محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران

معاون وزیر امورخارجه ایران از در دستور کار بودن سفر محمد جواد ظریف به عربستان خبر داد. حسین امیر عبداللهیان معاون عربی – آفریقایی وزارت امورخارجه ایران در گفتگویی با خبرگزاری رسمی ایران، ایرنا، گفته است که این سفر پس از تنظیم برنامه های آن و در اولین فرصت صورت خواهد گرفت.

امیر عبدالهیان گفته است که همکاری میان تهران و ریاض نقش مهمی در کمک به حل بحران های منطقه ای دارد.او همچنین اعلام گفت که جمهوری اسلامی ایران از نقش مثبت و سازنده عربستان درحل مسایل منطقه و نیز برقراری امنیت و ثبات در عراق حمایت می کند.

در اولین روزهای ماه دسامبر وزیر امورخارجه ایران به کشورهای کویت، عمان، قطر و امارات سفر کرد و از علاقمندی دولت جدید ایران برای گسترش همکاری ها و رفع سوء تفاهم با این کشورها خبر داد. در آن زمان برخی گمانه ها حکایت از احتمال سفر وزیر امور خارجه ایران به عربستان داشت، این سفر اما تاکنون صورت نگرفته است.

مرضیه افخم سخنگوی وزارت امورخارجه ایران ، در آن زمان علت عدم سفر ظریف به ریاض را “نبود آمادگی” عربستان عنوان کرده بود و اعلام کرده بود که ظریف تصمیم داشت تا به عربستان نیز سفری داشته باشد اما عربستان آماده انجام این سفر نبود.

محمد جواد ظریف وزیر امورخارجه ایران، یک ماه قبل و پیش از آنکه ایران و غرب بتوانند به یک توافق اولیه در ژنو دست یابند، طی یادداشتی در روزنامه الشرق الاوسط تاکید کرد که ایران دست دوستی خود را به سمت همسایگان دراز می کند و به آنها – همسایگان – تضمین می دهد که می توانند به ایران به عنوان شریکی مطمئن تکیه کنند. بسیاری از تحلیل گران سیاسی گرچه مخاطب عام این یادداشت را همسایگان عرب حوزه جنوبی می دانستند اما هیچ تردیدی نداشتند که منظور و مخاطب خاص این پیام عربستان سعودی است.

با وجود آنکه از زمان بر روی کار آمدن دولت حسن روحانی هر از چندگاه رسانه های ایران از احتمال سفر وزیر امورخارجه این کشور به عربستان خبر می دهند، از سوی طرف عربستانی کمتر واکنشی در این خصوص دیده شده است.

عدم واکنش صریح عربستان به اعلام آمادگی های پی در پی مقامات ارشد وزارت امورخارجه ایران برای سفر به این کشور از سوی بعضی صاحبنظران به عدم تمایل عربستان برای بهبود روابط با ایران بدون در نظر گرفتن نگرانی های امنیتی و منطقه ای این کشور تفسیر شده است. عدم تمایلی که معمولا از سوی مقامات رسمی ایران “عدم آمادگی عربستان” عنوان می شود.

آخرین واکنش رسمی عربستان در مورد ایران، به استقبال محتاط این کشور از توافق هسته ای ایران و غرب در ژنو بر می گردد. دولت عربستان سعودی ابراز امیدواری کرده بود که این توافق گامی به جلو برای حل نهایی مسئله هسته ای ایران باشد. اما در خصوص بازدید مقامات عالی رتبه این دو کشور از پایتخت های یکدیگر تاکنون موضع گیری رسمی از سوی این کشور مهم عربی اتخاذ نشده است.

سفری برای اعتماد سازی

حبیب حسینی فرد کارشناس مسائل خاورمیانه ساکن آلمان در گفتگو با شرق پارسی از دشواری های سفر ظریف به عربستان می گوید و اینکه در دوران احمدی نژاد نیز علی اکبر صالحی وزیر امورخارجه وقت ایران، چند بار برای سفر به عربستان تلاش کرد امابدون نتیجه ماند.

حسینی فرد با اشاره به سفر چند هفته پیش ظریف به برخی از کشورهای حوزه کرانه ایی جنوب ایران می گوید: “ظریف با سفر به برخی از کشورهای حوزه خلیج فارس در واقع در تلاش برای باز کردن راه خود به ریاض بود اما به نظر می رسد که تلاش های او تاکنون بی نتیجه مانده است”.

