اگر محیط زیست دغدغه اصلی جهانی است و توجه بسیاری را جلب می‌کند، تهدیدها و پیامدهای فوری آن در عراق بسیار جدی است و آنچه این روزها در بصره اتفاق می‌افتد نمونه آن. هزاران شهروند در نتیجه آلودگی آب به زباله‌های شیمیایی، نفتی و بیولوژیک به بیماری‌های دردناکی مبتلا شدند.
عوامل بسیاری برآب، باد و خاک اثر می‌گذارند و به طور مستقیم سلامت شهروندان عراقی را متأثرمی‌کند. این مسئله پوشیده‌ای نیست و تعدادی از سازمان‌های بین‌المللی همچون سازمان ملل، سازمان بهداشت جهانی، یونسکو و سازمان جهانی غذا، گزارش‌هایی منتشرکرده‌اند که برگوشه‌‌هایی از بحرانی شدن محیط زیست در عراق پرتو می‌افکنند. در این گزارش‌ها بر اهمیت، حیاتی بودن و ضرورت اقدامات بخش‌های دولتی عراق، واکنش فعالانه و همآهنگ آنها با بخش‌ها و سازمان‌های مرتبط دیگر به این تغییرات زیست محیطی تأکید شده است. از جمله موارد مورد تاکید، برنامه آگاهی بخشی اجتماعی است که از خانواده و مدرسه آغاز می‌شود تا همه سطوح جامعه را در برگیرد.
به سرانجام رساندن مأموریت حفاظت از محیط زیست تا جایی امن، سالم و سبز باشد و متناسب برای همه، یکی از حقوق بشر در عراق است و برای دولت و مردم و حتی نسل‌های آینده از اهمیت برخوردار است.
یکی از این گزارش‌ها که جدیدا منتشرشده، پژوهشی است با حمایت سازمان دولتی بریتانیایی(دی اف آی دی) است. گزارش مهم‌ترین پدیده‌های زیست محیطی عراق را در برمی‌گیرد. این پژوهش بر منابع دقیق داخلی و خارج از کشورعراق همچنین شهادات و مشاهدات موسسه‌های مدنی و سازمان‌های فعال در زمینه محیط زیست عراق مثل جمعیت محیط زیست و بهداشت عراق در انگلستان و «پکس» و «یو ان ای پی» تکیه دارد.
این موضوع مقاله‌ای است که روز ۲۵ آگوست گذشته در مرکز انگلوعراقی درلندن ارائه کردم. مقاله دارای شکلی ارزیابانه بود و من به آن نکته‌هایی برای جبران کاستی‌های تحقیق افزودم. به خصوص گزارش از نبود راه حل‌ها و درمان‌ها رنج می‌برد چرا که بیشتر بر توصیف پدیده بحران و تخریب محیط زیست درعراق تمرکز کرده بود.
پژوهش به محورهای مهمی پرداخته بود از جمله؛ تغییرات اقلیمی، خشکسالی، منابع آبی، خطرات کمآبی، مدیریت منابع آب، شوری، آبهای زیرزمینی، فقدان تنوع زیستی، هورهای عراق، آلودگی دریایی، آلودگی در نتیجه منازعات، مناطق آلوده و مناطق خطرناک در عراق، آلودگی در نتیجه سوزاندن چاه‌ها و گسترش فعالیت‌های نفتی، پسماند و زباله‌ها و به کارگیری آب به عنوان اسلحه. به بخش‌های مهم اشاره خواهم کرد.
اگر با تغییرات اقلیمی و اثرات زیست محیطی آن آغاز کنیم، می‌بینیم خاورمیانه بیشترین تاثیر را از پدیده گرم شدن زمین پذیرا می‌شود. پدیده‌ای که به افزایش دما و کاهش بارندگی منجر می‌شود. نسبت خشکسالی بالاتر می‌رود و بیابان زایی افزایش می‌یابد. پیامد این دو تأثیر منفی بر امنیت زیست محیطی، آبی، غذایی و اقتصادی است.
گزارش بانک جهانی در سال ۲۰۱۷ نشان می‌دهد، از میان کشورهای خاورمیانه عراق بیشترین آسیب را از تغییرات اقلیمی خواهد دید. برای نمونه درجه گرما در آن سال به خصوص در بصره، المثنی و ذیقار به رقم بی سابقه رسید. عراق تاکنون دو دوره بزرگ خشکسالی را تجربه کرده است؛ (۱۹۹۸تا۱۹۹۹)و(۲۰۰۷تا۲۰۰۸) به خصوص در مناطق مرکزی، جنوب و غرب عراق.
