مو یان، نویسنده چینی، از سوی آکادمی نوبل به عنوان برنده جایزه نوبل ادبیات سال ۲۰۱۲ انتخاب شد
آکادمی سلطنتی سوئد، در حالی نام «مو یان» (Mo Yan) را در روز پنجشنبه یازدهم اکتبر به عنوان برنده جایزه نوبل ادبیات ۲۰۱۲ اعلام کرد که اسم این نویسنده چینی طی روزهای قبلش به عنوان یکی از نامزدهای این جایزه در رسانههای مختلف به چشم میخورد.
این نویسنده که قرار است در روز دهم دسامبر در استکهلم، پایتخت سوئد، جایزه نهصدهزار یورویی، حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار دلار، خود را دریافت کند، به خاطر «واقعگرایی وهمآلود» موجود در آثارش لایق دریافت این جایزه شناخته شده است.
مو یان، هفدهم فوریه سال ۱۹۵۵ در خانوادهای کشاورز در منطقه شاندونگ در شمال چین متولد شد. او در پی انقلاب فرهنگی در چین، ترک تحصیل کرد و در یک پالایشگاه نفت مشغول به کار شد. ۲۰ ساله بود که وارد «ارتش آزادیبخش مردم» شد و نویسندگی را وقتی که هنوز یک سرباز بود آغاز کرد. این نویسنده بعدها، بهعنوان مدرس ادبیات در آکادمی فرهنگ این ارتش مشغول به کار شد.
این نویسنده که نام واقعیاش «گوان مویه» است، نام «مو یان» به معنای «حرف نزن!» را برای خودش برای انتشار اولین کتابش انتخاب کرد. این انتخاب، کنایهای به سانسور موجود در چین و همچنین نشانهای برای برتری نوشتار بر گفتار تفسیر شده است.
اما مو یان که به قول خودش متأثر از نویسندگان بزرگی چون تولستوی، گابریل گارسیا مارکز و ویلیام فالکنر است، آثارش را بر اساس سنت کهن موجود در کشورش نوشته و آنها را با دنیای جدید پیوند داده است؛ به طوری که آکادمی نوبل درآمیختگی افسانههای گذشته را با رویدادهای امروزی در آثار مو یان ستوده است.
اغلب کتابهای مو یان که به غیر از جایزه نوبل، برنده جوایز دیگری همچون جایزه بوکر آسیایی شده، به زبانهای اروپایی ترجمه شده است، اما این نویسنده وقتی در غرب به شهرت رسید که فیلم «ذرت سرخ» به کارگردانی ژانگ ییمو، کارگردان چینی، بر اساس رمانی از وی ساخته شد. این فیلم در جشنواره برلین سال ۱۹۸۷ برنده جایزه خرس طلایی شد.
همان زمان، در کشور چین بسیاری به این فیلم و همچنین یو مان انتقاد کردند که در پی ارائه تصویری سیاه از جامعه چین هستند؛ دقیقا اتهامی که به برخی دیگر از نویسندگان و فیلمسازان، حتی نویسندگان و فیلمسازان ایرانی مثل صادق هدایت و عباس کیارستمی زده میشود.
پس از اعلام برنده شدن مو یان، رسانههای مختلف جهان از او به عناوین مختلف یاد کردند؛ به عنوان نمونه، خبرگزاری فرانسه بابت شیوه نگارش، این نویسنده را به فرانسوا رابله، نویسنده بزرگ دوران رنسانس فرانسه شبیه کرد و رسانههای آمریکایی نیز او را با جوزف هلر، نویسنده طنزپرداز بعد از جنگ جهانی دوم در آمریکا مقایسه کردند.
اما اعطای جایزه نوبل ادبیات، از سال ۱۹۰۱، ابتدای تاریخ این جوایز تا کنون، تا حدودی همراه با حاشیه بوده است. چه بسیار نویسندگان لایقی که برنده این جایزه ارزشمند نشدند، و چه برخی از نویسندگان مثل ژان پل سارتر که علی رغم انتخاب آنان به عنوان برنده جایزه نوبل، از دریافت این جایزه سرباز زدند.
آلفرد نوبل، بانی سوئدی این جوایز، در وصیتنامه خود پس از رشتههای فیزیک، شیمی و پزشکی از ادبیات به عنوان رشته چهارم نام میبرد و تأکید میکند که در این رشته باید جایزه را به نویسندهای داد که اثری برجسته در «عرصه ادبی» خلق کرده باشد. اما همواره برخی معتقدند که در انتخاب برنده جایزه نوبل ادبیات، ممکن است عواملی به غیر از عوامل ادبی دخیل باشد.
در مورد نوبل ادبیات «مو یان» هم واکنشهای متفاوتی برانگیخته شده است. در حالی که قبلا یک نویسنده چینی دیگر برنده نوبل ادبیات به نام «ژائو زینگ جیان» مورد خشم مقامات چینی قرار گرفته بود، اما این بار دولت چین دست از پا نمیشناسد.
«ژائو زینگ جیان» که در سال ۲۰۰۰ میلادی برنده نوبل ادبیات شده بود، به دلیل مخالفت با سیاستهای دولت چین مجبور شد وطنش را ترک کند و اکنون دوران تبعید خود را در فرانسه میگذراند.
اما پس از دوازده سال از آن زمان، این بار سرنوشت دیگری برای یک نویسنده چینی دیگر رقم میخورد؛ نه تنها دولت چین از شنیدن خبر برنده شدن مو یان ۵۷ ساله ابراز خوشحالی میکند، بلکه رسانههای این کشور نیز آزادانه درباره او مینویسند.
این امر، این شائبه را نزد برخی به وجود آورده که مبادا مو یان، از نویسندگان نزدیک و حتی مورد حمایت دولت چین باشد. به ویژه آن که علائمی را به نشانه این نزدیکی ارائه میکنند؛ مثلا میگویند که او اکنون معاون رییس انجمن نویسندگان چین است و سال سال ۲۰۰۹ به عنوان یکی از اعضای هیأت چین که مهمان اصلی نمایشگاه کتاب فرانکفورت بودند، به آلمان آمد.
به گزارش خبرگزاری ایسنا، «ون یونچائو»، یک فعال رسانهای هنگکنگی، از منتقدان اهدای جایزه نوبل ادبیات به مو یان است.
او گفته است: «جایزهی نوبل ادبیات نماد انسانیت و آزادی بیان است، اما متأسفانه ما چنین خصوصیاتی را در مو یان نمیبینیم. در یک کلام، مو یان شایستگی این افتخار بزرگ را ندارد.»
همچنین برخی از اعضای حزب لیبرال چین از اهدای جایزه نوبل به این هموطنشان خشنود نیستند. منتقدان برنده چینی نوبل ادبیات میگویند که او تحت «سلطه کامل دولت چین» است و آن چه را به او دیکته شود به نگارش در میآورد.
اما در عوض هستند کسانی که با اهدای این جایزه به مو یان موافق هستند؛ به اعتقاد مترجم فرانسوی آثار مو یان، ممکن است که این نویسنده چینی به نظر برسد که به حکومت نزدیک است، اما در کل «او آن چه را که میاندیشد مینویسد.»
