میراث جهانی: ارگ حلب، سوریه
این اولین بار نیست که یونسکو در چنین جنگ‌هایی نسبت به تخریب آثار باستانی، تاریخی و فرهنگی هشدار می‌دهد. در دهه‌های اخیر، طی جنگ‌های لبنان، عراق و این اواخر در بهار عربی و همچنین جنگ داخلی کشور مالی، بی‌توجهی طرف‌های درگیر، موجب شده تا یونسکو نگران شود.
نگرانی درباره لیبی
به عنوان نمونه، اخیرا مدیرکل یونسکو، درباره امکان تکرار تراژدی عراق در لیبی، یعنی غارت محوطه‌های تاریخی و تخریب آثار تاریخی این کشور هشدار داده و خود وارد عمل شده است. یونسکو خود با امضای تفاهم‌نامه‌ای با دولت لیبی، حفاظت میراث جهانی این کشور را بر عهده گرفته است.
به گزارش ایسنا، سه شهر «سیرن»، «سابراسا» و «لپتیس ماگنا» در لیبی، دارای محوطه‌ها و آثار تاریخی بسیاری است که کار‌شناسان یونسکو به آنجا فرستاده می‌شوند. همچنین یونسکو یک میلیون یورو نیز برای نوسازی و بهبود شرایط امنیتی موزه‌های شهرهای «طرابلس»، «بنی‌ولید» و «مسراته» اختصاص داده است.
شهر تاریخی سیرن، از غنی‌ترین و زیبا‌ترین شهرهای تاریخی جهان است که بقایای آن در سال ۱۹۸۱ میلادی کشف شد. این شهر که حدود ۲۴۰۰ سال پیش بنا نهاده شده، آثاری را از سه تمدن مصر باستان، رم باستان و یونان باستان در خود جا داده است. سیرن نقش زیادی در اعتلای فرهنگی جهان و توسعه فرهنگ شهرنشینی داشته، اما در سال ۳۶۵ پس از میلاد مسیح به دلیل وقوع زلزله‌ای سهمگین به شدت آسیب دید و از رونق افتاد.
از سوی دیگر شهر تاریخی سابراسا نیز که در سال ۱۹۸۲ در فهرست میراث جهانی سازمان یونسکو به ثبت رسیده، قدمتی چندهزارساله داشته و آثاری از فینیقی‌ها، فراعنه سیاه و رومیان را در خود جای داده است.
لپتیس ماگنا در سواحل لیبی نیز محل تولد یکی از امپراتوران تمدن روم باستان بوده و آثار تاریخی ارزشمندی از جمله آمفی تئا‌تر، حمام‌های مرمرین رومی و یک کلیسا در آنجا وجود دارد.
نگرانی درباره مالی
همچنین درگیری‌های داخلی در کشور مالی، موجب نگرانی نسبت به تخریب نمادهای مقدس شهر تاریخی و اساطیری تمبوکتو شده است.
شهر ۱۲۵ هزار نفری تومبوکتو، مرکز بزرگ‌ترین و شمالی‌ترین استان کشور مالی است که دروازه بزرگی به سوی صحرای آفریقا به شمار می‌آید.
همان طور که پیش تر در مقاله ای در رادیو فردا اشاره کردم، در این شهر ۳۳۳ مقبره تاریخی وجود دارد که مقدسین اسلامی را در خود جای داده و مردم محلی بر این باورند که این آرامگاه‌ها شهر را محافظت می‌کنند؛ مراسم عروسی خود را نیز کنار آن برگزار می‌کنند و موقع قحطی و خشکسالی نیز دست به دامان آن‌ها می‌شوند.
طی ماه‌های اخیر تعدادی از این مقبره‌ها و همچنین بخشی از مسجد تاریخی «سیدی یحیی» تخریب شده است. مسجد سیدی یحیی متعلق به قرن پانزدهم میلادی است و از قدیمی‌ترین بناهای تومبوکتو به شمار می‌آید که از سال ١٩۸۸به عنوان میراث فرهنگی جهانی شناخته شده است. قدمت مقبره‌ها هم به قرون یازده و دوازده میلادی می‌رسد و قبایل آفریقایی آن‌ها را ساخته‌اند.
کمیته میراث جهانی یونسکو این تخریب را محکوم کرده و از رئیس این نهاد فرهنگی سازمان ملل خواسته بودجه‌ای اضطراری را برای کمک به کشور مالی اختصاص دهد. همچنین تخریب این مقبره‌ها در مالی خشم شدید مردم بومی این کشور را نیز برانگیخته و با محکومیت گسترده روبه‌رو شده است.
