منوچهر معتبر اعتبار طراحی ایران است که از دهه ۵۰ تا امروز به عنوان استاد کهنه کار طراحی نظر و سلیقه خود را درباره هنر و تاریخ آن در آثارش بازتاب می دهد. به این معنا که در طول چهل و اندی سال نقاشی و طراحی، موتیف های خاص و معدودی از زندگی شخصی و اجتماعی خود برگزیده، شکل داده و تکرار کرده است. او هنرمندان بزرگی چون رامبراند، دومیه، هاپر و جاکومتی را ارج می گذارد و شاگردانش را با عشق به طراحی و هنر معطوف به انسان می پروراند. طراحی از چهره و اندام انسانی بخش مهمی از پراتیک هنری اوست اما کار او با هیجان، حرکت و احساس بیانگرانه همراه است.

منوچهر معتبر متولد سال ۱۳۱۵ شیراز و فارغ التحصیل رشته نقاشی دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران است. او از دهه ۴۰ تا کنون به نقاشی و تدریس آن مشغول بوده است.آثار او در بیش از سی نمایشگاه گروهی در ایران و خارج از ایران به نمایش در آمده است و چندین لوح تقدیر را در عرصه بین المللی ازآن او ساخته است. سال ۱۳۸۵ نکوداشت او با عنوان دومین آیین نقش خیال در موزه هنرهای دینی امام علی برگزار شد.

به بهانه نمایشگاه اخیر او در گالری آریانا که مروری بر چهار دهه آثار نقاشی این هنرمند بود، با او به گفتگو نشسته ایم که در ادامه می آید:

شرق پارسی: اخیرا نمایشگاهی درمورد آثاری که طی این سالها داشتید برگزار کردید. اجازه دهید صحبتمان را از اینجا آغاز کنیم؟

منوچهر معتبر: بله. این نمایشگاه مروری بر آثار من بود. تقریبا از سال ۱۳۴۵ که از دانشگاه هنرهای زیبا فارغ التحصیل شدم تا حالا به عنوان یک نقاش حرفه ای کار کرده و مرتب نمایشگاه داشته ام.تا کنون شاید در بیش از ۳۰ نمایشگاه انفرادی و ۵۰ نمایشگاه گروهی در داخل و خارج از کشور شرکت داشته ام.

یعنی در این چهار دهه همیشه در جریانات هنری حضور مداوم داشته ام. به همین خاطر امسال این نمایشگاه را که مروری بر چهار دهه فعالیت من در این عرصه است را به نمایش گذاشتم که چیزی حدود ۸۰ یا ۹۰ اثر را شامل می‌شود. در واقع این آثار نماینده این چند دهه است یعنی از دهه ۴۰ تا کنون.

در اغلب آثار شما نمادهایی وجود دارند که تنهایی انسان معاصر را برای مخاطب تداعی می کنند مثل صندلی های خالی و خودنگاره هایی که گویی در انتظار به سر می برند، به گفته خودتان این آثار متاثر از شرایط اجتماعی و سیاسی جامعه تان بوده است، کمی بیشتر در این خصوص توضیح دهید؟

تعدادی از آثار مربوط به دهه ۴۰ و ۵۰ یعنی قبل از انقلاب است که کاملا مشخص است که به آن صورت تحت تاثیر مسائل اجتماعی نبوده است. ولی بعد از آن یعنی دهه ۶۰ به بعد که مردم ما به سبب جنگ و انقلابی که تازه پاگرفته بود، مشکلات معیشتی پیدا کردند و این کارها بازتاب آن دوران است. این آثار در واقع مربوط به دوران دهه ۶۰ است که به نوعی به تنهایی انسان‌ها اشاره دارد. موضوع تنهایی خاص جهان است و انسان به طور کلی موجودی تنهاست. حتی ممکن است در میان خانواده و آشنایان خود هم تنها باشد و این تنهایی فقط به معنی لغوی آن نمی تواند باشد.

وقتی انسان متوجه شود که حرفهایش را فقط تعداد خاصی می‌توانند بفهمند، خب احساس تنهایی می کند. مخصوصا انسان‌هایی که زیاد در عمق جامعه یا کاری می روند بیشتر از بیرون غافل می شوند و مردم اطرافشان دیگر زبان آنها را نمی فهمند. جدا از این اکنون گسستی دارد پیش می آید بین ما و نسل جدید که کاملا آن را حس می کنیم.

به طوری که نسل تازه حرف نسل گذشته را نمی فهمدو به همین خاطر بحث گسست های نسلی پیش می آید. مثلا پسر من که متولد دهه ۶۰ است می گوید؛ حرف دهه هفتادی ها را نمی فهمد. به نظر من این خیلی دریک جامعه نادرست است. در یک جامعه انسان‌هایی که بعدها می آیند باید از دستاوردهای گذشته استفاده کنند و دنبال آنها حرکت کنند نه اینکه دوباره برگردند سر جای اول.

علت این گسست نسل ها را در چه می بینید؟

بخشی از این شکاف نسلی به خاطر تغییراتی است که در جهان ومنطقه ما اتفاق افتاده است، اکنون با استفاده از اینترنت از اتفاقی کوچک در آن سوی جهان به راحتی مطلع می شویم. بنابراین این نزدیکی‌ها سبب این گسست هم می شود.

