ناوگان دریای سیاه روسیه – عکس از خبرگزاری آلمان

ادامه درگیری ها در اوکراین و وضعیت بی ثبات این کشور، بسیاری از منافع روسیه و از جمله مهم-ترین آنها یعنی سرنوشت ناوگان دریای سیاه مستقر در کریمه و پایگاه تاریخی آن بندر سواستوپول را مستقیما تحت تاثیر قرار داده است. مبارزه برای آینده ناوگان دریای سیاه از ۵ آوریل ۱۹۹۲ زمانی آغاز شد که دستور رسمی «لئونید کراوچوک» رییس جمهور اوکراین مبنی بر اقدام فوری ساخت و ساز نیروی مسلح اوکراین به امضا رسید.

بر این اساس، ناوگان دریای سیاه شوروی سابق تحت اختیارات قانونی کیف قرار گرفت و با اتکاء به توان این پایگاه نظامی، نیروی دریایی اوکراین بلافاصله تاسیس شد، در حالی که اوکراین به صورت قانونی چنین حقی نداشت. به علاوه، در آن زمان ناوگان دریایی هنوز در ترکیب نیروهای مسلح مشترک با کشورهای مستقل مشترک المنافع و همچنین بخشی از نیروی دریایی این کشورها به فرماندهی دریاسالار «ولادیمیر چرناوین» قرار داشت.

مسکو در واکنش به این حرکت در تاریخ ۷ آوریل ۱۹۹۲ توسط بوریس یلتسین، رییس جمهور وقت روسیه، دستور متقابل صادر کرد و بر اساس آن ناوگان دریای سیاه تحت اختیارات و صلاحیت روسیه درآمد. کرملین به منظور حل و فصل مناقشه بین دوکشور پیشنهاد مذاکره داد که در آن زمان هر دو حکم به حالت تعلیق درآمد.

در پی آن مجادله دیپلماتیک طولانی مدتی آغاز و شرایط پیچیده و سختی در این منطقه ایجاد شد. کیف، ملوانان ناوگان دریای سیاه را وادار به سوگند نظامی در برابر اوکراین کرد و تلاش کرد تا ناوگان را «اوکراینیزه» کند و مسکو را در مقابل عمل انجام شده قرار داد.

بعدها اوکراین اقدامات جدی تری انجام داد. به گفته یوری دوبینین معاون سابق وزیر امور خارجه روسیه و سفیر سابق این کشور در کیف، «در ۸ آوریل ۱۹۹۴ گارد ساحلی بندر اودسا اقدام به دستگیری کشتی هیدروگرافی «چلکن» که به منظور انجام تعمیرات تجهیزات کمک ناوبری وارد آبهای ساحلی این منطقه شده بود، کرد. شرایط بسیار بحرانی میان دو کشور ایجاد شد.»

در نتیجه مذاکراتی که به منظور حل این بحران صورت گرفت، قرار شد تا کشتی های جنگی ناوگان دریای سیاه روسیه به بندر سواستوپول انتقال یابد.

۱۵ آوریل ۱۹۹۴ قراردادی میان کیف و مسکو مبنی بر حل و فصل گام به گام مسئله ناوگان دریای سیاه روسیه به امضا رسید که بر اساس آن این کشور باید ۸۰ درصد کشتی های ناوگان دریایی را باز پس گیرد. در این میان دیپلمات های روس به منظور حل مسئله ناوگان دریایی از طریق توافقات سیاسی میان روسیه و اوکراین وارد عمل شدند، اما اوکراین قبول نکرد و این اقدام معلق ماند.

در آوریل ۱۹۹۵ مذاکرات از سر گرفته شد و قرار شد تا ناوگان دریای سیاه روسیه و نیروی دریایی اوکراین از یکدیگر تفکیک شوند و بندر سواستوپول به پایگاه نظامی ناوگان دریایی روسیه اختصاص یافت. مسائل مربوط به مالکیت بر اساس توافق های قبلی در خصوص تقسیم اموال حل شود و ۸۱ درصد کشتی ها و تجیزات نظامی به روسیه و ۱۸درصد آن نیز به اوکراین رسید.

در ۲۸ می ۱۹۹۷ مجددا مذاکراتی در زمینه وضعیت ناوگان دریای سیاه روسیه در کیف انجام و منجر به انعقاد چندین توافق دیگر شد. ناوگان دریایی روسیه در مقایسه با زمان اتحاد جماهیر شوروی کاهش قابل توجهی در هزینه های نظامی یافت و توازن قوا در دریای سیاه و دریای مدیترانه به طوری چشم -گیری به هم خورد.

