هرچند پس از توافق هسته‌ای ایران با گروه ۱+۵ و باز شدن درهای ایران به روی دنیا انتظار می‌رفت گشایشی در وضعیت اقتصادی، اجتماعی و سیاسی ایران ایجاد شود اما درعمل، گشایش محسوسی در شرایط داخلی این کشور حاصل نشد.

به روزهای پایانی فعالیت دولت تدبیرو امید و ریاست جمهوری حسن روحانی به عنوان یک رییس جمهور میانه رو نزدیک می‌شویم، بررسی زوایای اقتصادی، اجتماعی و سیاسی این دولت نشان می‌دهد که او و یارانش در عمل به وعده‌های خود چندان موفق عمل نکرده‌اند. در این دولت نیز قدرت بی‌چون و چرای رهبری، نظارت استصوابی شورای نگهبان، سرکوب مخالفان، ادامه حصرخانگی میرحسین موسوی، زهرا رهنورد و مهدی کروبی از رهبران معترض به نتایج انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸و نیز سنگ‌اندازی‌ها و دخالت‌های سپاه پاسداران و قوه قضاییه ایران در اقدامات قوه مجریه، ادامه داشت.

سیاست خارجی ایران

توافق هسته‌ای ایران با گروه ۱+۵، نقطه عطف در سیاست خارجی ایران در سال ۲۰۱۶ با حواشی بسیاری مواجه بود.

مجلس نمایندگان آمریکا روز ۱۶ نوامبر قانون تحریم‌های ایران را برای ده سال دیگر تمدید کرد. این مجلس همچنین لایحه‌ای را به تصویب رساند که بر اساس آن، فروش هواپیماهای مسافربری به ایران ممنوع می‌شود.

در راستای مقابله با این تصمیم دولت باراک اوباما نمایندگان مجلس ایران طرحی دوفوریتی با هدف ممنوع کردن خرید کالاهای مصرفی ایران از آمریکا را به مجلس ارائه کردند.

همزمان با اجرایی شدن برجام، جیسون رضائیان٬ خبرنگار آمریکایی ایرانی‌تبار همراه با امیر حکمتی تفنگدار دریایی پیشین، سعید عابدینی، نوکیش مسیحی و نصرت‌الله خسروی رودسری، از زندان‌های ایران آزاد شدند. دولت آمریکا نیز در قبال آزادی این چهار شهروند آمریکایی با آزادی هفت ایرانی زندانی در این کشور موافقت کرد.

درهمین حال، جیسون رضاییان و خانواده‌اش ضمن شکایت از دولت ایران در یک دادگاه فدرال آمریکا گفته که گروگان جمهوری اسلامی بوده است و در طول ۱۸ ماه زندان، مورد آزار روحی و جسمی قرار گرفته.

ازسوی دیگر، وزیران امور خارجه کشورهای عضو اتحادیه عرب روز ۸ سبتامبر در پایان نشست فوق‌العاده خود در قاهره پایتخت مصر، مواضع آیت‌الله علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران و دیگر مسئولان این کشور را علیه عربستان سعودی محکوم کردند.

درهمین حال، ۱۱ کشورخاورمیانه و شمال آفریقا در نامه‌ای که در مجمع عمومی سازمان ملل توزیع شد، ایران را متهم کردند که باحمایت از تروریسم و مداخله مدوام در امور داخلی کشورهای عربی، باعث تنش و بی‌ثباتی در منطقه می‌شود.

اما در نخستین واکنش رسمی به پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری امریکا، محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران به ترامپ گوشزد کرد که آمریکا «موظف به اجرای برجام خواهد بود». رئیس جمهور ایران نیز گفت که «نتیجه انتخابات آمریکا اثری در سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران ندارد.»

در آخرین ماه‌های فعالیت دولت یازدهم نیز استعفای علی جنتی، علی اصغر فانی و محمود گودرزی، وزیران فرهنگ و ارشاد اسلامی، آموزش و پرورش و ورزش و جوانان خبرساز شد.

در روز ۲۳ نوامبر نیز دفتر نمایندگی ایران در سازمان ملل ادعای دولت اسرائیل درباره ارسال اسلحه برای حزب الله لبنان از طریق هواپیمایی ماهان را رد کرد و گفت مثل همیشه برای اثبات این ادعا‌ها هیچ شاهدی ارائه نمی‌شود.

اقتصاد ایران

اقتصاد ایران در یک سال گذشته همانند سال‌های گذشته با مساله رکود و کاهش رشد اقتصادی روبه رو بود. بسیاری از ناظران معتقد هستند که دولت یازدهم موفق به رفع رکود اقتصادی، ایجاد اشتغال و تغییری در زندگی شهروندان ایرانی نشده است.

