باید و امید میرفت که نشستهای اقتصادی عربی هر دو سال یکبار برگزار شود آن هم پس از برگزاری اولین نشست اقتصادی در سال ۲۰۰۹ در کشور کویت. اما نشست توسعه اقتصادی که این هفته در بیروت در حال برگزاری است، پس از غیبتی شش ساله و پس از برگزاری سومین نشست که سال ۲۰۱۳ در ریاض برپا شد از راه میرسد. شاید برگزاری این نشست در این زمان بشارت خوبی باشد و اشارهای به اینکه برنامه اولویتهای عربی به سمت درست پیش میرود. کسی در اینکه این برنامه را تهدیدهای مختلفی احاطه کرده بحثی ندارد. کسی در این مناقشهای ندارد که کشورهای عربی در مقابل آزمونهای سرنوشت ساز قرار گرفتند و هنوز قراردارند که به هستی و وحدت نظام سیاسیشان مربوط میشود. اما این مخاطرات و آن تهدیدها نباید نگاهمان را از تهدید اصلی که مربوط به تحقق توسعه فراگیر است، برگرداند. تنها توسعه میتواند «وضعیت عربی» را بهطور ریشهای از وضعیت بحرانی که در آن زندگی میکنیم به سمت افق نهضتی که در سرداریم تغییر دهد.
بی شک راه توسعه-علیرغم سختی و سنگلاخی- ابعادی معلوم و حدود مفهومی یافته که یکی از آنها تحقق میزانی از رشد بالای اقتصادی است که از ۶ یا ۷ در صد کمتر نباشد و این رشد برای چند سال متوالی ادامه یابد. با افزایش میزان رشد در سطح جهان عرب (از ۲٫۴ درصد در سال ۲۰۱۸ تا پیشبینی تحقق ۲٫۷ درصد برای امسال) اما این مقدار برای ایجاد جهش توسعهای مورد انتظار که در بخشهای دیگر جهان مانند جنوب شرقی آسیا و مناطق دیگر شاهد بودیم، دور است. علاوه بر این استمرار این میزان و ادامه آن-بخش سخت در موضوع توسعه- نیازمند محیطی امنیتی و سیاسی با ثبات است که از این رشد حفاظت کند و ادامه آن را بیمه کند.
در نتیجه رشد اقتصادی با اهمیتی که دارد، به تنهایی برای تحقق توسعهای که جوامع ما میخواهند، کافی نیست. ما امروزه فقط به شاخصهای رشد در تولید ناخالص نگاه نمیکنیم بلکه به مقدار استمرار این رشد هم نگاه میکنیم و اینکه شامل همه لایههای اجتماعی بشود و زندگی را در آن بدمد و فرصتهای شغلی مناسب و کافی مهیا سازد.
نمونه رشدی که در جهان عرب میخواهیم، رشدی سنگین برای ایجاد فرصتهای کاری است و همه بخشهای اجتماعی را به هم نزدیک سازد. این خود به اصلاحات بنیادی گسترده نیاز دارد که بتواند دروازهها را به روی شرکتهای جدید و طرحهای نو بازکنند به خصوص طرحهای کوچک و متوسط که ممکن است بیشترین تعداد افراد را جذب کار کند. فرصت دادن به این قبیل طرحها برای دستیابی به حمایت مالی و خبره مورد نیاز به جذب گروههای بزرگی از جوانان در زمینههای مختلف کمک میکند. پژوهشها نشان میدهند که بیشترین فرصتهای شغلی جدید را بخشها و طرحهای جدیدی به وجود آوردهاند که کارآفرینان اداره میکنند.
جهان عرب بیشترین تعداد جمعیت جوان میان کشورهای جهان را در خود دارد(۲۰ درصد سن افراد بین ۱۵ تا ۲۴ سال است) برای بهرهبرداری خوب از این «روزنه جمعیتی» – که همه جوامع دیگر که از پیری رنج میبرند آرزوی آن را دارند- این انبوه جمعیت جوان به باری بر اقتصاد تبدیل میشود، بلکه محرکی برای ناآرامیها و به احتمال زیاد زمینهای برای انواع تندرویهای دینی و سیاسی.
طی مدت کوتاه گذشته شاهد تلاشهایی بودیم که نتایج حقیقی در بخش زیرساخت انسانی و ارتباطات دربرداشت. برخی دولتهای عربی برای اینکه اقتصادشان را بر راه درست بگذارند، دست به اجرای اصلاحات بنیادی و مالی جسورانهای زدند. با این حال هنوز کشورهای عربی- با استثنایی محدود- در زمینه رقابتی بودن جایگاه جهانی عقب ماندهای دارند. حتی منطقه عربی در میان کشورهای دیگر جهان از جهت رقابتی بودن کمترینها را دارد. این کشورها به «انقلاب سازمانی» حقیقی نیاز دارند تا محیط کار و فعالیت بهبود پیدا کند.
پذیرفته نیست که اقتصاد کشورهای عرب در گرو قیمت مواد نفتی بماند که نیمی از صادراتشان را تشکیل میدهد. باید راه را برای هزاران اندیشه و پیشنهاد جوان باز کرد که در انتظار فرصتاند. این راه متنوع ساختن فعالیتهای اقتصادی و خروج از اتکا به یک بخش است. در برنامههای این نشست توسعهای بندی در خصوص این موضوع وجود دارد با عنوان «میثاق راهنمایی برای تنوع بخشیدن به بخشهای سازمانی متوسط و کوچک و بسیار کوچک».
علیرغم بهبود نسبی در ایجاد امکانات آموزشی در منطقه عربی، سطح این آموزش و نتایج آن نیاز به درنگ و تأمل دارد.
واقعیت اینکه کشورهای عربی در برابر این تهدیدها وضعیت بهتری خواهند داشت اگر غرق در تلاشی جدی برای تحقق تکامل اقتصادی بشوند. هنوز منطقه عربی در جهان کمترین تکامل را دارد به گونهای که آمارهای تجارت میان کشورهای عربی از ۱۲ درصد نمیگذرد.
ما میدانیم که کار توسعه در سطح جهان عرب در شرایطی آسان یا زمینهای آماده حرکت نمیکند بلکه در برابر خود تهدیدهای امنیتی دارد که بر فضای سرمایهگذاری در منطقه اثرمیگذارد. تحولات اقتصادی در جهان آثار مختلفی بر وضع اقتصادی بهطور کامل میگذارد. شاید تهدید تروریسم خطرناکترین و بی رحمانهترین آنها باشد. کافی است بدانیم که تروریسم ۶۰ درصد قربانیانش را در منطقه عربی میگیرد.
نشست توسعه اقتصادی بیروت فرصتی است برای مواجهه با این سئوالات دشوار.