در سال ۱۹۹۱ ناوگان دریای سیاه نیروی دریایی اتحاد جماهیر شوروی دارای حدود ۱۰۰ هزار پرسنل شخصی و ۶۰ هزار خدمه کشتی، ۸۳۵ کشتی از تمام کلاس ها منجمله ۲۸ زیر دریایی، ۲ ضد زیر دریایی رزمناو، ۶ ضد زیردریایی بزرگ حامل موشک، ناوشکن، ۴۰ کشتی گشت زنی، ۳۰ کشتی موشک بر کوچک، ۷۰ مین یاب، بیش از ۵۰ کشتی آبی خاکی و بیش از ۴۰۰ هوایما و هلیکوپتر بود.

سالانه از طریق تنگه دریای سیاه حدود صد کشتی نظامی به آبهای اقیانوس آرام وارد می شد و ناوگان دریایی دارای شبکه ارتباطی گسترده ای از «اسماعیل تا باتومی» (اسماعیل، اودسا، نیکلایف، اوچاکوف، کیف، دریای سیاه، دونوزلاف، سواستوپول، کرچ، نوروسیسک، پوتی، و غیره) بود.

به گفته کارشناسان موسسه بین المللی مطالعات استراتژیک، در آغاز سال ۱۹۹۲ ارزش تمام دارایی-های ناوگان دریای سیاه روسیه از جمله کشتی های جنگی بیش از ۸۰ میلیارد دلار آمریکا بوده است. از آن زمان، نیروی دریایی به طور چشمگیری (تقریبا ۱۰ برابر) کاهش یافته است، و امروز ناوگان دریای سیاه شامل حدود ۴۰ کشتی جنگی و قایق و چند ده کشتی کمکی کاهش یافته، و شمار پرسنل و همچنین هواپیما و هلیکوپترهای ساحلی نیز کاهش چشمگیری یافته اند.

در سال ۲۰۰۸ هنگامی که اوضاع در مرزهای جنوبی روسیه ناآرام شد ناوگان دریای سیاه موظف به انجام ماموریت نظامی در طی جنگ پنج روزه با گرجستان گردید. علاوه برآن، در سالهای ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳ کشتی های ناوگان دریای سیاه به همراه دیگر نیروهای ناوگان روسی موظف به تامین سلاح و انتقال تجهیزات نظامی به نیروهای مسلح سوریه در جنگ با اسلام گراهای رادیکال شدند.

اکنون تعداد و مدت زمان خروجی از دریا به طور چشمگیری افزایش یافته است، و عملا بر اساس ناوگان دریایی مستقر در دریای سیاه اتصال دائمی میان دریای مدیترانه و نیروی دریایی روسیه برقرار است. به این ترتیب ناوگان دریای سیاه یک بار دیگر نه تنها تبدیل به ابزاری برای حفاظت از مرزهای روسیه شد، بلکه برای حفاظت از منافع دیگر کشورها مورد بهره برداری قرار گرفت.

با این حال، ناوگان هنوز واحدهای جدید دریافت نکرده و تنها با تعمیر و ارتقاء کشتی های موجود توان مبارزاتی خود را حفط کرده است. با توجه به برنامه های پیش رو روسیه طی ۳-۴ سال آینده ناوگان دریای سیاه ۶ فروند زیردریایی ۶۳۶ و همچنین ۶ فروند ناوچه R/M11356 دریافت می کند. این اولین گام در نوسازی ناوگان دریای سیاه است و قرار است که در ۱۵-۱۰ سال آینده به تدریج کشتی-های فرسوده از رده خارج و کشتی های مدرن و جدید جایگزین آنها شوند.

تا پیش از ماجرای الحاق کریمه به روسیه یکی از مشکلات اصلی ناو دریای سیاه روسیه مسئله حفظ و اقامت آن بود، اما شرایط کنونی محاسبات را به نفع ناوگان دریای سیاه تغییر داده است. اگر چه روسیه در سال‌های اخیر کوشیده است که یکی از بنادر خود در دریای سیاه، یعنی بندر نوروسیسک را به شدت توسعه دهد و پوتین نیم میلیارد دلار جهت توسعه بخش نظامی این بندر اختصاص داده است. طبق برنامه قرار است ۶ زیردریایی جدید، ۶ ناوچه و ناو هلی‌کوپتربر میسترال که روسیه از فرانسه خریده است در نوروسیسک مستقر شود.

اما این بندر به خاطر شرایط بد آب و هوایی هرگز نمی تواند پایگاه اصلی نیروی دریایی روسیه باشد و از آن صرفا می توان به عنوان گزینه ای در شرایط اضطراری استفاده کرد.

به نظر می رسد با آرام تر شدن شرایط، روسیه توسعه سواستوپل به عنوان یکی از بهترین بندرهای جهان با شرایط جغرافیایی بی نظیر را آغاز خواهد کرد. تسلط بر کریمه حوزه نفوذ و قدرت این کشور را از کریمه تا شرق دریای مدیترانه و کانال سوئز و حتی تا شبه جزیره عربستان و سواحل اقیانوس هند گسترش خواهد داد، الحاق کریمه به روسیه بی شک دو دهه افت قوای دریایی روسیه را جبران می کند و منجر به افزایش قدرت دریایی آن خواهد شد.