اما صنعت نفت در ایران در دوران پیش و پس از برجام روزهای سختی را سپری کرد. ادامه کاهش بهای نفت خام در بازارهای جهانی در ژانویه ۲۰۱۶ضربه شدیدی را بر نرخ ارز در بازار داخل ایران وارد کرد به طوری که نرخ برابری ارز در بازار داخلی افزایش یافت.

اما پس از برجام، تولید نفت و می‌عانات گازی ایران در ماه اگوست به رقم چهار میلیون و ۱۵۰ هزار بشکه رسید که بالا‌ترین رقم از سال ۱۹۸۰ به این سو بوده است.

کسری بودجه و افزایش بدهی دولت

برپایه گزارش‌های رسمی، میزان بدهی دولت یازدهم به نظام بانکی، سازمان تامین اجتماعی، نظام سلامت و نیز پیمانکاران افزایش یافته است. دفتر تولید وزارت امور اقتصادی و دارایی، بدهی دولت به واحدهای اقتصادی را بیش از ۱۰ هزار میلیارد تومان اعلام کرده است.

بر پایه آمار بانک مرکزی هزینه جاری دولت یازدهم در سه سال گذشته ۵. ۵ برابر هزینه عمرانی بوده است درحالی که بودجه عمرانی ۷. ۵ درصد کاهش داشته است.

در حالی میزان کسری بودجه دولت روحانی ۲۲ هزار و۳۵۰ میلیارد تومان است که در تازه‌ترین گزارش بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، حجم بدهی دولت و شرکت‌های دولتی به بانک مرکزی ۶۲ هزار میلیارد تومان اعلام شده که بیانگر افزایش ۲۰۰ درصدی بدهی‌های دولت است. همچنین میزان بدهی دولت یازدهم به سازمان تامین اجتماعی ۱۱۰ هزار میلیارد تومان اعلام شده است.

در نامه وزیران اقتصاد، صنعت، کار و دفاع خطاب به حسن روحانی؛ بازار سرمایه در ایران در فاصله دی ۹۲ تا مرداد ۹۴ (ژانویه ۲۰۱۴ تا اگوست ۲۰۱۵) معادل ۱۸۰هزار میلیارد تومان کاهش ارزش داشته است.

علی طیب نیا، محمدرضا نعمت‌زاده، علی ربیعی و حسین دهقان در نامه مشترک خود خطاب به رییس دولت یازدهم صنعت خودرو را با صورت‌های مالی زیان انباشته‌ای معادل ۴ هزارو ۲۰۰ میلیارد تومان توصیف کردند در حالی که به دلیل بحران نقدینگی، این صنعت در معرض توقف است و موجودی انبار محصول خودروسازان به متجاوز از ۱۰۰هزار خودرو کف کارخانه رسیده است.

اما در سالی که گذشت وقوع یک اختلاس ۱۲۰۰ میلیارد تومانی در بانک‌های ملی و ملت، اختلاس ۸ هزار میلیارد تومانی در صندوق ذخیره فرهنگیان، تخلفات بانک دی و موضوع انتشار فیش‌های حقوق برخی مدیران موسوم به فیش‌های نجومی خبرساز شد.

افزایش قیمت کالا و خدمات

سال گذشته نیز همانند سال‌های ۹۳ و ۹۴ نرخ برق مصرفی مشترکان خانگی، کشاورزی و صنعتی در ایران افزایش یافت. نرخ برق مصرفی در سه سال گذشته نزدیک به ۵۰ درصد گران‌تر شد.

کالاهای خوراکی نیز از جمله صنایع لبنی و نان و محصولات نشاسته‌ای در فروردین ماه (اوریل) افزایش حداقل پنج درصدی را تجربه کردند. همچنین برپایه آخرین اخبار منتشرشده در پی کاهش نرخ سود سپرده بانکی، قیمت مسکن و نرخ اجاره بها در ایران ۱۳ درصد افزایش یافت.

بحران اشتغال

درپی افزایش تعطیلی کارخانه‌ها و کارگاه‌های تولیدی کارگران بیشتری بیکار می‌شوند. ازسوی دیگر مشاغل غیرمولد خدماتی و غیررسمی موقت با مزدهای پایین رونق گرفته‌اند.

اکنون بیش از ۶۰ هزار واحد تولیدی دارای مشکل در ایران وجود دارد.به گفته فرشاد مقیمی، دبیر ستاد اقتصاد مقاومتی هیات دولت، نزدیک به ۳۰ درصد واحد‌های صنعتی با ظرفیت کمتر از پنجاه درصد و ۲۹ درصد نیز با ظرفیت کمتر از ۷۰ درصد فعالیت می‌کنند.

آمارهای رسمی وزارت صنعت، معدن و تجارت بیانگر کاهش ۱۱.۵ درصدی اشتغال صنعتی و ۱۴.۵ درصدی صدور مجوز صنعتی است.

