جیگر، شخصیت خر سریال کلاه قرمزی
به دلیل محبوبیت زیاد این مجموعه طنز تلویزیونی، که برای کودکان ساخته شده اما مخاطبان بسیاری در میان تمامی گروه‌های سنی پیدا کرده، انتشار این خبر بلافاصله بازتاب وسیعی در رسانه‌های فارسی‌زبان و از جمله محیط‌های اجتماعی مثل فیس‌بوک و توئیتر پیدا کرد.
دو روز بعد، مسؤولان و مدیران صدا و سیما این خبر را تکذیب کردند. مدیر گروه کودک و نوجوان شبکه دو، به خبرگزاری فارس گفت: «شخصیت جیگر یک شخصیت محبوب است که در کنار کلاه قرمزی، پسرعمه‌زا، آقای همساده، بچه ننه، پسرخاله و… قرار دارد و هیچ‌کدام از این عروسک‌ها از مجموعه کلاه قرمزی حذف نشده‌اند.»
زارعان تأکید کرد که به هیچ عنوان این عروسک بدآموزی ندارد و خوشبختانه از نوروز که «جیگر» به جمع عروسک‌های مجموعه کلاه قرمزی پیوست، با استقبال فراوانی روبه‌رو شد و حتی ضرغامی(رییس رادیو و تلویزیون ایران) به طور مستقل از سازندگان این برنامه تشکر کرد.
اما تکذیب صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، از بازتاب سانسور «جیگر» در رسانه‌ها کم نکرد و حتی کاریکاتوریست‌های معروف ایرانی هم در این باره طرح‌هایی کشیدند.
«جیگر» کیست؟
ایرج طهماسب، کارگردان مجموعه‌های کلاه قرمزی، هر سال یکی دو شخصیت به آن اضافه می‌کند و جیگر، نام عروسک الاغی است که از نوروز سال ۹۱ به جمع دیگر عروسک‌های این مجموعه اضافه شده است.
بعد از شخصیت‌های محبوب «کلاه قرمزی» و «پسر خاله» که چند سال تنها عروسک‌های این سریال بودند، سال ۸۸ عروسک «فامیل دور» و «پسر عمه‌زا» هم به آن افزوده شدند و نوروز ۹۱ تماشاگران با «جیگر» و «همساده» نیز آشنا شدند.
طبق داستان مجموعه کلاه قرمزی، مادربزرگ کلاه قرمزی جیگر را برای «آقای مجری» (ایرج طهماسب) از روستا به شهر فرستاده تا کمک حال او در کارهای خانه باشد.
جیگر، شخصیتی تهاجمی دارد و دوست ندارد «خر» باشد و اگر کسی او را «خر» خطاب کند، به شدت عصبانی شده و سه بار فریاد می‌زند: «جیگرم!»
اما جز این، جیگر ویژگی‌های دیگری هم دارد. این موجود، ساده و راستگو و پرکار است و همین سبب می‌شود که گاهی دیگر عروسک‌ها از سادگی و زور زیاد او سوء استفاده کنند.
وجه تمثیلی خر
اگر خبر خبرگزاری میراث فرهنگی درست بوده باشد، کاراکتر جیگر، اولین عروسکی بوده که در این مجموعه حساسیت مسؤولان را برانگیخته و آنان خواستار حذفش شده‌اند.
به نظر می‌رسد اصرار او بر اینکه «خر» نباشد و وجه تمثیلی خر در هنر و ادبیات فارسی موجب این حساسیت شده است.
این نخستین بار نیست که از خر برای بیان برخی انتقادات اجتماعی و سیاسی استفاده می‌شود و تاریخ ادبیات فارسی پر است از اشعار و ضرب‌المثل‌هایی که در این زمینه سروده شده و به ویژگی‌های خر اشاره شده است:
[blockquote]آدمی است از پی کاری بزرگ / گر نکند، اوست، حماری بزرگ (امیر خسرو دهلوی)
آسوده کسی که خر ندارد / از کاه و جوش خبر ندارد (ناشناس)
آن دو شاخ گاو اگر خر داشتی / یک شکم در آدمی نگذاشتی ( سعدی)
از برای مصلحت، مرد حکیم / دمب خر را بوسه زد خواندش کریم (مولوی)[/blockquote]
یا ضرب المثل‌هایی چون «از روی لاعلاجی به خر می‌گه خانباجی»، و یا قصه معروف «خر برفت و خر برفت و خر برفت». جز این خرنامه‌های مختلفی هم در ادبیات فارسی داریم که همه آنها وجه انتقادی دارد.
