لندن: ابراهیم حمیدی
مسکو از سرعت انجام تعهدات آنکارا در اجرای توافق سوچی دربارهٔ ادلب ناراضی است. آنکارا از ریتم اجرای «نقشه راه» مربوط به منبج توسط واشینگتن گلهمند است. براین اساس، آیا این به یک معامله پایاپای منجر میشود که ورود ترکیه به مناطق شمال سوریه را در مقابل ورود نیروهای دولت سوریه به مناطق جنوب ادلب تضمین میکند؟
به گزارش الشرق الاوسط، رئیسجمهوری ترکیه، رجب طیب اردوغان دیروز اعلام کرد که کشورش طی روزهای آینده عملیات نظامی علیه «یگانهای مدافع خلق» کرد اجرا میکند. تصمیمی که مایه ایجاد تنش بیشتر میان آنکارا و واشینگتن میشود چرا که «یگانها» تشکیل دهنده ستون فقرات «نیروهای سوریه دموکراتیک»، متحد آمریکا در جنگ علیه «داعش» در شمال شرق سوریهاند.
اردوغان اشارهای به جزئیات عملیات نظامی نکرد، اما برخی مسئولین در «ارتش میهنی» که اتحادی از گروههای مخالف نظام سوریه و طرفدار آنکارا، پیشبینی میکنند که عملیات «همه منطقه از منبج تا تل ابیض را بدون استثناء شامل میشود». یکی از آنان گفت: «از مدتی پیش خبر عملیات را به گروههای ارتش میهنی داده بودند و ما قبل از دریافت خبر خودمان را آماده کردهایم. پادگانهای آموزشی برای همه لشکرها راه اندازی شده و همه اعضا دورههای آموزشی دیدهاند. در این پادگانها از زبدهترین افسران و مربیان استفاده میشود» یعنی «افسران ترک بر آموزشهایی که افسران جدا شده از نظام میدهند، نظارت دارند».
با نزدیک شدن به پایان سال ۲۰۱۸ به نظر میرسد، سوریه به سه منطقه نفوذ تقسیم شدهاست: یک سوم مساحت در شمال شرقی کشور زیر نفوذ «نیروهای سوریه دموکراتیک» مورد حمایت واشینگتن. ۶۰ در صد خاک سوریه تحت نفوذ نظام با حمایت روسیه و ایران. ۱۰ درصد سرزمین سوریه در شمال غربی کشور زیر سلطه گروههای معتدل و تندرو تحت حمایت ارتش ترکیه.
روشن است که انباشته شدن برخی مسائل ترکیه را به سمت تنش نظامی کشانده:
* اختلاف ترکی-امریکایی برسر پیاده کردن نقشه راه ویژه منبج در شمال شرق حلب. نقشه راهی که در ماه می برای آرام کردن تنشها تهیه شد و به صراحت برعقب نشینی «یگانهای مدافع خلق» از منبج و راه اندازی گشتهای مشترک امریکایی-ترکی از ابتدای ماه نوامبر تأکید داشت. اما ترکها در روزهای اخیر در خصوص میزان تعهد واشینگتن به اجرای نقشه معترض بودند.
* اعتراض قدیمی ترکهای به مسلح سازی «یگانهای مدافع خلق» توسط واشینگتن. آنکارا از وعدههای آمریکایی مبنی بر متوقف ساختن روند مسلح سازی «یگانهای مدافع» به سلاح سنگین برای جنگ با داعش دلگرم نشد.
*افزایش نگرانی ترکیه در روزهای اخیر به دلیل اعلام واشینگتن برای آموزش ۳۵–۴۰ هزار نیروی محلی برای استقرار امنیت در شمال شرق سوریه و صحبت از ایجاد منطقه پروازممنوع و نارضایتی آنکارا از تسریع در دادن نقش به عربها در تشکیلات «نیروهای سوریه دموکراتیک».
* اعلام آغاز ایجاد مراکز کنترل و مراقبت بر مرزهای سوریه برای جلوگیری از ایجاد تنش میان ارتش و «یگانهای دفاع از خلق» توسط واشینگتن. سخنگوی پنتاگون روز سه شنبه اعلام کرد، مراکز کنترل در «منطقه مرزی در شمال شرقی سوریه به منظور از بین بردن نگرانیهای امنیتی ترکیه» برپا داشته شدند. اما اردوغان دیروز پاسخ داد: «بدون شک هدف از نصب رادارها و مراکز مراقبت که ایالات متحده ایجاد کرده، حفاظت از کشور ما در برابر تروریستها نیست بلکه حمایت از تروریستهای ضد ترکیه است».
* اعتراض آنکارا به عدم جداسازی میان «یگانهای دفاع از خلق» کرد و «حزب کارگران کردستان» که ترکیه آن را «تشکیلاتی تروریستی» میداند.
