جشن گرفتن طولانی ترین شب سال تنها در ایران مرسوم نیست. مردم افغانستان نیز از جمله علاقمندان این آئین کهن هستند. همه ساله در بیشتر ولایتهای کشور افغانستان مردم پیش از فرا رسیدن شب یلدا با خرید میوه و آجیل های مخصوص این شب به استقبال آن می روند.
آئینهای شب چله در میان افغانها شباهت بسیاری به شیوه های جشن گرفتن این مراسم در ایران دارد. جمع شدن در خانه بزرگان خانواده، دیدار دوستان و آشنایان، حافظ خوانی و شاهنامه خوانی، خوردن آجیل شب چله و هندوانه و انار بخش هایی از برنامه های این شب در افغانستان است.
با این حال اما چند سالی است به مناسبت شب یلدا در این کشور برگزاری برنامه ها و جشن های دیگری نیز مرسوم شده است، برپایی جسلههای رسمی توسط نهادها و سازمان های فرهنگی و همچنین میهمانی های دوستانه در باغ ها و ویلاها از این جمله برنامه ها هستند.
نصرت الله اقبال روزنامه نگار اهل ولایت پروان درباره پیشینه برگزاری مراسم های شب چله در افغانستان به شرق پارسی می گوید: «از گذشته تا آغاز جنگ در افغانستان تجلیل از شب چله یا شب یلدا بزرگداشت میشد و خانواده ها در این شب تا سحر با برپایی مراسم شعر خوانی دور یک سفره جمع میشدند. بر اساس گفته های بزرگان خانواده ما در آن زمان در جشن یلدا بیشتر حافظ خوانی و شهنامه خوانی مرسوم بود علاوه بر این رقص و کف زدن دور آتش هم بخشی از این مراسم بوده است.»
اقبال در ادامه پیرامون نوع خوراکی هایی که مردم افغانستان در مراسم این شب استفاده می کنند نیز می افزاید: «در افغانستان در سفره شب چله بیشتر از غذاهای محلی، میوه هایی که در زمستان قابل دست یافت هستند مثل سیب، به، انار و غیره استفاده میشد. همچنین بریان گندم، میوه های خشک و غذاهای محلی از دیگر خوراکی های مرسوم این شب بود.»
این روزنامه نگار همچنین در پاسخ به این پرسش که در دوره حکومت طالبان واکنش این تندروهای مذهبی به برگزاری این مراسم چگونه بود نیز می گوید: «در دوران طالبان این مراسم غیر دینی خوانده شده میشد و در حال حاضر هم با نزدیک شدن این روزها امامان مساجد، تجلیل از شب یلدا را غیر اسلامی و یک فرهنگ کفری میخوانند. اما با این همه همچنان بیشتر خانواده های با فرهنگ که از نظر اقتصادی هم روزگار خوبی دارند از این مراسم تجلیل میکنند. در مجموع علاوه بر کابل در مناطق و شهرهای شمالی افغانستان مانند بدخشان، مزارشریف، تخار، پنجشیر، کاپیسا و بغلان برپایی جشن شب یلدا بین مردم فراگیر تر از دیگر نقاط است.»
آنگونه که نصرت الله اقبال به شرق پارسی می گوید امسال در افغانستان علاوه بر خانواده ها شماری از نهادهای فرهنگی نیز مراسم شب یلدا را با برگزاری مجموعه برنامه های فرهنگی پاس داشته اند. بر این اساس دو نهاد جوانان فارسی زبان در افغانستان، به نامهای «انجمن خراسانیان» و «کاشانه نویسندگان» به صورت همزمان جشن هایی را در سه شهر افغانستان یعنی کابل، هرات و مزارشریف برگزار کرده اند.
عبدالله سلجوقی مدیر بخش خبر رادیو مژده در هرات نیز درباره مراسم ویژه شب یلدا در ولایت هرات در مرزهای غربی این کشور و در نزدیکی ایران به شرق پارسی اینگونه می گوید: «جشن شب یلدا در هرات تفاوت چندانی با نوع برگزاری این مراسم در ایران ندارد و می توان گفت از این لحاظ هرات متاثر از ایران است. اینجا شب چله را با شب نشینی، کرسی گذاشتن، حافظ خوانی و خوردن هندونه و انار و آجیل جشن می گیرند.»