چند اثر از مجموعه زنان شما هم در این نمایشگاه به چشم می خورد، آثاری که زنان سیاه پوش و درشت هیکل را در یک فضای تیره و تار به تصویر می کشد، این نگاه از کجا ناشی شده است؟

این مجموعه متعلق به دوران بعد از انقلاب است. اگر شما خودتان هم توجه کرده باشید ما بعد از انقلاب فضای زندگیمان خاکستری و سیاه بود. اکنون شما لباس بچه ها را فقط رنگی می بینید برای اینکه ما دچار جنگ بودیم واز طرفی در مراسم آیینی مان همه سیاه پوش بوده اند. مثلا شما اگر به ترکیه بروید دیگر نمی توانید لباس سیاه بپوشید چون احساس می کنید، خیلی غریب است. در هر صورت هنرمند درآثارش واکنش جامعه خود را نشان می دهد.

با توجه به اینکه شما سالهای زیادی به تدریس طراحی در هنرستان و دانشگاه و …مشغول بوده اید، کیفیت آن را در دوره فعلی چطور ارزیابی می کنید؟

من فکر می کنم آموزش طراحی اکنون خیلی بهتر از گذشته شده است. آن موقع که من طراحی را شروع کردم تعداد خیلی اندکی شاید سه یا چهار نفر بودند که جدی و حرفه ای طراحی می کردند و به گذشته نقاشی و تصویرسازی خودمان و اروپا توجه داشتند. بیشتر کسانی که آن موقع کار می کردند، سیاه مشق های ۴۰ سال پیش اروپا را کار می کردند.

ولی الان که نگاه می کنید به جرات می‌توانم بگویم شاید ۵۰ یا ۶۰ نفر طراحان قابلی داریم در بین جوان ها. اکنون آتلیه هایی که آموزش طراحی و نقاشی می دهند چه در تهران و چه در شهرستان‌ها زیاد شده و کیفیت آنها نسبت به گذشته خیلی بهتر شده است.

چرا تعداد نمایشگاه‌های طراحی که برگزار می شود به نسبت نقاشی خیلی کمتر است و خیلی به آن پرداخته نمی‌شود‌؟

برای اینکه طراحی بسیار کار مشکلی است و تداوم و پشت کار زیاد می خواهد ولی کارهای امروزی متاسفانه زیاد به طراحی اهمیت نمی دهند. بیشتر احساسی و یا کارهای آبستره است و کارهایی که با رنگ در آن صحبت می شود. یعنی کاری که دارای پیام یا یک مساله جدی اجتماعی باشد، دیگر کمتر دیده می شود.

شاید در اروپا هم این گونه باشد، بنابراین خیلی به طراحی توجه چندانی نمی شود. من افراد زیادی را اکنون می بینم که طراح و نقاش خوبی هستند و در کنار اینها کسانی هم هستند که اصلا تجربه طراحی و نقاشی را ندارند و به تناسب بازار روز کار می کنند که در همه جاهای دیگر دنیا هم این قضیه وجود دارد.

شما در طراحی هایتان بسیار جسورانه از خط استفاده می کنید و به عبارت بهتر از خطوط بسیار محکم و معمارانه برای بیان مفاهیم خودبهره می گیرید، یک طراح چگونه می تواند به چنین تبحری در آثارش دست یابد؟

در طراحی بیشتر عنصر خط از اهمیت برخوردار است. یعنی کاری است بدون بزک وبیشتر تصویر است تا توصیف. من در اثر تمرین، کار کردن و مطالعه به این نتیجه رسیدم که به جای اینکه چیزی را توصیف کنم بیشتر تصویرش کنم. مثل کاریکاتور که یک مساله اجتماعی را به صورت طنز مطرح و تصویر می کند. کارهای من بیشتر تصویر است چون من در کارهایم احتیاجی به توصیف ندارم و آن را می گذارم به عهده کسانی که آثار را می بینند.

در واقع سوژه ها برای من چندان مهم نیستند، بیشتر حرف و حدیث و پیامی است که در کارها هست. شاید صندلی های خالی در آثارم به نوعی نشان از تنهایی باشد ولی تفسیر آن با مردم است. من آنها را به عنوان یک سوژه کار کرده ام و هرکس بسته به دید خود می تواند آن را تفسیر کند.

اینها به نظر من بیشتر پیامی است که در خود کار است،«آندره ژید» جمله جالبی در این خصوص دارد و می گوید: اهمیت باید در در نگاه تو باشد نه در آنچه می نگری. مثلا از قرن ۱۵ تا حالا همه طبیعت بی جان کارکرده اند ولی هرکس طبیعت بی جانش یک مزه میدهد و اشاره به یک کارایی و تاکید به یک معنا دارد.

آیا شما به این حرف که برای یک نقاش خوب شدن باید اول طراحی را به خوبی دانست، اعتقاد دارید؟

شکی نیست. طراحی مثل زبان است و در واقع یک بیان است. شما تا آن زبان را یاد نگیرید نمی توانید شعر بگویید یا چیزی بنویسید. طراحی هم پایه و اساس نقاشی است.

هنوز هم به تدریس ادامه می دهید؟

اکنون یک روز در دانشگاه تهران تدریس می کنم و در آتلیه شخصی ام هم شاگرد خصوصی دارم. طراحی در ایران آینده خوبی دارد و کسانی هستند که در آینده کارهای خوبی در این زمینه داشته باشند. در جوان ها هم این را می بینم . ولی من از ابتدا بیشتر روی طراحی پشتکار داشته ام تا بقیه کارها‌ و شاید این دلیل ماندگاری من درهنر بوده است.