ریاض المالکی
با توجه به اینکه جان کری، وزیر امور خارجه ایالات متحده اندکی پیش از آغاز آخرین دور مذاکرات میان فلسطین و اسرائیل در تابستان گذشته هشدار داد که عدم توافق دو طرف می‌تواند منجر به «آغاز انتفاضه سوم» می‌شود؛ و از سوی دیگر اسرائیل خبر از ساخت هزاران خانه مسکونی دیگر در قلمرو فلسطین داد و خواستار این شد که فلسطین یهودیت اسرائیل را به رسمیت بشناسد، جای تعجبی ندارد که آخرین دور مذاکرات دو طرف چندان بهتر و کارآمدتر از دوره‌های پیشین پیش نرفته و پیشرفتی حاصل نشده است.
با توجه به معلق ماندن مذاکرات طی هفته‌های نخست ماه ژانویه، پس از اینکه وزیر دفاع اسرائیل از موضع کری انتقاد کرد، این طور که به نظر می‌رسد هر دو طرف سعی دارند وانمود کنند در این دور جدید مذکرات بحث بر سر توافق نهایی صورت نمی‌گیرد؛ بلکه تنها حول محور توافق بر سر ترسیم یک چارچوب برای مذاکرات و موضوعاتی که قرار است طی مذاکرات آتی مورد بحث قرار گیرد، خواهد بود. در همین راستا، ریاض المالکی در مصاحبه‌ای با الشرق الاوسط می‌گوید آنچه در حال حاضر در مذاکرات مطرح می‌شود، بحث بر سر «چارچوب» مذاکرات آتی است؛ مذاکراتی که از نگاه او شاید هرگز صورت نگیرد.
الشرق الاوسط: ممکن است به ما بگویید که شنبه گذشته در خلال مذاکرت میان جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا و کمیته عالی نظارتی عربی در پاریس چه اتفاقی رخ داد؟
ریاض المالکی: کری می‌خواهد وزاری امور خارجه کشورهای عربی را متقاعد کند که دارد تلاش خود را می‌کند، که بهشان تضمین دهد دارد نهایت تلاشش را می‌کند و تمام قدرتش را به کار می‌گیرد تا توافقی حتی الامکان قابل قبول برای هر دو طرف ایجاد کند. اما در فرآیند هر مذاکره‌ای، نمی‌توان تمام طرفین را به طور کامل راضی نگه داشت، بنابراین هر دو طرف باید اندکی از موضع خود پایین بیایند تا بتوانند به نتیجه برسند. سران اسرائیل و فلسطین هر دو باید پیش از دستیابی به توافق این حقیقت را بپذیرند. کری از وزاری امور خارجه کشورهای عربی خواست تلاش‌های او را درک کنند و ازش حمایت کنند و همچنین خواست از موضع رهبری فلسطین در نشستی که قرار است طی آن ترسیم چارچوبی برای توافق‌نامه- که در آینده نزدیک ارائه خواهد شد- مورد بحث واقع شود، حمایت کنند.
وزاری امور خارجه کشورهای عربی هم چند سوال از کری پرسیدند و به او اعلام کردند هر زمان چارچوب توافق‌نامه ارائه شد، روی آن مطالعه خواهند کرد و به نظرات فلسطینی‌ها گوش خواهند داد. و اگر فلسطینی‌ها چارچوب توافق‌نامه را بپذیرند، آن‌ها هم می‌پذیرند اما اگر آن را رد کنند، آن‌ها هم ردش خواهند کرد. بگذرارید این را هم بگویم که فلسطین از موضع کشورهای عربی راضی است. در نشست قبلی، من موضوعاتی را که باید در این توافق‌نامه مطرح شود، مشخص کردم و از وزاری امور خارجه کشورهای عربی خواستم موضع خود را به گونه‌ای به اطلاع وزیر امور خارجه آمریکا برسانند وزیر امور خارجه عربستان سعودی هم قاطعانه همین موضع را به آمریکا نشان داده است.