ناظران تخریب این بناهای تاریخی را با تخریب مجسمه‌های سنگی بودا در ولایت بامیان افغانستان مقایسه کرده‌اند. سه مجسمه سنگی عظیم بودا در بامیان افغانستان در تاریخ اول مارس سال ۲۰۰۱ به دست طالبان تخریب شد. این مجسمه‌ها که جزو میراث فرهنگی جهانی به ثبت رسیده بودند با ارتفاع ۵۵ متر بزرگ‌ترین مجسمه بودای جهان به شمار می‌رفتند.
تخریب نسخ خطی در مالی چنان وسعت کسترده ای گرفته است که در رده میراث در معرض خطر قرار گرفته‌اند.
نگرانی درباره سوریه
اما درباره سوریه، با جدی‌تر شدن درگیری‌ها، وضعیت نگهداری و حفاظت از میراث فرهنگی نیز وخیم‌تر شده است. در این میان میراث فرهنگی و آثار تاریخی شهر حلب بیشتر در معرض نابودی قرار دارد.
از آثار تاریخی شهر حلب، می‌توان به دژ شهسواران و باقیمانده شهر تاریخی پامیرا اشاره کرد. شهر باستانی حلب با اینکه از سال ۱۹۸۶ در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفته، اما عظمت و قدمت آن به حدی است که حتی در متون تاریخی و ادبیات کهن فارسی نیز وجود دارد. به عنوان نمونه، سعدی شیرازی بار‌ها از حلب و دیگر شهرهای سوریه در اشعار و حکایت‌های خود نام برده است.
بر اساس اسناد موجود، حلب بعد از دمشق، از قدیمی‌ترین شهرهای سوریه است و در ۴هزار سال پیش از میلاد مسیح ساخته شده است.
همچنین به استناد تصاویر به دست آمده، ۳هزار سال پیش، شهر در محدوده یک ارگ قرار داشته و به واسطه یک تپه و رودخانه حاشیه آن توسعه یافته است.
به گزارش رادیو زمانه، در ۱۸۰۰ سال پیش از میلاد مسیح، شهر گسترش یافت و بخش‌هایی در خارج از ارگ را نیز در بر گرفت. شهر در این دوره مجموعه‌ای از بافت‌های ارگانیک بود که به عنوان یکی از شهرهای مهم اسلامی، از جایگاه ویژه‌ای در عرصه اقتصادی و سیاسی خاور دور برخوردار بوده است.
همچنین حلب نماد دوران ایوبی‌ها است. در این دوران و پس از پیروزی‌های صلاح‌الدین ایوبی در جنگ برابر صلیبی‌ها، دژ، استحکامات دفاعی، خندق و برج و بارو و همچنین دروازه‌ای رفیع با جایگاه‌هایی برای تیراندازان و سنگ‌اندازان بر فراز آن ساخته شد. این استحکامات دفاعی یکی از نمونه‌های برجسته در معماری دوران اسلامی است.
و در اواخر قرن ۱۹، مهاجرت ساکنان بافت قدیمی به خارج از آن و سکونت در حاشیه مدرن شهر افزایش یافت به گونه‌ای که در دهه ۱۹۵۰ بافت قدیمی هفتاد درصد شهر کنونی را در برگرفت اما بخش وسیعی از جمعیت شهر در ۳۰ درصد بافت مدرن ساکن بودند.
حلب از قدیم یکی از مهم‌ترین مراکز تجاری بوده و تا قبل از درگیری‌های اخیر نیز به عنوان قلب اقتصادی سوریه به شمار می‌آمد و بخش وسیعی از چرخ اقتصاد این کشور عربی را می‌چرخاند. بسیاری از کارخانه‌ها و مراکز صنعتی در حاشیه این شهر تاریخی به باروری اقتصادی شهر کمک کرده‌اند.
وبسایت یونسکو اعلام کرده است که این سازمان علاوه بر حلب، نگران ربایش آثار عتیقه از موزه‌های سوریه است. این سازمان در ماه‌های گذشته از پلیس بین‌المللی، سازمان جهانی گمرک‌ها، گارد ویژه ایتالیا برای مبارزه با قاچاق عتیقه و کشورهای همسایه سوریه تقاضا کرده تا تمامی تلاش خود را برای جلوگیری از خروج آثار تاریخی سوریه به کار گیرند.
