در گیرو دار چند دستگی جریان‌های سیاسی لبنانی در باره بازگشت پناهندگان سوری که به اختلافات سیاسی بیشتری دامن زده، گروهی خواستار “بازگشت داوطلبانه” هستند مشروط به اینکه با نظام سوری همآهنگی نشود یا منجر به عادی سازی روابط نشود. گروهی هم سخن از “بازگشت امن” می‌زنند و می‌گویند همآهنگی با طرف سوری امری ضروری است. در این بین پیشنهاد روسیه برای تشکیل کمیته سه جانبه لبنانی، سوری و روسی مطرح شد و به گفته یک منبع آگاه که در روند تشکیل این کمیته قرار دارد، با استقبال همه جریان‌های سیاسی لبنانی روبه رو شده.

کمیته‌ای که جورج شعبان، مشاور سعد حریری، نخست وزیر مکلف به تشکیل دولت در امور روسیه راهی موسکو شده تا در جریان آخرین دست‌آوردها به ویژه مذاکرات روسی-اروپایی در باره بازسازی سوریه قرارگیرد. این کمیته آن طور که معلوم است امنیتی لژستیکی خواهد بود و ارتباطی با تشکیل دولت ندارد چرا که توافق بین رئیس جمهوری و سعد حریری نخست وزیر مکلف به تشکیل دولت، کفایت می‌کند.

در همین چارچوب منبع آگاه برای الشرق الاوسط توضیح داد، در صورت تشکیل کمیته، همآهنگی‌های سیاسی فقط با طرف روسی صورت می‌گیرد و این چیزی است که سعد حریری به آن پایبند است و از آن کوتاه نخواهد آمد. این منبع اضافه کرد، به طور طبیعی سرهنگ عباس ابراهیم، مدیرکل امنیت عمومی همآهنگی‌های لازم امنیتی را با سوری‌ها انجام می‌دهد. پیشنهاد روسی روزنه امیدی برای امکان حل پرونده پناهندگان سوری در لبنان باز می‌کند. چه بسا آن طور که مطرح می‌شود و معین المرعبی وزیر کشور و مسئول امر پناهندگان تاکید می‌کند، این پرونده هیچگاه لبنانی نبوده و یادآور می‌شود، حکومت لبنان همیشه به این موضوع از بعد انسانی و اخلاقی نگاه می‌کند و نمی‌تواند بپذیرد این مردم به طرف حکومتی برگردند که انواع اسلحه را علیه آنها به کار برده است. المرعبی توضیح می‌دهد که حکومت لبنان خواستار بسته شدن این پرونده است اما بدون پذیرش شروط نظام سوری و بدون اجبار مردم به بازگشت و البته از طریق ارتباط با طرف‌هایی که قادر به دادن تضمینات لازم هستند. در این چارچوب و به چند دلیل کمیته سه‌گانه پیشنهادی روسیه را تأثیر گذار می‌داند؛ مذاکره با طرف روس خواهد بود و حضور طرف سوری در حد حفظ آبروست. روسیه می‌تواند ضمانت‌هایی را بدهد که حکومت می‌خواهد و آن هم حفظ سلامت این پناهندگان به هنگام بازگشت است. نباید فراموش کنیم که روسیه بسیاری از مناطق سوریه را در اختیار دارد.

به نظر المرعبی نیروهای روسی در سوریه، در حال حاضر همان نقشی را بازی می‌کنند که “نیروهای حائل” در لبنان داشتند. روسیه همه کاره است و اظهار امیدواری کرد ایالات متحده نیز در مناطقی که در سوریه دراختیار دارد دست به چنین ابتکار عملی بزند. وی گفت: همه آنچه ما می‌خواهیم مناطقی امن است و تضمین‌هایی برای برگشت سوری‌ها”.

آن طور که المرعبی می‌گوید، علیرغم همه امیدها و استقبال لبنانی‌ها از این پیشنهاد، موضوع حمایت جهانی و به طور مشخص اروپایی را می‌طلبد. شاید روسیه به اروپایی‌ها بگوید” من حل پرونده پناهندگان و بازگشت امن آنها را ضمانت می‌کنم، اما در مقابل بازسازی سوریه. یعنی بازگشت پناهندگان در مقابل تأمین بودجه بازسازی سوریه که روسیه به عهده خواهد گرفت. برای همین بدون حمایت اروپایی‌ها این ابتکار به سرانجام نمی‌رسد”.