به عنوان نمونه، میرزاده عشقی، شاعر و روزنامه‌نگار دوره مشروطیت که به دلیل قلم تند و آتشینش در ۳۱ سالگی کشته شد، «خرنامه» معروفی دارد که از نقش خر، بهره‌های انتقادی برده است: «دردا و حسرتا که جهان شد به کام خر، زد چرخ سفله، سکه دولت به نام خر…» در این قصیده، عشقی ضمن انتقاد از وضعیت مجلس، اشاره به افرادی چون سردار معتمد، سپهدار، امین ملک و وحید ملک که از رجال آن دوره بوده‌اند، کرده است.
خرنامه دیگری هم به قلم «محمدحسن خان اعتماد السلطنه» وجود دارد که داستانی اجتماعی است از زبان یک خر. نویسنده این خرنامه یا «منطق الحمار»، که از سیاستمداران خوشنام دوره ناصرالدین شاه بوده، ضمن شرح وقایع به وضعیت اجتماعی- سیاسی آن دوران هم انتقاداتی می‌کند.
اما شاید یکی از جذاب‌ترین و ماندگارترین ابداعات در استفاده از نقش انتقادی خر را مجله فکاهی-انتقادی «توفیق» در دهه چهل به سردبیری حسین توفیق انجام داد. این مجله سه بار توقیف شد که در سومین دوره انتشار خود «حزب خران» را پایه‌گذاری کرد و طی بیانیه‌ای شروع به عضوگیری کرد.
عمران صلاحی، شاعر و طنزپرداز فقید ایرانی، که ازنویسندگان اصلی این نشریه و عضو حزب خران بود در گفت‌وگو با روزنامه اعتماد در سال ۱۳۸۴ در مورد این حزب می‌گوید: «در آن زمان دو تنها دو حزب ایران نوین و مردم را داشتیم. توفیق هم حزب خران را تأسیس کرد. شعار حزبی ما این بود: به سر طویله حزب خران نوشته به زر/ که نیست حزبی از این حزب در جهان بهتر. در صفحات توفیق هم چند صفحه را ارگان حزب خران کرده بودیم و خود من «خردبیرش» بودم. همه اعضا «کارت خریت» داشتند که شعار حزب روی آن نوشته شده بود و به جای خانم یا آقا از ماچه خر و نره خر استفاده می‌کردیم. روز جهانی خر هم برای ما سیزدهم فروردین ماه بود.»
حزب خران اساسنامه‌ای داشت که اتحاد و همبستگی کلیه خران ایران و جهان، ایجاد روح خرپروی در دنیا، رفع ظلم از عموم خرهای بارکش و سیخونک خورده و پاره کردن همه پوزبندها و افسارها، ابراز علاقهٔ جدی به امور خرکی، ایجاد دنیایی که در آن خرها به راحتی زندگی کنند و هیچ کس خر دیگری نباشد، پشتیبانی از دهقانان جوکار، یونجه کار و شبدرکار، پشتیبانی از تأسیس بانک علوفه، جمع آوری و مخالفت با هرگونه افسار و سیخونک و پالان و انهدام اصول خرکچی بازیهای مستبدانه، ایجاد محیطی که هر خری بتواند در آن آزادنه به عرعر و جفتک پراکنی بپردازد، اصول آن بود.
پس از مجله توفیق هم افرادی در نمایش‌ها یا نوشته‌های‌شان از شخصیت خر استفاده کرده‌اند. «خر» در مجموعه «شهر قصه» بهمن مفید هم به عنوان نماد و سمبل عوام به کار رفته است. «شهر قصه» نمایشنامه‌ای تلویزیونی بود که در سال‌های پیش از انقلاب محبوبیت بسیار یافته بود.
همچنین پرویز صیاد، بازیگر، نمایشنامه‌نویس و کارگردان ایرانی هم نمایشنامه‌ای انتقادی به نام «تراژدی خر» دارد. کاروی شاعر هم در «نامه به الاغ» سعی در انتقاد از وضعیت موجود جامعه ایران دارد. ابولفضل زروئی نصرآباد نیز کتابی با عنوان «مستطاب خرپژوهی» نوشته که در آن نقش خر را در ادبیات فارسی و امثال و حکم بررسی می‌کند.
با این سابقه طولانی از نماد «خر» و اهمیت سمبلیک و ویژگی‌های متمایز آن، ممنوع التصویر شدن الاغ عروسکی «جیگر» از سوی مسؤولان جمهوری اسلامی، پرونده‌ای سیاسی برای او، و فصلی تازه برای تاریخ سیاسی خر گشود.
