در سالهای اخیر برخی شهرهای ایران تجمعات اعتراضی جدیدی به خود دیده اند که همه در یک چیز مشترک بودند: اعتراض به مشکلات زیست محیطی. پیش از این برپایی تجمعی که علت اصلی آن مسائل مربوط به محیط زیست باشد در ایران سابقه نداشت.
اما در سالهای اخیر، مردم در ارومیه در اعتراض به خشک شدن دریاچه ارومیه، در نوشهر برای جلوگیری از تخریب باغ گیاه شناسی، در اراک و زنجان و دزفول در اعتراض به آلودگی شدید هوا و در اهواز در حمایت از رودخانه کارون چندین بار به خیابان ها آمدند و اعتراض خود را ابراز کرده اند.
اگر چه برپایی تجمع اعتراض آمیز در ایران در بیشتر مواقع با برخوردهای تند نیروهای انتظامی و امنیتی مواجه شده است، با این حال به نظر می رسد اگر موضوع این تجمعات مسائل زیست محیطی باشد مشکلی وجود نخواهد داشت.
البته در سالهای ۸۹ و ۹۰ که مردم شهرهای استان آذربایجان های غربی و شرقی و به خصوص شهرهای تبریز و ارومیه، مراکز این استانها چندین بار در اعتراض به خشک شدن دریاچه ارومیه به خیابان ها آمدند با برخورد شدید نیروهای پلیس ضد شورش مواجه شدند.
با این حال از حدود یک سال پیش به این سو چندین تجمع اعتراضی با محوریت مسائل زیست محیطی در شهرهای مختلف ایران برگزار شده است که هیچ گاه گزارشی از برخورد با آنها مخابره نشد. البته برخی تحلیلگران بر این باورند که دولت به این دلیل در سالهای ۸۸ و ۸۹ با تجمعات مربوط به دریاچه ارومیه برخورد می کرد که یکسال پیش از آن تجربه اعتراضات گسترده مردمی در اعتراض به نتیجه انتخابات ریاست جمهوری دوره دهم را از سر گذراند. به همین دلیل نیز برای جلوگیری از گسترش اعتراضات به دیگر شهرها و پیشگری از پیوند اعتراضات سیاسی با مسائل اجتماعی این شیوه مواجه را در پیش گرفت.
به نظر می رسد این استدلال چندان بی راه نباشد، چرا که در یک سال گذشته دستکم به مدت ۱۸ هفته متوالی مردم شهر اراک در نقاط مشخصی از شهر تجمع کرده و با در دست گرفتن تابلونوشته ها و سر دادن شعارهایی اعتراض خود را به وضعیت آلودگی هوای شهر نشان داده اند. یا در موردی مشابه مردم شهر زنجان نیز در اعتراضاتی پیاپی و دامنه دار به مدت تقریبا ۳ هفته به وضعیت آلودگی هوای شهرشان واکنش نشان دادند اما نیروهای انتظامی یا امنیتی با آنها برخورد نکردند. حتی بر اساس برخی عکسهای مخابره شده از این تجمعات، نیروهای انتظامی و پلیس امنیت برگزاری این تجمعات را نیز تامین کرده اند.
خوزستان نمی خواهد کارون خشک شود
جدیدترین تجمع اعتراضی با محوریت موضوعی زیست محیطی، ۶ آبان ماه در شهر اهواز مرکز استان خوزستان برگزار شد. در این شهر مردم با تشکیل زنجیره ای انسانی اعتراض خود را درباره وضعیت رودخانه کارون که از مرکز اهواز می گذرد نشان دادند.
علت اصلی اعتراض مردم اهواز پروژه ای است با عنوان “بهشت آباد” که بر اساس آن قرار است آب از سرچشمه های رودخانه کارون به سمت استان اصفهان منتقل شود و بدین ترتیب تا حدودی با کم آبی در این استان مقابله شود. طرح بهشت آباد برای انتقال یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون مترمکعب آب برنامه ریزی شده و تا ۴ میلیارد مترمکعب نیز قابل افزایش است. این در حالی است که هم اکنون سه طرح با عنوان های کوهرنگ یک، ۲ و ۳ برای انتقال ۲۵۰ میلیون مترمکعب آب از سرچشمه های رود کارون فعال است.