از سوی لبنان هم تشکیل کمیته سه‌گانه منوط به تشکیل دولت است، چرا که به گفته المرعبی، نمی‌توان انتظار داشت پیش از تشکیل دولت، این کمیته شکل بگیرد. او توضیح داد” عادی سازی روابط با دمشق یکی از علل تأخیر در تشکیل دولت است. چه بسا گروهی که اکثریت پارلمان را کسب کرده مطابق قانون انتخابات، به آن نظام گرایش دارند و اصرار می‌کنند روابط با حکومت سوریه عادی بشود، چیزی که دولت زیر بار آن نمی‌رود”.

المرعبی باز یادآوری می‌کند، دولت لبنان هرگز پوشش رسمی به دیدار یا مذاکرات سیاستمدارانی نمی‌دهد که به همین منظور به دمشق سفرکرده‌اند. او از کمیته‌های غیر قانونی که اخیراً پیدا شده‌اند انتقاد می‌کند. او با انتقاد از کمیته‌های “غیر قانونی”  به دو کمیته‌ جداگانه‌ای اشاره می‌کند که حزب الله و جریان میهنی آزاد تشکیل داده‌اند تا در باره بازگشت پناهندگان همآهنگی کنند. به نظر او بعد از پیشنهاد روسیه این کمیته‌ها محلی از اعراب ندارند و افزود” روسیه در سوریه دست بالا را دارد و ابتکارش همه پیشنهادات دیگر را منسوخ کرد. چرا که روسیه می‌گوید من ضامن هستم و وقتی روس‌ها حرف می‌زنند دیگر نقش احزاب رنگ می‌بازد یا در همان چارچوبی می‌ماند که روسیه اجازه می‌دهد”. او می‌گوید، هماکنون روس‌ها در داخل خاک سوریه مشغول کشیدن خاکریزهایی در مرز لبنان و سوریه هستند تا مانع تردد سوریها میان لبنان و سوریه شوند. اقدامی که بازگشت افراد را دشوار می‌کند حتی به طور غیر قانونی.

به نظر المرعبی پیشنهاد دهندگان یا تشکیل دهندگان دو کمیته‌ بازگشت پناهندگان وارد رقابت با روس‌ها شده‌اند بعد از اینکه رودر روی حکومت لبنان ایستادند. برای نمونه “حزب الله” بعد از اینکه دید امنیت عمومی از سه هزار پناهنده نام‌نویسی کرد، کمیته‌ای به همین منظور تشکیل داد و خود را رقیب حکومت قرار داد. امروز هم با معلوم شدن پیشنهاد روسیه، صاحبان این کمیته‌ها خود را رقیب روسها ساختند؛ روسها هم  اخیراً به صراحت اعلام کردند در مرز لبنان و سوریه جز روسها و نظام سوری در قسمت سوری و حکومت لبنان در بخش لبنانی کسی مستقر نمی‌شود، این یعنی احزاب نه. نشانه‌ای که به این تعبیر می‌شود، حزب الله در این پرونده هیچ نقشی نخواهد داشت.

حزب الله به نقل از حسن نصرالله دبیرکل حزب، در پایان ماه ژولای خبر از تشکیل کمیته‌ای برای مشارکت در بازگشت پناهندگان به کشورشان داد، مشارکتی مبتنی بر روابط با دولت سوریه. نوار ساحلی نماینده پیشین مجلس و مسئول “پرونده پناهندگان سوری” حزب الله در گفت‌و گویی مطبوعاتی پیش از این گفته بود، کمیته برای بازگشت پناهندگان سوری که می‌خواهند داوطلبانه به کشورشان برگردند فعالیت می‌کند. این کار از طریق دفاتری در بیروت و جنوب بقاع انجام می‌شود. پناهندگان باید فرم‌هایی را پرکنند و به بخش‌های مرتبط در سوریه ارسال می‌شوند. پس از آن با بخشهای امنیتی در لبنان برای اقدام نهایی تماس گرفته می‌شود.