این کارشناس مسائل خاورمیانه به اختلافات میان ایران و عربستان اشاره می کند و معتقد است که سقوط صدام حسین در عراق و روی کار آمدن شیعیان در این کشور، که باعث تغییر توازن منطقه ای شد، در کنار افشای فعالیت های هسته ای ایران موجب شد تا روابط ایران و عربستان روزهای سردی را تجربه کند.

حبیب حسینی فرد با اشاره به بحران سوریه و اختلاف راهبردی ایران و عربستان درباره این کشور، نتیجه می گیرد که ظریف کار دشواری در پیش خواهد داشت.

وی پیشنهاد می کند که ظریف همراه با علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ایران وارد ریاض شود. زیرا که کار اصلی ظریف در این مقطع تنها اعتماد سازی است و نه حل مشکلات.

دریادار علی شمخانی پیشینه روابط حسنه ای با مقامات عربستان دارد. شمخانی در زمان تصدی وزارت دفاع ایران در دولت محمد خاتمی توانسته بود که یک قرارداد امنیتی با عربستان منعقد کند. در آن زمان حسنی روحانی، رئیس جمهور کنونی ایران، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران بود. روحانی در زمان تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری انعقاد این قرارداد امنیتی را مثالی از کارایی و رویکرد سیاست خارجی موفق خود عنوان کرد.

به اعتقاد حسینی فرد ایران باید دغدغه های عربستان را مورد توجه قرار دهد. به عربستان این اطمینان خاطر را بدهد که بهبود روابط میان ایران و آمریکا به زیان عربستان نخواهد بود. ایران همچنین باید قرارداد امنیتی سابق خود را که با عربستان منعقد کرده بود را به جریان بیندازد و حتی ایران می تواند این اطمینان را به عربستان بدهد که این کشور را در جریان آنچه در ژنو می گذرد قرار خواهد داد تا عربستان اینگونه برداشت نکند که ایران نسبت به همسایگان خود و مسائل منطقه ای بی اعتنا است.

وی در پاسخ به این پرسش که فکر می کنید رهبر ایران در خصوص روابط ایران و عربستان چه موضعی داشته باشد نیز گفت: آنچه رهبر ایران در روابط عربستان جستجو می کند تنها کاهش تخاصم است و نه اینکه بخواهد حوزه نفوذ ایران کمتر شود یا اینکه امتیازاتی به عربستان داده شود. دقیقا همانند ذهنیتی که رهبر ایران در خصوص مذاکرات با آمریکا دارد.

حسینی فرد در پایان می افزاید: تصور نمی کنم که سپاه پاسداران و رهبری بخواهند که برای رفع اختلافات دست به یک عقب نشینی بزنند. بی شک اما تلاش های ظریف و روحانی برای بهبود روابط ایران و عربستان، احتمالا با چراغ سبز رهبر ایران صورت می گیرد.

ایران آماده گسترش روابط با همسایگان است

نزهت امیرآبادیان روزنامه نگار ساکن تهران نیز در گفتگو با شرق پارسی روابط ایران و عربستان در سالهای اخیر را پر تنش توصیف می کند. روابطی که به اعتقاد وی با تضاد منافع آنها در جریان بهار عربی به اوج خود رسید.

امیرآبادیان در عین حال معتقد است که انتخاب حسن روحانی به عنوان رئیس جمهور با استقبال کشور های عربی روبرو شد و از ابتدا نیز قرار بود که دولت روحانی پایانی بر رکود سیاست خارجی ایران با کشورهای همسایه باشد.

این روزنامه نگار حوزه دیپلماسی معتقد است که دولت جدید و وزیر امور خارجه اش نشان داده اند که تمام تلاش خود را برای پایان بخشیدن به رکود حاکم بر حوزه دیپلماسی ایران به کار گرفته اند.

امیرآبادیان ظریف را شخصیتی با تجربه و دارای وجهه ای مثبت توصیف می کند و می گوید که قطعا انجام چنین سفری باعث بهبود روابط دو کشور خواهد شد. خصوصا اگر این سفر پیش از برگزاری مذاکرات ژنو ۲ صورت گیرد. اینکه دو کشور بتوانند قبل مذاکرات ژنو ۲، بر سر مهمترین اختلاف فعلی، یعنی بحران سوریه به توافقاتی برسند و یا حداقل کمی دیدگاه های خود را به هم نزدیک تر کنند موضوعی بسیار با اهمیتی است.

این روزنامه نگار ساکن در تهران اعتماد سازی ایران به کشورهای عربی در خصوص فعالیت های هسته ای اش را مهم ارزیابی می کند و می گوید که چنین اعتماد سازی می تواند زمینه توافق سریعتر ایران و آمریکا را نیز فراهم آورد.