ارتش ترکیه دو هفته پیش مناطق استقرار «یگانها» در شمال سوریه را گلولهباران کرد، اما واشینگتن برای اطمینان بخشیدن به «نیروهای سوریه دموکراتیک» متحدش در جنگ علیه داعش درشرق فرات، در واکنش به این کار، اقدام به ایجاد نقاط کنترل و گشتهای نظامی کرد. تجمع کنونی واحدهایی از ارتش ترکیه و گروههای سوری حکایت از ورود عملیات نظامی ترکیه به مرحله جدید دارد. پیشبینیها دو احتمال میدهند:
اول اینکه معاملهای بر سر جنوب ادلب و شمال رقه شکل میگیرد. در اواخر سال۲۰۱۶ معاملهای انجام شد به گونهای که دمشق موفق شد در مقابل ورود ارتش ترکیه و متحدانش به منطقه «سپر فرات» میان الباب و جرابلس در شمال حلب، بر شرق حلب مسلط شود. این جابه جایی موجب قطع ارتباط مناطق دارای اکثریت کرد در شرق فرات با غرب آن شد. این معامله منافعی برای دمشق، آنکارا و تهران داشت که تا پایان دهه نود با همدیگر بر ضدیت با تشکیل هرگونه کیان کردی در شمال عراق یا سوریه همرأی شدهاند.
در ابتدای سال ۲۰۱۸ معاملهای صورت گرفت و به کمک آن دمشق موفق شد غوطه و جنوب سوریه و ریف حمص را برگرداند و در مقابل ارتش ترکیه و گروههای مخالف وارد عفرین شدند که اکثر ساکنانش کردند. این معامله مانع از برقراری هرگونه ارتباط میان مناطق کردی و دریای مدیترانه شد. در این کار هم منافع سهگانه وجود داشت.
روسیه نارضایتی خودش را از اجرای توافق ادلب اعلام کرده بود. آنها خواهان سرعت بخشیدن به جنگیدن با تروریستها و بیرون راندنشان از «منطقه حائل» در شمال سوریه هستند. ترکیه از حمایت آمریکا از کردهای شمال سوریه و منبج ابراز نارضایتی میکند. اطلاعات نشان میدهد که اگرارتش ترکیه دست به نفوذی بزند که موجب فشار وارد کردن بر امریکاییهای در شرق فرات بشود، موجب خشنودی مسکو میشود. به خصوص در پرتو بالا رفتن تنش روسی علیه حضور «غیرقانونی» آمریکایی در شرق سوریه. ایران که ملیشیای خودش را در جنوب نهر فرات متمرکز کرده، مانع از نفوذ ترکها در منطقهای نمیشود که واشینگتن میخواهد از آن به عنوان میدان تضعیف نفوذش در سوریه استفاده کند.
شاید بتوان این را در سبد اجرای قطعنامه شماره ۲۲۵۴ گذاشت که «وحدت سوریه و حاکمیتش» را تضمین میکند. همچنان که بیانیه نشست سه کشور ضامن (روسیه، ایران، ترکیه) در آستانه «مخالفت خود با برنامههای تجزیه طلبانه» اعلام کرد. اردوغان دیروز گفت: «طی چند روز اندک آینده عملیاتی برای آزادسازی شرق فرات از دست گروههای تروریست جدایی طلب آغاز میکنیم». او به شمال سوریه اشاره داشت.
دوم دستیابی آنکارا به امتیازات مهم از واشینگتن در برابر حمایتش از «یگانها» به گونهای که شامل: اول، دور ساختن فرماندهانی از «حزب کارگران کردستان». حدود ۵۰ نفر از فرماندهان «حزب کارگران» در «یگانها» حضور دارند. دوم، تسریع در اجرای نقشه منبج و بیرون راندن «یگانها» و تشکیل شورای محلی. سوم، کاهش روند مسلح سازی «یگانها» به سلاح سنگین. چهارم، اقدامات سریع در تشکیل «یگانهای دفاع از خلق». پنجم، دستیابی آنکارا به امکان تعقیب نیروهای مسلح در امتداد مرزهای سوریه-ترکیه.
فرستاده جدید آمریکا جیمس جفری که پیش از این به عنوان سفیر کشورش در آنکارا خدمت کرده بود، یکی از مدافعان بهبود روابط با ترکیه است. او عقیده دارد «استراتژی آمریکا در سوریه بدون ترکیه نمیتواند موفق شود». به خصوص در زمینه شکست «داعش» و کاستن از نفوذ ایران و فشار برای رسیدن به راه حل سیاسی. اما دردیدار اخیرش از ترکیه «لحن مقامات ترک علیه واشینگتن، طوفانی بود و شگفتانگیز».
قرار بود هفته آینده، جفری بازدیدی از شمال شرقی سوریه داشته باشد و این دیدار به دادن امتیازات و رسیدن به تفاهماتی منجر شود. سئوالی که باقی میماند این است که آیا این اقدامات برای آرام کردن آنکارا کافی است یا اینکه تعطیلات عید میلاد و آغاز سال نو شاهد دو عملیات نظامی خواهد بود: اول هجومی با پشتیبانی آنکارا به سوی رأس العین در شمال سوریه. دوم: حمله به سمت خان شیخون و معره النعمان در جنوب ادلب با حمایت دمشق؟