پس از اینکه حزب الله راه اندازی چنین کمیته‌ای را اعلام کرد، جریان میهنی آزاد کمیته مرکزی برای بازگشت پناهندگان سوری را راه انداخت. راه اندازی این دو کمیته با انتقادهای سیاسی مواجه شد که آن را تعدی به صلاحیت و وظیفه حکومت می‌دانستند و آنها را قانع کننده نمی‌دانستند چرا که حزب الله در جنگ سوریه کنار نظام ایستاد و خود یکی از عوامل پناهندگی مردم سوریه به لبنان بود. المرعبی می‌گوید” عجیب اینجاست که حزب الله در پرونده پناهندگان به گونه‌ای رفتار می‌کند که انگار موسسه‌ خیریه‌ یا صلیب سرخ است در حالی که آنها با مشارکت در جنگ سوریه یکی از اسباب دربه دری مردم بودند”.

فراکسیون لبنان قوی به ریاست جبران باسیل، وزیر امورخارجه پیشنهاد روسیه برای تشکیل کمیته سه‌گانه را مثبت ارزیابی می‌کند و به خصوص اگر حمایت و تأیید جهانی را به همراه داشته باشد. مسئله‌ای که کارش را تسهیل می‌کند. او حمایتش را از این ابتکار اعلام می‌کند به این دلیل که این پیشنهاد به او در پرونده بازگشت پناهندگان سوری به کشورشان کمک می‌کند.

در همین راستا، جورج عطاء الله، یکی از نمایندگان این فراکسیون تأکید می‌کند، “لبنان قدرتمند” و جریان میهنی آزاد از این ابتکار حمایت می‌کنند چرا که هدف اول و آخر آنها حل مشکل پناهندگان در لبنان است.

عطاء الله افزود: تا وقتی که پیشنهاد روس‌ها اجرایی نشود و هنوز کمیته‌ای تشکیل نشده، کمیته آنها کارش را ادامه می‌دهد. او آمادگی جریان میهنی آزاد را برای همآهنگی با کمیته مورد نظر و حمایت و همکاری با آن را اعلام کرد، به خصوص که این کمیته پوششی بین المللی دارد که کارش را تسهیل می‌کند و رسیدن به نتایج مورد نظر را سرعت می‌بخشد.

عطاء الله توقف فعالیت کمیته‌شان را در صورت تشکیل کمیته سه‌گانه و کافی بودن آن را رد نکرد. او درباره بازگشت داوطلبانه گفت: اصطلاحی که باید به کار برد “بازگشت امن” است و کمیته اساساً تشکیل نشده تا کسی را مجبور به بازگشت یا گروکشی سیاسی بکند. انگیزه ضرورتی میهنی است که ما را ناچار می‌سازد برای پناهندگان در لبنان چاره‌ای بیاندیشیم. واقعیت اینکه اوضاع غیر قابل تحمل شده، به خصوص که به نظر او بسیاری از سوری‌ها پناهندگان اقتصادی هستند و چه بسا بسیاری از آنها از مناطق امن آمده باشند و هم مرز با لبنان نیستند. می‌توانستند به اردن یا ترکیه بروند، اما به لبنان آمدند تا از تسهیلاتی که دولت لبنان مهیا کرد استفاده کنند و دولت لبنان سخت‌گیری نکرد.

عطاء الله این پرسش را مطرح کرد که، چطور می‌توانیم کسی را که برای خانواده‌اش در منطقه امن در سوریه پول می‌فرستد پناهنده به دلایل امنیتی به حساب بیاوریم؟!… او اضافه کرد، اعداد و ارقام نشان می‌دهند بیش از ۴۰۰ هزار پناهنده در عید فطر لبنان را ترک کرده و دوباره برگشته‌اند. این نشان می‌دهد پناهندگی امنیتی نیست بلکه اقتصادی است. باید چاره‌ و عزمی میهنی برای حل آن بشود و امیداویم پیشنهاد روسیه به آن کمک کند.