محور دوم مربوط به کمآبی بود که در عراق به سطح بی سابقه‌ای رسید. عراق از جهت آب در درجه اول بر نزولات جوی سپس آبهای جاری یعنی رودهای دجله، فرات، شعبات آنها و شط العرب و آبهای زیر زمینی متکی است. کنترل کشورهای همسایه و تصمیم‌های تکروانه و بدون همآهنگی با کشورهای شریک در اجرای طرح‌های غول آسا و ساخت سدهای بزرگ به منظور آبیاری مناطق وسیع کشاورزی و تولید برق، موجب کاهش شدید میزان آب در رودهای دجله و فرات و شط العرب شد و به شکل بی سابقه‌ای میزان شوری آب در شط العرب را بالا برد.
این حال و روز امروز عراق است، عراقی که روزگاری بخشی از هلال خصیب( سر سبز) بود و سبد غذای جهان. اکنون از خشکسالی و بیابان زایی و کاهش زمین‌های زراعی رنج می‌برد و در معرض توفان‌های غبار. بصره و استان‌های جنوبی با مرگ نخلستانها و پوشش گیاهی زمین و نابودی باغ‌ها و نخلستانها، مغلوب حرکت مناطق لم یزرع می‌شوند.
از این گذشته، افزایش آلودگی‌های شیمیایی و میکروبی آبها در نتیحه رها سازی زباله‌های خانگی و پسماندهای صنعتی در رودها و تصفیه نشدن آبها، مشکل مضاعف شد.
راه حل‌های بسیاری برای درمان این تهدید و سهل انگاری دولت‌های سابق و کنونی در پاکسازی و نگهداری کانال‌ها و پساب‌ها و به روز کردن مجموعه و روشهای آبیاری و به‌کارگیری راه‌های آبیاری مدرن و نگهداری و کنترل وبرخورد با پدیده رها سازی زباله‌ها در رودها، نوشته شده.
محور سوم که با محور دوم ارتباط دارد، بحرانی شدن تنوع زیستی به شکل گسترده است. آن هم به دلیل کاهش شدید میزان آب در هورها و صید بی رویه و غیرقانونی جانوران به خصوص گونه‌های در خطر انقراض و پرندگان مهاجر. همچنین وارد کردن گونه‌های گیاهی دارای طبیعت مهاجم که به سرعت رشد می‌کنند و به جای پوشش گیاهی اصلی عراق می‌نشینند. به دلیل کاهش آورده آبی، وسعت هورها به سرعت آب می‌رود.
گزارش توجه خاصی به تاثیر نزاع‌های مسلحانه و جنایات گروه تروریستی داعش و تلاش‌های نظامی برای بازپس گیری مناطق اشغال شده داشته است. محیط زیست عراق قربانی بی زبان گروه‌های داعش بود که چاه‌های نفت و سدها را هدف قرار می‌دادند و سیاست زمین سوخته و تخریب سازمان یافته را اجرا می‌کردند. آتش زدن چاه‌های نفت قیاره، صنایع کبریت سازی در مشراق و پالایشگاه بیجی همچنین راه اندازی پالایشگاه‌های نفتی ابتدایی و قاچاق مستمر نفت برای تامین منابع مالی فعالیت‌های تروریستی.
اما در زمینه درمان و راه حل‌هایی که در مقاله پیشنهاد کردم:
تاسیس بخش اداری و سازمانی فعال که با تلاش‌های مستمر بتواند بین افراد و مجموعه‌های مرتبط هماهنگی ایجاد کند تا استراتژی مورد نظر عملی شود، با محاسبه دقیق منابع انسانی و مالی مورد نیاز و تهیه آنها. استراتژی باید با توسعه پایدار و سبز همخوانی داشته باشد. مانند طرح‌های تولید انرژی خورشیدی و استفاده از آن برای شیرین سازی آبها و اتصال آن به شبکه برق سراسری. همچنین به روزسازی ایستگاه‌های پایش آلودگی و تعیین سیاست‌های موثر از جمله جلوگیری از آلودگی بیولوژیک و میکروبی و شیمیایی همچون پسماند کارخانجات یا استفاده از بنزین که محتوی مقادیری سرب است.
یکی دیگر از مأموریت‌ها، اجرای پایش دوره‌ای معین با فاصله‌های زمانی کوتاه برای آب و هوا و خاک است، به ویژه در مناطقی که تاسیسات نظامی وجود دارد.