پرسش: اجازه دهید درباره جزئیات کامل مذاکرات میان فلسطین و اسرائیل صحبت کنیم. تا کنون، پس از ۵ ماه مذاکره و ۱۰ ماه دیپلماسی میانجی‌گری کری به چه دستارودهایی رسیده‌اید؟
پاسخ: همه از موضع دو طرف آگاهند. اما آنچه به تازگی رخ داده، این است که در آخرین دور مذاکرات بنجامین نتانیاهو، وزیر امور خارجه اسرائیل شروط تازه‌ای را مطرح کرده که خب این فرآیند را پیچیده‌تر کرده است؛ شروطی از جمله به رسمیت شناختن اسرئیل به عنوان مملکتی یهودی. این موضوع هرگز پیش از این در دوره حضور اسرائیل در دره اردن مطرح نشده بود. او همچنین به کمیته مرکزی حزب لیکود گفته که هرگز واژه‌های «بیت‌المقدس» و «الخلیل» را نخواهد پذیرفت.
ما درحال حاضر در آستانه ورود به مرحله سوم مذاکرات هستیم؛ پس از مرحله اول که فلسطین و اسرائیل در وهله اول پای میز مذاکره نشاند و مرحله دوم که ایالات متحده به عنوان میانجی، نقش فعال‌تری را ایفا کرد و دیدگاه‌های دو طرف را به گوش یکدیگر رساند. حالا در مرحله سوم ما تنها در صورتی می‌توانیم این مرحله را از سر بگذرانیم که بر سر این موضوعات- یعنی مطرح کردن پیشنهادات و ترسیم چارچوبی برای توافق‌نامه-به توافق برسیم. تا به امروز، ایالات متحده صرفا دیدگاه‌های مختلفی را مطرح کرده که در حال حاضر بخشی از چارچوب توافق‌نامه هستند.
پرسش: واشنگتن نمی‌خواهد درباره جزئیات مذاکرت نظر دهد اما تا کنون چندین گزارش محرمانه ازسوی رسانه‌ها منتشر شده؛ از جمله اینکه اسرائیل می‌خواهد در ازای ۵/۵ درصد از قلمرو سرزمین دیگری، کنترل ۸۵/۶ درصد کرانه باختری را در دست داشته باشد،آیا این حقیقت دارد؟
پاسخ: هیچ درصدی مورد بحث واقع نشده. به افشاگری‌های رسانه‌های اسرائیل نمی‌توان اعتماد کرد. واضح‌تر بگویم؛ اگر ما درباره موضع تبادل زمین صحبت کرده‌ایم، ارزش و ایده‌آل‌هایمان را در الویت قرار داده‌ایم. مثلا گفته‌ایم که فقط به پایین‌ترین میزان تبادل زمین راضی می‌شویم. بر سر کلیات توافق کرده‌ایم؛ هنوز بحث‌های زیادی باقی مانده تا روی جزئیات انجام دهیم. بناراین این اطلاعات درست نیستند. آنچه ما آشکارا از دهان آمریکایی‌ها شنیده‌ایم این است که قلمرو کرانه باختری به فلسطینی‌ها بازگردانده خواهد شد. همانگونه که در گذشته بوده و فلسطینی‌ها هم به کمتر از این راضی نخواهند شد. ما قلمرو کرانه باختری را به طور کامل پس می‌گیریم؛ این الویت ماست. حالا این که چطور این اتفاق رخ می‌دهد، نیاز به بحث و مذاکره بیشتری دارد.
پرسش: شاید صحرای نگب را به عنوان مثال بهتان پیشنهاد دهند.
پاسخ: شاید اما ما نمی‌پذیرمش. ما می‌توانیم هر گونه پیشنهادی را رد کنیم. ما پیش از این ۱۲ بار به آمریکایی‌ها نه گفته‌ایم. و وقتی پای موضع و الویت‌هایمان به میان بیاید، همین روند را ادامه خواهیم داد.
