به نظرمیرسد هیچ مشکلی در تحلیل دیدار دورهای کشورهای مدافع پایان بخشیدن به ماجرای سوریه که چندی پیش در تهران برگزار شد، وجود ندارد. اما اهمیت این دیدار همچنان درحاشیه مانده است. مهمترین نکته، شکست کسانی است که بر ایجاد شکاف در اردوگاه “ترویکا”(سه جانبه) شرط بندی کرده بودند. نظر درست برکرسی نشست؛ این کشورها تفاوت دیدگاهشان را پنهان نکردند، اما توانستند جو اعتماد و رسیدن به راه حل میانه در خصوص جهتگیریهای اساسی در پایان دادن به مسئله سوریه را حفظ کنند.
کسی متوجه این نشد چرا برگزارکنندگان این نشست، این گشایش بی سابقه را از خود نشان دادند. به همه خبرنگارها اجازه دادند آنچه معمولا به مردم نشان داه نمیشود را نشان دهند. جدلی که بین رهبران درگرفت سازنده بود و با روح دوستی و احترام همراه بود. جزئیات سخنرانی رهبران و تمرکزشان در بحث و جدلها بر ادلب، به مردم اجازه داد دریابند چه چیزی مایه نگرانی هر طرف میشود. برای نمونه رئیس جمهوری ترکیه رجب طیب اردوغان از نبود کلمه ” آتش بس” در بیانیه اجلاس گله کرد، اما ولادمیر پوتین در این باره توضیح داد که نمایندهای از آن گروههای مخالف مسلح یا جبهه النصره و داعش حضور ندارد. برهمین اساس کسی نمیتواند به نمایندگی از آنها سخن بگوید یا از آمادگی آنها برای اجرای آتش بس و به زمین گذاشتن سلاح حرف بزند. این نکته توجه تحلیلگران روس را جلب کرد. در نگاه اول به نظرمیرسد دیدگاهها و مواضع مختلفند اما اگر با تحلیل به عمق این گفتهها برویم، درمییابیم اختلاف جوهری و اساسی بین پوتین و اردوغان وجود ندارد. هردو طرفدار خلع سلاح گروههای مسلح و مبارزه با تروریسم هستند. در همین حال دو رئیس جمهوری به پناه گرفتن تروریستها پشت سرغیرنظامیها اشاره کردند. در میان صحبتهای پوتین این اطمینان وجود داشت که نابودی تروریستها با منافع امریکا همخوانی دارد. با اینکه همه اظهار نظرهای رئیس جمهوری روسیه نسبت به متحدانش در مبارزه با تروریسم موقرانه بود اما این مانع از ارزش گذاری منفی و تند مسکو نسبت به آماده سازی دستگاههای غرب برای کلید زدن داستان به کارگیری سلاح شیمیایی و به تبع آن حمله به مواضع ارتش سوریه نمیشود.
نکته قابل توجه دیگر اینکه رئیس جمهوری روسیه بر به کارگیری هواپیماهای هدایت شده و بدون سرنشین و حامل بمب توسط گروههای مسلح تأکید کرد که از ادلب بر مواضع ارتش سوریه و تجمع نیروهای روس به پرواز درمیآیند. در این باره یادآوری کرد که قطعات این هواپیماها از کشورهایی که اشاره به نامشان نکرد، وارد میشوند. رئیس اردوعان نیز از ارسال اسلحه توسط ایالت متحده به سوریه انتقاد کرد. منظورش به کردهای سوریه بود. نکته مهم دیگر تأکید پوتین بر حق دولت سوریه در گسترداندن حاکمیت کامل خود برکشورش است. سخنگوی رسمی ریاست جمهوری روسیه، دیمیتری پیسکوف درتحلیلش برنتایج این نشست گفت، همه نیروهای خارجی موجود درسوریه باید از آن عقبنشینی کنند.
در کل حکومت سوریه، علیرغم حمایت بی دریغ روسیه و ایران باید عملیات گسترده در ادلب را به عقب بیاندازد. سخن اینجا در باره دوره موقت است که درآن ترکیه، آنچنان که تحلیلگران پیش بینی میکنند همه تلاشش را به کار خواهد بست تا گروههای مخالف میانهرو و مردم غیرنظامی را از تروریستها جدا کند. اما ضربههای هوایی متمرکز و دقیق بر مواضع گروههای تندرو با رعایت اصل عدم زیان رسانی به غیرنظامیها، ادامه مییابد.
نکته مهم دیگر، اعلام حمایت کشورهای متحد از عملیات قانون اساسی و پشتیبانی آنها از تسریع در تشکیل کمیته قانون اساسی بود. با اینکه کسی در نقش سازمان ملل شکی ندارد و همه گونه حمایت را انجام میدهد، اما به نظرمیرسد عملیات سیاسی بیشتر مربوط به کشورهای حمایت کننده است تا سازمان ملل.
شکی نیست که مذاکرات تهران چندان آسان نبود. نشست در دوره بسیار سختی برای کشورهای متحد و منطقه و به طور عام برای جامعه جهانی، برگزار شد. هریک از این کشورهای سهگانه، علیرغم اختلافات ریشهای در وزن جهانیشان و نوع روابطشان با کشورهای غربی، مشکلات و محاسباتشان را با ایالات متحده و غرب به طور کلی دارند. برای نمونه ترکیه عضو پیمان ناتوست و درهمان حال ارتشش دومین ارتش پیمان ناتو پس از ایالات متحده به شمار میرود. هنوز از نظر نظری علیرغم عدم تمایل کشورهای اروپایی که گامهایی در برابر ترکیه برمیدارند و موجب خشم آنکارا میشوند، نامزد ورود به اتحادیه اروپاست.
ترکیه تلاش میکند امتیازاتی از ایالات متحده بگیرد؛ به کردهای سوریه اسلحه ندهد، فتح الله گولن رهبر کودتای چندی پیش را تحویل دهد و فشارها بر آنکارا را به خاطر اتخاذ سیاست داخلی و خارجی مستقل، کم کند. در زمینه برنامه دفاعی و خرید سیستم موشکی روسی اس ۴۰۰، موضوع حقوق بشر و…
عضور دوم ترویکا یعنی ایران مشکلاتش با واشنگتن از ترکیه بیشتر است و شانسهای کمتری برای توافق دارد. تحریمهای امریکایی در نهایت بی رحمی است. حساب بازکردن برسیاست مستقل کشورهای اروپایی هم مثمر ثمر نبود و…
عضو سوم ترویکا یعنی روسیه با امریکا و متحدان اروپاییاش مشکلاتی دارد که جدی بودنشان از بقیه اعضا کمتر نیست. خواستههای مسخرهای از روسیه دارند مایه تمسخر و اتهاماتی بی پایه و دلیل. یعنی بیایید اعتراف کنید شما در انتخابات امریکا دخالت کردهاید. انگار امریکا هیچ دخالتی در امور داخلی دیگر کشورها ندارد. کارش حتی به تغییر حکومتها هم میکشد… با این همه هنوز همه فرصتها برای تفاهم و تعاون وجود دارد و درک اینکه به کاربردن تحریمها در باره کشوری که به همه جزئیات توافق هستهای پایبند بوده و همزمان برای تقویت توان دفاعی خود تلاش میکند، بی فایده است.
