امسال در حالی بیست و ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار می‌شود، که در آستانه برگزاری این نمایشگاه، خبرهای چندان مثبتی درباره وضعیت کاری چاپخانه‌ها منتشر نشده است. با این حال، وزارت ارشاد با برگزاری برنامه‌هایی در بخش جنبی نمایشگاه، سعی در عادی جلوه دادن وضعیت چاپ و نشر کشور دارد.
احمد علمشاهی، مشاور بخش چاپ و نشر بیست و ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران گفته است که امسال در بخش جنبی نمایشگاه، سالن معرفی صنعت چاپ با سه برنامه مختلف بر پا خواهد شد؛ تولید کتاب، از طراحی تا صحافی، معرفی می‌شود و چاپ کتاب با دستگاه‌های مختلف در دو نوع افست و دیجیتال نیز به نمایش گذاشته خواهد شد.
همچنین نمایش تصویری سیر تکاملی صنعت چاپ و معرفی آثار فاخر و مجموعه‌های چاپی منتخب سال گذشته، از دیگر برنامه‌های غرفه صنعت چاپ در ایام برگزاری نمایشگاه کتاب است. اما علی‌رغم برنامه‌های اعلام شده از سوی این مقام مسؤول، خبرگزاری ایلنا به تازگی گزارش داد که در روزهای نزدیک به نمایشگاه کتاب تهران، فعالیت چاپخانههای تولید کتاب به پائین‌ترین سطح خود در سال‌های اخیر رسیده است.
این گزارش می‌افزاید چاپخانه‌ها که باید با انبوه چاپ کتاب و سررسید روبرو باشند، بی‌مشتری، ضرر می‌دهند.
رضا ذوالفقاری، مدیر یکی از چاپخانههای تهران گفته که نزدیک به ۷۰ درصد چاپخانه‌ها در آستانه ورشکستگی قرار دارند. او ادامه داده که حجم کاری بیشتر چاپخانه‌هایی که کار چاپ کتاب انجام می‌دهند، به دلیل افزایش شدید قیمت کاغذ و فیلم و زینک به شدت کاهش پیدا کرده و ناشران بسیار با احتیاط اقدام به انتشار کتاب می‌کنند.
افزایش بیش از چهار برابری قیمت کاغذ از دیگر مشکلات چاپخانههای ایران است. علی اصغر شادمانی، مدیر یکی دیگر از چاپخانههای ایران معتقد است با توجه به مشکلات اقتصادی و افزایش قیمت کاغذ، شمارگان کتاب‌ها به ۵۰۰ نسخه رسیده و همین تعداد هم صرفا برای این است که اسم ناشر مطرح بماند و در بازار حضور داشته باشد.
او می‌افزاید: وقتی کاغذ از بندی ۲۰ هزار تومان به ۹۰ هزار تومان می‌رسد، مشخص است که نمی‌توان کتاب چاپ کرد و حتی کتاب‌های درسی و آموزش زبان هم کاهش چشمگیری داشته‌اند.
اما خبرگزاری ایلنا در گزارشی دیگر نوشته که افزایش حجم کار چاپخانههای از ۳۰۰ درصد سال‌های قبل، امسال به ۱۰ درصد رسیده است. به این معنی که سال‌های قبل در آستانه نمایشگاه کتاب، حجم کاری چاپخانه‌ها ۲ و حتی ۳ برابر می‌شد و شیفت شب هم فعال بود، اما امسال به زحمت ۱۰ درصد به حجم کاری این چاپخانه‌ها اضافه شده است.
بر این اساس، بسیاری از ناشران متوسط، به سمت دستگاه‌های «ریسوگراف» روی آورده‌اند و به صورت شخصی اقدام به چاپ کتاب می‌کنند، چون چاپ ۵۰۰ نسخه کتاب برای آن‌ها سودی ندارد.
اما آیا این رکود در عرصه چاپ و نشر، پیش از این سابقه نداشته است؟
تقریبا دو سال پیش، و در آستانه سال نو، گزارشی از تأثیر بسیار منفی سیاست‌های دولت بر فعالیت صنف کاغذ و چاپخانه‌داران ایران با عنوان « صنعت چاپ ایران امسال عید ندارد!» منتشر شد. بر اساس این گزارش، مشکلات بازار کاغذ در ایران دلایل متعددی دارد؛ از هدفمند کردن یارانه‌ها و افزایش مالیات تا کمبود نقدینگی در بازار ایران.
همچنین سیاست دولت ایران در زمینه تولید کاغذ در ایران «خطا» ارزیابی می‌شود، چون در حال حاضر کاغذ ایرانی در بازار وجود دارد اما به دلیل کیفیت نامطلوب آن اکثر چاپخانه‌دارها از آن استفاده نمی‌کنند.
اما به نظر می‌رسد در این میان، هدفمندسازی یارانه‌ها بیشترین ضربه را به صنعت چاپ ایران، به عنوان یکی از صنایع مادر این کشور زده است، زیرا مبلغی از درآمدهای هدفمند شدن یارانه‌ها به حوزه صنعت چاپ اختصاص پیدا نکرده و بخش‌های فرهنگی کشور و به ویژه حوزه چاپ و نشر در سال‌هایی که این طرح اجرا شده، از این اعتبارات بی‌بهره بوده‌اند.
صنعت چاپ برای نوسازی سخت‌افزار خود مستلزم ارائه تسهیلات به چاپخانه‌داران برای ورود دستگاه‌های جدید و همچنین حمایت دولت و سیستم بانکی برای پرداخت این تسهیلات است. اما بر اساس گزارش‌های منتشر شده، هم اکنون بیشتر دستگاه‌های چاپ کشور وارداتی است و از آلمان، هند و چین و دیگر کشورها وارد می‌شود.
این در حالی است که به گفته رئیس اتحادیه صادرکنندگان صنعت چاپ ایران، برنامه‌های زیربنایی صنعت چاپ، جایگاهی در برنامه‌های پنج ساله دولت ندارد. همچنین استراتژی توسعه این صنعت در ایران طراحی نشده است. در این میان اگر وارداتی نیز صورت می‌گیرد، اغلب بدون توجه به نیاز کشور است.
علاوه بر همه مشکلات، باید تأثیر سوء تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران بر صنعت چاپ و نشر این کشور را نیز در نظر گرفت. این در حالی است که علی اسماعیلی، سرپرست معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، گفته است: «تحریم در نمایشگاه کتاب تأثیری ندارد.»
وی تأکید کرده که «کاهش اعتبارات سازمان‌ها و نهادها به دلیل تحریم‌های اقتصادی که بر کشور تحمیل شده است، قطعا هیچ خللی در عزم و اراده دولت، وزارت ارشاد و معاونت فرهنگی در برپایی نمایشگاه ایجاد نخواهد کرد.» با این حال این مقام وزارت ارشاد بر «صرفه‌جویی» در نمایشگاه کتاب امسال تأکید کرده است.
گرچه وضعیت بحرانی صنعت چاپ از وضعیت بحرانی دیگر صنایع ایران نظیر خودروسازی و … جدا نیست، اما این امر علاوه بر تأثیرگذاری در برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، دیگر حوزه‌ها و صنایع وابسته صنعت چاپ، نظیر صنعت بسته‌بندی را نیز با مشکلات متعددی روبه‌رو می‌سازد.
همچنین در این میان این فقط ناشران و چاپخانه‌داران نیستند که متحمل ضررهای فراوان می‌شوند، بلکه بیشترین ضرر متوجه خریداران و علاقه‌مندان به کتاب است.
