بر اساس دیدگاه طرفداران نظام حاکم بر سوریه از جمله روسیه و ایران، توافق هسته اى میان ایران و گروه ١+۵، فضاى حاکم بر مذاکرات مربوط به حل مناقشه سوریه را بهبود بخشیده است. در مقابل، مخالفان بشاراسد رییس جمهوری سوریه، این توافق را زمینه ساز معامله غرب با ایران بر سر مساله سوریه مى دانند.
دوشنبه گذشته سرانجام پس از چند بار به تعویق افتادن “کنفرانس ژنو ٢” روز ٢٢ ژانویه از سوى سازمان ملل متحد براى برگزارى این کنفرانس تعیین شد.اما پس از آن “احمد جربا” رییس ائتلاف مخالفان سوریه نارضایتى خود را از این توافق ابراز داشت.
به نظر مى رسد نگرانى اصلى گروههاى مخالف میانه رو، حذف نشدن بشار اسد از دایره قدرت در سوریه است. در واقع بقاى اسد و سلطه وى بر دستگاه هاى نظامى و امنیتى، مهم ترین نگرانى گروههاى مخالف اسد است. به همین علت در حالی که پیش شرط هاى تعیین شده از سوى این گروهها یکى از عوامل تعویق کنفرانس ژنو ٢ بوده است، غالب این گروه ها به مرور مواضع خود را تعدیل کرده و از موضع سرسختانه خود مبنى بر کناره گیرى سریع بشاراسد کوتاه آمده اند و با نزدیکى ایران و غرب بر نگرانی هایشان افزوده شده است.
اما آیا نزدیکى دیدگاههاى ایران و غرب در پرونده هسته ای ایران، تاثیرى بر روند حل بحران سوریه خواهد داشت؟
این سوالى است که “حسن هاشمیان” کارشناس مسایل خاورمیانه در پاسخ به آن می گوید: “از آنجایى که آمریکا حساسیتی بر روی نقش منفی ایران در منطقه نشان نداده است، این بدان معناست که ایران می تواند به سیاست منطقه ای خود همانند گذشته ادامه دهد.”هاشمیان در عین حال متذکر مى شود که “با وجود اینکه هیچ کس به اندازه بشاراسد به ایران نزدیک نخواهد بود اما در داخل ایران کسانی هستند که دیگر چندان امیدی به بقای بشار اسد ندارند. بنابراین اگر گروه های مخالف همان طور که به روسیه تضمین دادند که منافع مسکو را حفظ می کنند این تضمین را به ایران هم بدهند ممکن است دیدگاه برکناری اسد در ایران تقویت شود.”
حسن هاشمیان با اشاره به ساختار و ترکیب مخالفان اسد می گوید: “بخشى از مخالفان اسد را لیبرالها و اسلامگرایان تشکیل مى دهند که کاملا مخالف نقش ایران هستند اما در جهت دیگر چپ ها، ملی گرایان و کردها چندان مخالف ایران نیستند و از همه مهم تر علویان هم می توانند بدون اسد در قدرت باقی بمانند و این یعنی افرادى را می توان پیدا کرد که منافع ایران را تامین کنند.”
از سوی دیگر اگرچه تاکنون مشخص نشده که چه کشورهایى در اجلاس ژنو ٢ حضور پیدا مى کنند اما اخضر ابراهیمى فرستاده ویژه سازمان ملل و اتحادیه عرب در امور سوریه ،شرکت ایران و عربستان سعودی در اجلاس ژنو ٢ را بعید ندانسته است. حسن هاشمیان در همین ارتباط، ٢٢ ژانویه را روز مهمى براى سوریه می داند ومعتقد است: “ایران و عربستان سعودی در اجلاس ژنو۲ حضور خواهند داشت اما به شکل ناظر و در فرآیند مذاکرات دخالت نمی کنند.”
“آریا برزن محمدى” کارشناس مسایل خاورمیانه نیز در گفت و گو با شرق پارسى با ذکر مثالى معتقد است که پیش از این هم منازعاتى در منطقه وجود داشته که به این ترتیب حل و فصل شده است. وى مى گوید: “ما پیش از این هم شاهد حل و فصل نزاع هاى شبیه به سوریه در منطقه بوده ایم که در آن ایران و عربستان سعودی به توافقی مرضى الطرفین رسیده اند.
به عنوان مثال درسال ٢٠٠۶ با بالا گرفتن دعوا میان حزب الله لبنان و گروه ١۴ مارس، این دو گروه قادر به تشکیل دولت نبودند واجلاسى با حضور حزب الله، طرفداران میشل عون و ١۴ مارس تشکیل شد که ایران و عربستان سعودی از آن حمایت کردند و در نهایت دولتی ائتلافى در لبنان تشکیل شد که گرچه دولتى مقتدر نبود اما از بروز مجدد جنگ داخلى در لبنان جلوگیرى کرد.”
ژنو ۲ زیر سایه شبه نظامیان
در شرایطی که کنفرانس ژنو ۲ به طور بالقوه می تواند فرصتی برای نزدیکتر شدن ایران و عربستان سعودی به عنوان دو قدرت منطقه ای در منطقه به یکدیگر باشد، در مجموع به نظر مى رسد تعدیل مواضع طرفهاى درگیر در منازعه سوریه تنها راه حل خروج از بحرانى است که ادامه آن آینده منطقه را با خطر مواجه کرده است. اخضرابراهیمی اکنون قصد دارد ۲۰ دسامبر (۲۹ آذر) مجددا با نمایندگان آمریکا و روسیه که حامیان برگزاری مذاکرات ژنو هستند، ملاقات کند. هر چند ابراهیمی گفته است اگر واقع بینی ملاک باشد، احتمال برقراری آتش بس پیش از آغاز مذاکرات بسیار اندک و دور از ذهن است.
اما اظهارات جدید جان کری وزیر خارجه آمریکا نشان می دهد که آمریکا پس از توافق هسته ای با ایران در ژنو، درصدد دستیابی به توافق دیگری در ژنو برای بحران سوریه است. جان کری در بیانیهای با تاکید بر اینکه ژنو ۲ بهترین فرصت برای تشکیل دولتی جدید در سوریه است اعلام کرده که آمریکا از حجم چالشهایی که در راه رسیدن به راهکار سیاسی برای حل بحران سوریه وجود دارد، آگاه است اما از نظر واشنگتن، کنفرانس ژنو۲ بهترین فرصت برای تشکیل دولت انتقالی جدید در سوریه است.
در نهایت در حالی که باید طرفین سوری پذیرنده نهایی توافقات احتمالی در ژنو باشند، ژنرال سلیم ادریس فرمانده ارتش ازاد سوریه – یکی از مهمترین گروه های مخالف حکومت بشار اسد – اعلام کرده است نیروهایی که به وی وفادار هستند در کنفرانس صلح ژنو شرکت نمی کنند زیرا به اعتقاد وی شرایط برای برگزاری مذاکرات ژنو۲ در تاریخ اعلام شده مهیا نیست و نیروهایش نبرد نظامی علیه حکومت را در زمان برگزاری نشست ژنو متوقف نخواهند کرد.