کشورهای عربی برای مدرنیته ارزش قائل شدند اما نسبت به ریشه های آن بی تفاوت بودند
دکتر محمد سبیلا روشی خاص دارد که او را از بقیه متمایز میکند. او مراعات خواننده را میکند و سعی میکند تا به دور از پیچیدگی با خواننده ارتباط برقرار کند. او به موضوع «مدرنیته» که دغدغه اصلیاش شده، معروف شده است، وی در ارائه تعریفی از آن کوشیده و به عنوان «چشم انداز قرن» بر آن تاکید فروان میکند.
الشرق الاوسط در اینجا کتاب کوچک وی تحت عنوان «مدرنیسم و پست مدرنیسم» را مورد بررسی قرار میدهد که در آن سعی بر آسان سازی مفهموم مدرنیته کرده تا به جهان عرب بفهماند که آنچه بر سیستم ما حاکم است، مدرن (بعد مادی) است نه مدرنیته (بعد فکری و فرهنگی). در واقع کشورهای عربی و مسلمان به جلوههای ظاهری و شکل فنی مدرنیته پرداختند و ریشه و پایههای محرک آن را نادیده گرفتند. بنابراین ما به راحتی در دریای تولیدات مدرن غرق شده و آنها را مصرف میکنیم اما در مقابل پذیرش و درک «عقل» که محرک این دنیای مدرن است با مشکل مواجه میشویم.
دکتر محمد اخیرا در نوشتن دایره المعارفی تحت عنوان «دایره المعارف مفاهیم اساسی علوم انسانی و فلسفی» در ۵۸۰ صفحه مشارکت و اشراف داشته است که «مرکز علمی عربی پژوهشها و مطالعات انسانیِ» رباط، آن را در سال ۲۰۱۷ در انتشارات «المتوسط» به چاپ رسانده است.
این دایره المعارف با کوشش و همکاری تعداد زیادی پژوهشگر در زمینههای مختلف گردآوری شده است. نوح الهرموزی و محمد تمالدو بخش اقتصادی، بها ادریس و احمد مفید بخش علوم سیاسی، عبدالرحیم العطری بخش علوم اجتماعی، عبداللطیف بوجمله بخش روانشناسی، و محمد سبیلا و محمد الشرکه و محمد امزیان و عادل حدجامی بخش فلسفه آن را کار کردند.
آن گونه که پیداست این دایره المعارف توسط ۱۰ پژوهشگر تهیه و تالیف شده است. آنها کاری خوب، دقیق و بی نقص ارائه دادهاند که نثری روان دارد و باعث شده تا خواننده آرامش خاطر پیدا کرده و این امکان را برای او فراهم میآورد که به راحتی به عمق مطالب آن پی ببرد.
در مقدمه این دایره المعارف که به قلم «سبیلا» سرپرست تیم نوشته شده است میخوانیم: «امروز دسترنج سالها تلاش در جهت عرضه الگویی جدید از دایره المعارف جامع در زمینه علوم انسانی، را در اختیار خواننده عرب قرار میدهیم».
وی همچنین اضافه میکند که گرچه این کار توسط گروهی از متخصصین دانشگاهی صورت گرفته ولی بعد از گفتگوها و هماهنگیهای کامل بین اعضای گروه به مرحله چاپ رسیده است.
به گفته سبیلا، این گروه از معیارهای خاصی برای نوشتن این دایره المعارف پیروی کردند که در رأس آنها رعایت تخصص بوده، در مرحله بعد مفاهیم کلیدی هر علم (فلسفه، علوم اجتماعی، رونشناسی، علوم سیاسی، حقوق و اقتصاد) برگزیده شده و سپس به شیوهای واضح و زبانی مفهوم نگاشته شده است.
و اما سبیلا هدف اصلی تالیف این دایره المعارف را تقویت نگاه خواننده عرب به موضوعات علوم انسانی و عدم پیروی او از تصورات سنتی موروث که کهنه شده و دیگر کاربردی در حل معضلات اجتماعی ندارند، عنوان کرد. بنابراین این دایره المعارف آمده است تا خواننده را از عدم بینش صحیح در عرصه علوم انسانی نجات داده و او را مجهز به مفاهیمی متناسب با زمانه بکند.
سبیلا اضافه میکند که بینش عامه و متداول جهان عرب متمایل به تولیدات فنی جهان غرب است و فراموش شده است که تمدن جدید، رویی دیگر نیز دارد که آن تولیدات فکری متناسب با این تولیدات فنی است. به عبارتی دیگر جهان عرب به طور عام دنبالهرُویِ ظاهر مدرنیته و سطح بصری قابل رؤیت آن است و از بخش دیگر آن که قابل رؤیت نیست و نیازمند تفکر و پژوهش برای درک آن است، غافل بوده است. و این بخش مگر با تنظیم مفاهیم خاص آن حاصل نمیشود و هدف اصلی تألیف این دایره المعارف نیز همین بوده است.