پرسش: در آخرین دور مذاکرات به چه پیشرفت کارآمدی دست یافتید؟
پاسخ: من نمی‌توانم با قاطعیت بگویم چه پیشرفتی کرده‌ایم. کشمکش همچنان وجود دارد و بر سر تمام مسائلی هم که مطرح شده، هنوز به توافق نرسیده‌ایم؛ بنابراین من نمی‌توانم بگویم ما به دستاورد ویژه‌ای رسیده‌ایم. و بگذارید بهتان بگویم که مشکلاتی که میان ما تفرقه انداخته، خیلی عمیق‌تر از آنچه است که بسیاری از مرم تصور می‌کنند و ما نمی‌توانیم بر سر آن‌ها به توافق برسیم.
پرسش: مثلا چه مشکلاتی؟
پاسخ: اسرائیل از ما خواسته ماهیت یهودی‌اش را به رسمیت بشناسیم. من هیچ راهکاری برای این مسئله نمی‌بینم چون که ما هرگز چنین چیزی را نمی‌پذیریم.
موضع ایالات متحده نسبت به این شرط اخیر اسرائیل چیست؟ آیا می‌دانند که اسرائیل می‌خواهد در این مرحله این خواسته‌اش را مطرح کند؟
پاسخ: نمی‌دانم. این خودش می‌تواند مسئله باشد.اما تا به حال که آن‌ها نقش میانجی و انتقال مواضع طرفین به یکدیگر را ایفا کرده‌اند. دیدگاه خودشان را هم مطرح نکرده‌اند چرا که ما هنوز بر سر چارچوب توافق‌نامه‌ای که آن‌ها می‌خواهند در پیش بگیرند، به توافق نرسیده‌ایم.
پرسش: پس جریان گزارش‌هایی راجع به اینکه ایالات متحده حکمی را صادر کرده که از سوی برخی مقامات اسرائیلی مورد انتقاد واقع شده، چیست؟
پاسخ: این حقیقت ندارد. آمریکایی‌ها تا به حال جز نقش میانجی نقش دیگری را ایفا نکرده‌اند و تا زمانی هم که دو طرف بر سر مسائل تفرقه‌انگیز به توافق نظر نرسند، به همین روند ادامه می‌دهد.
پرسش: آیا فلسطینی‌ها همچنان بر سر این موضع خود ایستاده‌اند که اگر بر سر تک تک موضوعات مورد بحث توافقی صورت نگیرد، اصلا توافق‌نامه‌ای در کار نخواهد بود؟
پاسخ: بله ما همچنان با همین موضع به روند مذاکرات ادامه می‌دهیم.
پرسش: و آمریکایی‌ها این تاکتیک مذاکره را پذیرفته‌اند؟
پاسخ: بله صد در صد.
پرسش: اما آیا این حقیقت ندارد که محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین از نقش ایالات متحده در مذاکرات انتقاد کرده؟
پاسخ: من چیزی در این مورد نشنیده‌ام. ما معتقدیم که تلاش‌های کری خالصانه است و نیتش هم مثبت و اینکه صادقانه می‌خواهد به توافق‌نامه‌ای دست پیدا کند تا به کشمکش میان اسرائیل و فلسطین خاتمه دهد. او از زمانی که کار خود را به عنوان وزیر امور خارجه آمریکا آغاز کرده، تلاش‌های خود را روی حل این مسئله متمرکز کرده و بهترین گواه این مطلب هم این است که طی ۱۰ ماه ۱۰ بار از این منطقه دیدن کرده. حتی در خود کشورش هم به خاطر این مقدار تمرکزش روی مسئله اسرائیل و فلسطین مورد انتقاد قرار گرفته. بنابراین ما باید حواسمان به این موضوع باشد و به رسمیت بشناسیمش و این را هم می‌دانیم که او می‌خواهد اعتماد باراک اوباما، رئیس جمهور ایالات متحده را هم جلب کند. اوباما نشان داده که به کری و اقدامات دیپلماتیکش اعتماد دارد و ما هم به این موضوع ایمان داریم.
