیر امور خارجه ایران بحثهایی درباره وضعیت منطقه ای از جمله عراق داشته است.

همیشه این نگرانی وجود داشته که ایران با حمایت از شبه نظامیان و سایر انواع فعالیتها نقش منفی در عراق ایفا کرده است، بنابراین به نظر شما آیا آنها نقش مثبت تری برعهده خواهند گرفت؟

به نظر ما، مهم است که همه همسایگان عراق نقش مثبتی در تشکیل دولت جدید ایفا و با تهدید تروریست مقابله کنند. برکسی پوشیده نیست که ما در رابطه با نوع نقشی که تهران در عراق ایفا کرد، اختلافاتی با ایران داشته ایم.