آنطور که خبرگزاری های ایران گزارش داده اند هزاران نفر از سراسر استان خوزستان برای شرکت در این تجمع حاضر شده بودند. در دست معترضین تابلو نوشته هایی به زبان های فارسی، عربی و انگلیسی در اعتراض به وضعیت این رودخانه دیده می شد. حدود ۱۵ روز پیش نیز نخستین «زنجیره انسانی حفاظت از کارون» برگزار شد، پیش از برگزاری این تجمع معصومه ابتکار معاون رئیس جمهور ایران و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و همچنین عبدالحسن مقتدایی استاندار خوزستان حمایت خود را از حرکت نمادین مردم خوزستان اعلام کرده بودند.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دولت ایران، ابتکار که روز ۶ آبان ماه برای بررسی همین موضوع به استان خوزستان سفر کرد با حضور در جمع معترضین به آنها اعلام کرد: ” این زنجیره انسانی شما را هم سازمان حفاظت محیط زیست و هم دولت حمایت خواهد کرد، با این حال طرح انتقال آب بهشت آباد و نیز مسایل رودخانه کارون یک مسئله ملی است و باید با نگاه ملی حل شود، من نیز در نشست شورای عالی آب کشور که درتهران تشکیل خواهد شد، پیرامون مشکلات مربوط به رودخانه کارون و مسایل انتقال آب توضیحات لازم را خواهم داد.”
علاوه بر این ۱۸ نماینده استان خوزستان در مجلس شورای اسلامی نیز از دیگر حامیان برگزاری این تجمعات اعتراضی هستند و در دومین زنجیره انسانی حمایت از کارون “شریف حسینی” نماینده شهر اهواز نیز حاضر شده بود. در حاشیه همین تجمع اعتراضی “شریف حسینی” به خبرنگاران اعلام کرد: “این حرکت نمادین همراه با آرامش کار سیاسی و امنیتی نیست و یک کار فرهنگی اجتماعی است، مردم به این وسیله می گویند که به این آب نیاز دارند و زندگی اشان با این رودخانه پیوند خورده است. به همین دلیل نیز تمام ۱۸ نماینده خوزستان در مجلس در کنار مردم پیگیر موضوع هستند و با تمام توان از انتقال آب کارون به هر نقطه دیگر جلوگیری می کنند.”
حسینی همچنین تهدید کرد در صورت اجرای این طرح از نمایندگی مجلس استعفا خواهد داد این متن دقیق گفته های اوست که در خبرگزاری مهر آمده: ” نمایندگان در موضوع انتقال آب متحد هستند. اما در صورتی که این طرح اجرا شود من دیگر حضورم را در مجلس ضروری نمی بینم.”
مردم اراک و آلودگی هوا
مردم شهر اراک مرکز استان مرکزی را باید ثابت قدمترین مردم ایران در زمینه اعتراض به مسائل زیست محیطی دانست. گروه هایی از مردم اراک ۱۸ هفته متوالی در روزهای شنبه برای واکنش نشان دادن به وضعیت آلودگی هوای این شهر صنعتی تجمع اعتراضی برگزار کرده اند.
این تجمعات آنقدر برگزار شد که در نهایت عبدالرضا رحمانی فضلی وزیر کشور دولت روحانی نسبت به آن و موضوع مورد اعتراض معترضین واکنش نشان داد. او حدود بیست روز پیش و پس از آنکه استاندار جدید این استان را تعیین کرد، از طرح ویژه دولت برای رفع معضل آلودگی هوای اراک با همکاری کارشناسان و استاندار جدید خبر داد.
علاوه بر این معصومه ابتکار رئیس سازمان حفاظت محیط زیست هم پیش از آنکه به خوزستان سفر کند برای رسیدگی به درخواست مردم اراک و موضوع آلودگی رهسپار این استان شده بود و در این سفر هم مانند سفرش به اهواز قول و قرارهایی برای حل مشکل هوای اراک به مردم داد.