سلجوقی همچنین از پر رونق تر شدن برنامه های باستانی و مرتبط با فرهنگ ایرانی در دو سال اخیر در هرات خبر می دهد و ادامه می دهد: «در هرات ظرف سالهای اخیر توجه به مناسبت هایی مثل نوروز و شب یلدا و چهارشنبه سوری رفته رفته پر رنگ تر شده است؛ به عنوان مثال یلدای سالهای نخست بعد از طالبان خیلی کوچک و بدون سر و صدای رسانه ای در تعداد کمی از خانواده های هراتی برگزار می شد. عده ای به همان شکل سنتی به خانه بزرگان خانواده می رفتند و پای کرسی با خوردن هندونه و انار و خواندن اشعار حافظ و…، شب یلدا را به صبح می رساندند. اما در هرات دو سه سالی است خانواده ها و جوانان بیشتری به یلدا و شب نشینی این شب توجه می کنند.”
وی می افزاید: « تلویزیون ها و رادیوهای استانی در هرات برنامه های ویژه به مناسبت این شب دارند و به شدت هم مورد استقبال مردم قرار گرفته است، اما برنامه های دیگری که اخیرأ در این شب مرسوم شده برپایی جشن های دوستانه در باغ ها و ویلاها و تالارهای شهر است. برپایی این جشن ها به این شکل است که جمع دوستان دختر و پسر با تقسیم هزینه ها بر روی تعداد حاضران مراسم را با موسیقی سنتی و خوردن میوه و آجیل و شب نشینی برگزار می کنند.»
بر اساس گفته های مدیر بخش خبر رادیو مژده نوع دیگر جشن های شب یلدا در هرات توسط دانشگاه یا انجمن های ادبی شهر برگزار می شود، در این مراسم دانشجویان و برخی از استادان دانشکده زبان پارسی دانشگاه هرات و یا نهادهایی مثل انجمن ادبی هرات، در یک فضای بزرگتر اما سرپوشیده چند تا کرسی میگذارند و با موسیقی سنتی هرات، شب شعر برگزار میکنند و با هندوانه و انار و آجیل از شرکت کنندگان پذیرایی می کنند.
سلجوقی در ادامه از بخش دیگری از رسوم شب یلدا در هرات که مرتبط با زوج های جوان در حال ازدواج است خبر می دهد. او در این باره نیز می گوید: «به صورت معمول از گذشته تا کنون در شهر ما رسم بر این بود که خانواده پسر به مناسب فرا رسیدن فصل زمستان به خانه نامزد خود سر می زنند و برای او لباس و سایر لوازم وپوشیدنی های مورد نیاز این فصل را که از بازار تهیه کرده اند طی مراسمی تحویل می دهند. در سالهای اخیر رسم بر این شده است که خانواده پسر این خریدها را در شب یلدا به خانه دختر میبرند.»
حسنیه محقق خبرنگار رادیو سلام وطندار در کابل نیز در گفتگو با شرق پارسی درباره آئین شب یلدا در پایتخت افغانستان اینگونه می گوید: «در کابل و بسیاری دیگر از ولایت های افغانستان برپایی مراسم شب یلدا تفاوت چندانی با ایران ندارد، در روزهای قبل از یلدا فروش هندوانه و انار و آجیل در بازار رونق می گیرد، شب نشینی در خانه بزرگ خانواده هم از دیگر رسوم رایج در شب یلدا در میان افغانها است.»
این خبرنگار در ادامه تاکید می کند: «علاوه بر خوراکی ها و سر زدن به خانه بزرگترهای فامیل خواندن شعر و افسانه های محلی و کتاب نیز از دیگر برنامه های این شب است. به غیر از میوه های تازه مثل انار و هندوانه که بخش مهمی از خوراکی های این شب است. بادام، گردو، کشمش، نخود و پسته از آجیل های پرمصرف شب یلدا در افغانستان است.»
بر اساس گفته های این خبرنگار در کابل میهمانی های خانوادگی در جمع های بزرگ و با حضور همه اعضای خانواده شامل زن و مرد برگزار می شود، او تاکید می کند: «البته در همه خانواده ها اینطور نیست و بستگی به نوع دید و قانون خانواده ها دارد، اما فکر می کنم بیشتر خانواده هایی که به رسم شب یلدا اهمیت میدهند و آن را جشن می گیرند مشکلی با دور هم جمع شدن زنان و مردان خانواده و آشنایان در کنار هم ندارند.»
