در تاریخ ۲۳ آوریل ۲۰۱۲ هنگام بازدید علی اکبر صالحی وزیر امور خارجی ایران از تونس نخست وزیر این کشور حمادی الجبالی (راست) به استقبال رفت. عکس از گتی ایمجز
گرچه پاسخ به این سوال در شرایطی که هنوز حکومت‌های تازه بر سر کار آمده شکل واقعی خود را نیافته‌اند چندان آسان و دقیق نیست اما می‌تواند به شکلی تقریبی مختصات کنونی حکومت جمهوری اسلامی را در جهان عرب ترسیم کند. این بررسی متاثر از چند المان با اهمیت خواهد بود: پرونده هسته‌ای ایران و رابطه این کشور با جامعه بین‌المللی، رویکرد جمهوری اسلامی در قبال بحران سوریه و از سوی دیگر افزایش اختلاف میان شیعیان و سنی‌ها در کشورهای اسلامی.
تغیراتی اندک در تونسی بدون بن علی
ایران و تونس هیچگاه روابط استراتژیکی و ویژه‌ای با هم نداشته‌اند. اما سرنگونی زین العابدین بن علی حکومت ایران را خشنود کرد. تغییر حکومت غیر مذهبی زین العابدین بن علی که به غرب نیز کاملا نزدیک بود، رهبران جمهوری اسلامی را امیدوار کرد که با پیروزی اسلامگرایان در نهایت امکان یافتن متحدی با ریشه‌های دینی مشابه در شمال افریقا برای انان آسان‌تر شود.
خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی ایران -ایرنا- اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۱ در یکی از ده‌ها گزارشی که توسط رسانه‌های حامی حکومت از آینده درخشان روابط تهران و تونس خبر می‌دهند، با اسلامی خواندن اعتراضات در تونس در اثبات نزدیکی حاکمان تازه این کشور می‌نویسد: «رییس حزب اسلامگرای النهضه تونس در دیدار سفیر جمهوری اسلامی ایران در این کشور ضمن تقدیراز ایستادگی ایران درمقابل همه تهدید‌ها و فشارهای غرب بر ضرورت گسترش روابط تهران و تونس در همه سطوح و زمینه‌ها تاکید کرد. راشد الغنوشی در این دیدار ضمن ابلاغ سلام‌های گرم خود برای رهبر معظم انقلاب اسلامی، رییس جمهوری و دیگر مسئولان ایران، از همراهی جمهوری اسلامی ایران با مردم و انقلاب تونس قدردانی کرد.»
گرچه این خبرگزاری که دیدگاه‌های حکومت ایران را منعکس می‌کند، در گزارش خود مدعی است که اسلام گرایان تونس از حکومت ایران به عنوان الگویی مناسب برای کشورشان نام می‌برند اما راشد الغنوشی در روزهای پیش از حضورش در قدرت به صراحت تایید می‌کند که نه وی آیت الله خمینی است و نه در پی تاسیس جمهوری اسلامی مشابه ایران است. وی در برای اثبات اختلاف ریشه‌ای حزب با اسلامگرایان ایران به تفاوت‌های مذهبی اشاره می‌کند.
واقعیت آن است که تونس برای یافتن جایگاه سیاسی مناسب در میان اعراب و همچنین در شمال افریقا نیازمند نزدیکی بیشتر به مصر، عربستان و قطر است. این کشور همچنین باید برای بهبود وضعیت اقتصادی خود چشم به حمایت کشورهای اروپایی داشته باشد. در این میانبه همین دلیل روابط با ایران در درجه اهمیت پایین تری قرار داردو نمی‌توان انتظار داشت تغییرات قابل توجه‌ای در رابطه میان ایران و تونس پیش و پس از زین العابدین بن علی شاهد بود.
لیبی؛ خوشبینی همراه با ترس
ایران در میان کشورهای عربی روابط پر فراز و فرودی را با لیبی تحت کنترل معمر قذافی داشت. گرچه حاکمان هر دو حکومت در مواردی همچون مساله اسرائیل و انتقاد از نحوه‌ی برخورد دیگر حکام کشورهای اسلامی با مساله فلسطین نظرات نزدیک به یکدیگر داشتند، اما در چند سال آخر حکومت قذافی نزدیکی بیشتر وی به کشورهای غربی روابط ایران و لیبی را نیز متاثر کرده بود.
سقوط قذافی با خشنودی حاکمان ایران همراه شد گرچه در سه دهه رابطه ایران و لیبی عکس‌های یادگاری بسیاری از رهبران دو کشور می‌توان یافت که صمیمانه یکدیگر را در آغوش گرفته‌اند. آخرین آن‌ها مربوط به دیدار معمر قذافی و محمود احمدی‌نژاد چند سال پیش از سرنگونی حکومت قذافی بود.
نقش غرب و به ویژه ناتو در سرنگونی قذافی این گمانه را تقویت می‌کند که لیبی پس از تغییر حکومت نیز بیش از پیش به غرب نزدیک خواهد بود. همچنین کمک‌های عربستان سعودی و قطر به انقلابیون لیبی، این کشور را بر خلاف دوران معمر قذافی، به این کشورهای مهم و تاثیرگذار عرب نزدیک می‌کند.
مساله سوریه، دیگر مانع نزدیکی روابط ایران و لیبی است. انقلابیون لیبی از مخالفان اسد حمایت می‌کنند و گزارش‌ها تایید نشده‌ای از حضور برخی انقلابیون لیبیایی در سوریه گزارش شده است. در حالی که حکومت ایران سرنگونی اسد را خط قرمز سیاست خارجی خود می‌داند.
از سوی دیگر ترس از گسترش اسلام شیعی نیز در میان حاکمان تازه طرابلس دیده می‌شود. از یک دیپلمات لیبیایی درباره آینده رابطه ایران و این کشور می‌پرسم. در پاسخی غیر رسمی می‌گوید گرچه رابطه با تهران اهمیت زیادی دارد اما ما از فعالیت‌های این کشور برای کسترش تشیع در شمال افریقا نگران هستیم و به همین دلیل نسبت به گسترش فعالیت ایران در لیبی مشکوک‌ایم. این دیدگاه را در میان برخی شهروندان لیبیایی هم می‌تواند دید خصوصا ان‌ها که تحت تاثیر تبلیغات اسلامگرایان سلفی قرار دارند.
بدبینی از نقش ایران در آینده لیبی که نیازمند توسعه و بازسازی است در میان حاکمان جمهوری اسلامی نیز دیده می‌شود. محمود احمدی‌نژاد آبان ماه سال ۱۳۹۰ خورشیدی نسبت به آینده لیبی هشدار داد و مدعی شد که خبر موثق دارد که نشان می‌دهد کشورهای غربی از هم اکنون لیبی و منابع آن را بین خود تقسیم کرده‌اند و ویرانه‌ها را می‌خواهند با قیمت‌های چندبرابر بازسازی کنند.