استان مرکزی و شهر اراک را می توان صنعتی ترین استان و شهر ایران دانست، زیرا بیش از دوهزار و ۸۰۰ واحد صنعتی شامل پالایشگاه، نیروگاه، پتروشیمی، آلومینیومسازی، ماشینسازی و… در این استان واقع شده است که همگی در نزدیکی شهر اراک قرار دارند. از همین رو آلاینده های تولید شده از سوی این صنایع موجب شده شهر اراک به یکی از هشت شهر آلوده ایران به لحاظ غلظت بالای آلاینده ها تبدیل شود.
اگر چه صنایع پر رونق و فعال در هر شهری موجب رونق کسب و کار و کاهش بیکاری می شود، با این حال مردم شهر اراک در کنار این مزایا هزینه های بسیاری را از ناحیه همین صنایع متحمل شده اند. به گونه ای که براساس گزارش انجمن ملی سرطان که بیست روز پیش منتشر شد، شهر اراک در میزان ابتلا به سرطان ریه، مثانه و تیروئید رکوردار ایران است و تقریبا هرساله ۱۵۰۰ نفر به جمع مبتلایان به سرطان در این شهر افزوده میشود. شاید از منظر همین آمار بتوان به علت اعتراض دامنه دار اراکی ها به آلودگی هوا پی برد.
کارخانه ای که امان زنجانی ها را بریده بود
شهر زنجان مرکز استانی با همین نام هم از دیگر شهرهای ایران است که مردمش به دلیل آلودگی هوا چندین بار متوالی دست به اعتراض و برپایی تجمع زده اند. در این شهر نیز متهم ردیف اول آلودگی صنایع بود. زنجان به علت نزدیکی به معادن غنی سرب و روی دارای بزرگترین کارخانه سرب و روی ایران است و این کارخانه با مرکز شهر تنها ۷ کیلومتر فاصله دارد.
اگر چه در مجموع در این کارخانه ۵۰۰ نفر از اهالی زنجان کار می کردند اما شواهد و اظهارنظر کارشناسان نشان می دهد سلامتی همه ۳۸۶ هزار نفر ساکن این شهر به علت تنفس آلاینده های تولیده شده توسط این کارخانه به خطر افتاده بود.
آنگونه که در وبسایت دانشگاه زنجان آمده است عبدالحسین پری زنگنه، یکی از اساتید علوم محیط زیست این دانشگاه در همین باره گفته است آزمایشهای همکاران او نشان میدهد که وجود سرب در دندان و ناخن شهروندان زنجانی به اثبات رسیده. این در حالی است که مسمومیت با سرب که یکی از خطرناکترین انواع مسمومیت است، از آنجا که تدریجی اتفاق میافتد، آسیبهای غیر قابل جبرانی به سیستم عصبی، شنوایی، کلیهها و سایر اندامها وارد میسازد.
یکی از شهروندان اهل زنجان در این زمینه می گوید: “زنجان یکی از بالاترین آمارهای سرطان را دارد، خودم دچار سرطان لنفوم شدم یک غده درون ریه ام به وجود آمده و برای درمان به بیمارستان امام حسین تهران مراجعه کردم در آنجا متوجه شدم اکثر بیماران سرطانی که برای درمان مراجعه کرده اند از اهالی زنجان بودند. علاوه بر این آمار سقط جنین ناخواسته و مشکلات تنفسی مانند آسم هم در زنجان بسیار بالا است.”
همه این دلایل دست به دست هم داد تا مردم زنجان با ترتیب دادن چندین تجمع اعتراضی بزرگ خواستار تعطیلی یا جابجایی این کارخانه شوند، البته پیش از این قرار بود این کارخانه به فاصله ای دورتر از شهر زنجان منتقل شود اما به گفته مدیرعامل این کارخانه، “به دلیل تحریمها و افزایش قیمتها جابجایی کارخانه ممکن نیست.”
با این حال تجمعات مردم اراک آنقدر ادامه پیدا کرد تا در نهایت مسئولان تسلیم خواسته های آنان شدند و این کارخانه را تعطیل کردند. اوج اعتراضات مردم زنجان در مرداد ماه سال جاری بود، آنها با تجمع مقابل استانداری زنجان و دفترامام جمعه این شهر خواستار رسیدگی به خواسته های خود شدند، خواسته هایی که بالاخره اجابت شد.