پرسش: فکر می‌کنید چه زمانی کری چارچوب توافق‌نامه را اعلام کند؟
پاسخ: این به این بستگی دارد که آیا تلاش‌های دیپلماتیکش به ثمر خواهد نشست یا نه. ضرب الاجل که پایان آوریل در نظر گرفته شده. او می‌تواند موفق شود و توافق‌نامه را قبل تر اعلام کند یا ما می‌توانیم به تاریخ ۲۹ آوریل برسیم و کری اعلام کند در دستیابی به توافق‌نامه ناکام مانده و یا خواستار زمان بیشتری شویم. ما در این مقطع نمی‌توانیم بگوییم که آیا او موفق خواهد شد یا نه. تمام این‌ها به واکنش اسرائیل و تمایلش به دستیابی به توافق‌نامه بستگی دارد.
پرسش: اگر چارچوب توافق‌نامه تصویب شود، قدم بعدی چه خواهد بود؟ آیا منجر به انجام مذاکرات مستقیم جدید برای دستیابی به توافق‌نامه سیاسی نهایی خواهد شد؟
پاسخ: این چارچوب توافق‌نامه در واقع مفاد توافق‌نامه نهایی را تعیین و مشخص خواهد کرد. من می‌خواهم این را تایید کنم که ترسیم چارچوب برای توافق‌نامه به معنای دستیابی به یک توافق‌نامه موقت یا نیمه‌کاره نیست؛ گامی است که ما را به توافق‌نامه نهایی نزدیک می‌کند. هدف ما، و همین طور هدف آمریکایی‌ها، این است که تلاش‌های کری منجر به دستیابی به توافق‌نامه‌ای شود که در نهایت به کشمکش میان فلسطین و اسرائیل خاتمه دهد. ما می‌خواهیم به توافق‌نامه نهایی دست یابیم.
پرسش: سایر طرفینی که در مذاکرات نقش دارند، چطور؟ آیا آن‌ها هم مایل به دستیابی به توافق‌نامه هستند؟
پاسخ: کری در صدد دستیابی به توافق‌نامه نهایی است. بنابراین هدف از ترسیم چارچوب توافق‌نامه که در حال حاضر مورد بحث واقع شده- که البته باید نخست پذیرفته شود- دستیابی به توافق‌نامه نهایی است. چارچوب توافق‌نامه توافق‌نامه نهایی را مشخص خواهد کرد. آنچه باقی می‌ماند، رسیدگی به جزئیات است. البته ناگفته نماند که نتیجه تمام مذاکرات می‌تواند هر لحظه نقش برآب شود چرا که جزئیات بسیار مهم هستند و وقتی پای جزئیات به میان می‌آید، پای شیطان هم به میان می‌آید. ما هنوز مرحله غیرقابل بازگشت را نگذرانده‌ایم.
پرسش: پس شما دارید می‌گویید حتی با وجود ترسیم چارچوب توافق‌نامه، هیچ ضمانتی وجود ندارد که حتی به مرحله نهایی برسید؟
پاسخ: چارچوب مرحله نهایی مذاکرات را مشخص خواهد کرد.
پرسش: شما گفتید چند مسئله تفرقه‌برانگیز در این میان وجود دارد. بحث‌برانگیزترین‌شان کدام‌ها هستند؟
پاسخ: یکی همین مسئله به رسمیت شناختن یهودیت اسرائیل است. این مسئله به شدت تفرقه برانگیز است. به رسمیت شناختن چنین چیزی واقعا خطرناک است چرا که به این معناخواهد بود که ما از بین رفتن تاریخ و روابط خودمان و همچنین حق تاریخی‌مان نسبت به فلسطین را پذیرفته‌ایم. این چیزی است که ما هرگز تحت هیچ شرایطی آن را نمی‌پذیریم. پذیرش این شرط اسرائیلی‌ها همچنین نگرانی‌ها را نسبت به ۸/۱ میلیون نفر فلسطینی که در اسرائیل زندگی می‌کنند، افزایش خواهد داد. آن‌ها همین طوری هم شهروند درجه دو محسوب می‌شوند، دیگر در یک جامعه با ماهیت یهودی چه بلایی بر سرشان خواهد آمد؟پذیرش این شرط همچنین پناهندگان فلسطینی و حق بازگشت آن‌ها را زیر سوال می‌برد. بنابراین ما هرگز آن را نخواهیم پذیرفت.
