پرسشها و اشکالات و تلاشهایی برای جستوجوی راه حل
پاریس: میشال ابونجم
دبیرکل یونسکو درسخنانی که دیروز به مناسبت روز جهانی بزرگذاشت زبان عربی درمقراین سازمان برگزار شد، اودره ازوله تأکید کرد که زبان عربی «رکنی از ارکان تنوع فرهنگ بشری است» و «یکی از گستردهترین زبانها در جهان است».
ازوله اشاره کرد که بیش از ۲۹۰ میلیون نفر در سراسر گیتی به این زبان سخن میگویند و علاوه برآن «زبان عبادت» بیش از یک میلیارد و نیم مسلمان در جهان است.
طبیعی بود که دبیرکل سازمان فرهنگی و آموزشی بینالمللی فراموش نکند که یادآورشود زبان عربی «منبع میراث فرهنگی و علمی بدیعی است و علاوه برآن ابزار ارتباط در زندگی روزانه است».
اوزله گفت، بزرگداشت روزجهانی زبان عربی نمایانگر فرصتی است «برای یادآوری مشارکت عظیم آن زبان در تمدن بشری، از جمله به وسیله هنرها، ادبیات، هندسه معماری و خطهای منحصربه فرد» علاوه براینکه راهی است برای انتقال معارف در زمینههای مختلف علم و معرفت از جمله طب و ریاضیات و فلسفه و تاریخ و علم فلکیات».
دبیرکل یونسکو میتوانست نگاهی وسیعتر داشته باشد اگر به خدماتی که این زبان به غرب تقدیم کرد تا از سکون قرون وسطی خارج شود و غنایی که به فرهنگهای لغت غربی از ایتالیایی، فرانسوی، اسپانیایی و پرتغالی بخشید اشاره میکرد… همچنین میتوانست به اهمیت حمایت و تقویت زبان عربی و زبانهای دیگر برای حفاظت از تنوع زبانی در جهان با آن ثروت تمدنی و فرهنگی متنوع و غنای بشری اشاره کند که نمیتوان آن را نادیده گرفت، به خصوص که این موضوع یکی از مأموریتهای مهم یونسکو محسوب میشود.
از سال ۲۰۱۲ و روز هجدهم ماه دسامبر هر سال، سازمان یونسکو با مشارکت نمایندگی دائمی پادشاهی عربی سعودی در این سازمان و مؤسسه خیریه امیر سلطان بن عبدالعزیز که برنامه حمایت از زبان عربی را به وسیله سازمان بینالمللی دنبال میکند، بزرگداشت روز جهانی زبان عربی را با برگزاری همایشی در مقرش در پاریس گرامی میدارد.
آنچه امسال مهم جلوه کرد، در محور فراگیری بود که بخشهای همایش در ذیل آن قرار میگرفتند یعنی «زبان عربی و جوانان». به همین مناسبت، نمایندگی دائمی سعودی و برنامه «ارابیا» کتابی با عنوان «زبان عربی و جوانان» به دو زبان عربی و فرانسوی منتشر کرد.
این کتاب زیر نظر نماینده سعودی دکتر ابراهیم البلوی تهیه شدهاست. کتاب با مشارکت گروهی از پژوهشگران کهنهکار غنای ویژهای یافتهاست. پرونده برجسته آن حول محور جدل آمیز زبان و هویت میچرخد که ۱۰ مقاله از ۱۵مقاله را به خود اختصاص دادهاست.
همانند کتاب، موضوع برجسته در محورهای همایش، زبان و هویت بود. البته واقعیت اینکه اگر این موضوع بر مباحثات همایش حاکم بود اتفاق تازهای نیست بلکه کتابهایی که به این موضوع پرداختهاند و نه تنها در زبان عربی، غیرقابل شمارشاند چرا که مسئله همه جوامع و در دورههای مختلف تاریخی بودهاست.
البته این بدین معنی نیست که آنچه دیروز در سالن یونسکو گفته شد، تکراری بود یا مشکل باز از همان زوایایی که قبلاً مطرح شده بود باز مطرح شد. یکی از پرسشهای جدی و جالب توجه که نیازمند شرح و تفسیر است سئوالی بود که نویسنده عراقی نعمه الطایی پیش کشید؛ «ظرفیتهای عربی برای مشارکت در جهانی سازی زبانی» وشرایط آن.
همچنین نویسنده سعودی زینب الخضیری در «تهدیدهای داخلی و خارجی» که زبان عربی با آنها دست به گریبان است درنگ کرد و آنها به گفته او عبارتند از: جمود و تحجر، تهدید تکنولوژیک و انقلاب اطلاعاتی. همچنین میتوان هوش مصنوعی و جهانی سازی و کشاکش زبانهای دیگر برای تسلط و حرکت به سوی یکسانسازی زبانی اضافه کرد.
نماینده سعودی یکی از راههای توجه به زبان عربی را زیرمجموعه تمسک جستن به تفاوتهای فرهنگی و زبانی برای ساختن جامعه صلحجو دانست.
اگرچه همایش دیروز یونسکو مشکلات سخت زبان عربی را حل نمیکند، اما از نقاط مثبت آن میتوان به پرتو افکنی و تشویق به تلاش برای از دست ندادن فرصتهاست برای رساندن زبان عربی به زبانهای مهم جهان است که با فاصله بسیار از ما جلو افتادهاند.