در پی رکود اقتصادی اخبار بسیاری ازتجمع‌های اعتراض آمیز کارگران از جمله تجمع نزدیک به ۷۰ کارگر کارخانه روغن نباتی پارس قو، تجمع کارگران اخراجی میدان نفت و گاز تنگ بیجار مقابل وزارت نفت، تجمع کارگران سیمان دشتستان در اعتراض به دستمزد پایین، تجمع کارگران بیکارشده پتروشیمی جم وخانواده‌هایشان مقابل وزارت کار، تجمع بیش از ۱۵۰ کارگر مجتمع آلومینیوم المهدی و هرمز آل در مقابل استانداری هرمزگان، تجمع کارگران کارخانه قند اهواز و کارتن‌سازی ایران و ده‌ها مورد دیگر در رسانه‌های رسمی منتشرشد.

صدها کارگر نیز ۲۹ آبان (۱۹ نوامبر) در اعتراض به لایحه اصلاح قانون کار و طرح ادغام صندوق درمان تامین اجتماعی مقابل مجلس ایران تجمع کردند.

همچنین در روزهای پایانی نوامبر، بسیاری از طلافروشی‌ها در تهران و زنجان در اعتراض به شرایط فعلی بازار و رکود موجود در بازار و مالیات بر ارزش افزوده با رقم ۹ درصد، مغازه‌های خود را بستند.

تورم و بحران بیکاری

رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی آمار بیکاری را حدود ۵ تا ۷ میلیون نفر عنوان کرده است. این مرکز همچنین از بیکاری ۵۰ درصد از جمعیت فارغ التحصیل دانشگاهی خبرداده است.

مقام‌های مسوول از ورود ۴ میلیون جویای کار و بیکاری بیش از ۴۰ درصد از زنان تحصیلکرده ایرانی خبر می‌دهند.

آخرین برآوردهای بانک مرکزی نرخ تورم در ماه اکتبررا ۷ و۸ دهم درصد نشان می‌دهد با این وجود، به دلیل نامناسب‌بودن میزان دستمزد‌ها و پایین بودن قدرت خرید، کاهش نرخ تورم تاثیر چندان محسوسی در سبد هزینه خانوارهای حقوق بگیر نداشته است.

برپایه آمار‌ها، دو سوم جمعیت ایران زیر خط فقر نسبی، ۱۵ میلیون در فقر مطلق و بیش از ۱۰ میلیون نفر از افراد جامعه زیر خط فقر زندگی می‌کنند و از نظر تغذیه و میزان کالری دریافتی در سطح بسیار پایینی هستند.

محیط زیست  وگسترش خشکسالی

 به گفته شاهرخ فاتح، رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هوا‌شناسی، بر اساس شاخص ۱۲ ماهه، ۲۶ درصد از جمعیت کشور تحت تاثیر خشکسالی ضعیف، ۱۹ درصد خشکسالی متوسط و یک درصد خشکسالی شدید قرار دارند.

بخش کشاورزی نیز در این مدت شرایط بحرانی را سپری کرده است. به گفته علی مرادی اکبری، معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی ایران۳۰۰ دشت در ایران با «شرایط فوق بحرانی» روبه‌رو است و «در معرض نابودی» قرار گرفته است.

از دیگر بحران‌های محیط زیستی می‌توان به افت آب‌های زیرزمینی، خشک شدن رود‌ها، دریاچه‌ها و تالاب‌ها، بحران تامین آب آشامیدنی و در پی آن تخلیه شدن ۳۰ هزار روستا اشاره کرد.

سازمان جهانی بهداشت حیوانات نیز در ۲۳ نوامبر اعلام کرد شیوع نوع حادی از آنفولانزای پرندگان، به نام «اچ ۵ ان ۸» موجب مرگ بیش از پنج هزار قطعه پرنده در اطراف تهران شده است.

آتش‌سوزی در بسیاری از اراضی ایران نیز خبرساز شده بود ازجمله آتش سوزی در ۱۲ هکتار از جنگل‌های مرزن آباد، آتش‌سوزی و از بین رفتن سه هزار هکتار از پوشش گیاهی پاسارگاد و آتش‌سوزی یک‌سوم از پارک ملی کرخه در خوزستان.

آلودگی هوا و پدیده ریزگرد‌ها نیز از دیگر مشکلات زیست محیطی بیشتر شهرهای ایران به شمار می‌رود افزایش آلودگی هوای پایتخت، مرگ ۴۱۲ شهروند را از اول تا ۲۳ آبان ماه (۲۲ اکتبر تا ۱۳ نوامبر) در پی داشت.

وضعیت حقوق بشر

برپایه آخرین گزارش احمد شهید، گزارشگر ویژه پیشین سازمان ملل در امور حقوق بشر ایران در فاصله اول ژانویه سال ۲۰۱۶ تا سومین هفته ژوییه سال ۲۰۱۶، ۲۴۱ تا ۲۵۳ حکم اعدام در ایران به اجرا گذاشته شد که این تعداد اعدام در مقایسه با مدت مشابه سال قبل از آن کاهش چشمگیر و قابل توجهی داشته است. هرچند، شمار اعدام‌های اجرا شده در ایران در یک سال گذشته در مقایسه با سال پیش از آن کاهشی چشمگیر داشته است، اما صدور احکام اعدام با افزایشی ۱۲ درصدی همراه بوده است.

ازآنجاکه جرم بیشتر اعدام‌شدگان در ارتباط با مواد مخدر بوده است مجلس ایران در روز ۲۴ نوامبر با یک فوریت طرح مجازات جایگزین اعدام برای مجرمان مواد مخدر موافقت کرد. به این معنا که اگر مجرمان مواد مخدر مسلح نبوده نباشند و سوابق محکومیت به اعدام یا حبس ۱۰ ساله نداشته باشند، اعدام نخواهند شد.

اما با این وجود، اعدام اقلیت‌های قومی مذهبی در زندان‌های ایران اجرا می‌شود. درپی اجرای اعدام‌های گسترده در ایران از جمله اعدام افراد زیر سن قانونی و نیز اعدام در ملأ عام، کمیته سوم مجمع عمومی سازمان ملل ۲۶ آبان ۱۳۹۵قطعنامه‌ای درباره نقض حقوق بشر در ایران را با ۸۵ رأی به تصویب رساند.

ازجمله در روز ۵ اگوست ۲۰ زندانی اهل سنت در زندان رجایی شهر به اتهام آنچه جمهوری اسلامی ادعا کرده بود«جرایم تروریستی» داشته‌اند اعدام شدند.

ازسوی دیگر، بازداشت، شکنجه و زندانی کردن روزنامه‌نگاران، فعالان سیاسی، عقیدتی، مدنی، شهروندان دو تابعیتی، نقض حقوق همجنسگرایان و بی‌توجهی به حقوق زنان و کودکان در کنار قطع دسترسی زندانیان به خدمات بهداشتی، درمان و پزشکی، نقض حق آزادی بیان در ایران ادامه دارد.

هم اکنون دست‌کم ۹۰۰ زندانیان سیاسی و عقیدتی در زندان‌های ایران نگهداری می‌شوند. به گفته گزارش‌گران بدون مرز ایران با ۳۸ روزنامه‌نگار و شهروند خبرنگار زندانی، یکی از پنج زندان بزرگ جهان برای فعالان رسانه‌ای است.

همچنین ۸زندانی بهایی که به حبس‌های ۱۰ تا پنج سال محکوم شده‌اند، در حال گذراندن دوران محکومیت خود در زندان رجایی‌شهر هستند، ۲۴ تن دیگر که به ۶ تا ۱۱ سال زندان محکوم شده‌اند، در انتظار برگزاری دادگاه تجدیدنظر هستند.

آسیب‌های اجتماعی

از مهم‌ترین آسیب‌های اجتماعی در ایران می‌توان به اعتیاد به مواد مخدر و زنانه شدن اعتیاد اشاره کرد. تعداد معتادان در ایران بیش از ۲میلیون و ۵۰۰ هزار تن است که با در نظر گرفتن مصرف‌کنندگان تفننی این تعداد به ۴ میلیون تن می‌رسد.

به نوشته روزنامه نسل فردا ۵۸ درصد معتادان زیر ۳۴ سال و ۱۴ درصد آنان در طیف سنى ۱۵ تا ۱۹ سال هستند. در همین حال، آمارهای رسمی از افزایش ۹ درصدی مرگ و میر معتادان در ایران خبرمی دهند.

همچنین رسانه‌های رسمی از ترک تحصیل یک از هر ۴ دانش آموز ایرانی خبر می‌دهند که در معرض خطر ابتلا به مصرف مواد مخدر قرار داشته‌اند.

سازمان بهزیستی تعداد کودکان کار زیر ۱۵ سال را ۳هزار تن اعلام کرده است.همچنین تعداد کارتن‌خواب‌ها ۱۵ تا ۱۷ هزار تن اعلام شده که یک درصد از این کارتن‌خواب‌ها کودک و ۵ تا ۱۰ درصد از آن‌ها زنان هستند.

از سوی دیگر انتقال بیماری ایدز از طریق تماس جنسی در۱۰سال گذشته از ۱۵درصد به ۳۰ درصد افزایش یافته به طوری که  نزدیک به ۳۲ هزار نفر در ایران به ویروس ایدز مبتلا هستند.